البيزرة
| البيزرة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بازیار عزیز بالله، حسن بن حسین (نویسنده) کرد علی، محمد (محقق) |
| ناشر | دار صادر |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1416 ق یا 1995 م |
| چاپ | 2 |
| موضوع | باز بازی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | SK 321 /ع4ب9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
البيزره اثر بازيار عزيز بالله فاطمى به زبان عربى در قرن چهارم هجرى پيرامون شكار حيوانات و فضائل فنون و ابزار صيد تألیف شده است.
ساختار
كتاب در 14 باب با موضوعات متفاوت و بدون ذكر فصل خاصى تنظيم شده و با حكاياتى از نحوه شكار اشراف و سنت شكار و اجازه شرع مقدس اسلام به اين عمل شروع مى‌گردد و با انواع شكار توسط حيوانات و ابزار مختلف شكارى به همراه اشعار اديبان در اين زمينه به ابواب مختلف تقسيم مى‌گردد.
گزارش محتوا
محقق در مقدمه كتاب مختصرى درباره تاريخ بيزره، زندگى مؤلف كه جزئيات دقيق زندگى او مجهول است، و نسخه‌هاى خطى كتاب مطالبى ذكر كرده است.
وى در ابتدا در تعريف واژ بيزره مى‌نويسد: بازدارى (به عربى: بَيْزَرَه) فنّ شكار با پرندگان شكارى به معناى اعمّ و نه لزوماً با باز است. عربها بى گمان پيش از ظهور اسلام نيز با كاربرد پرندگان شكارى (به عربى: «كاسِر»، جمع آن: «كواسر») به عنوان جانوران شكارگیر (جَوارح) آشنا بودند، و امرؤ القيس در قصيده «ايّام الصَّيد» خود صحنه‌هایى از اينگونه شكار را به اجمال وصف كرده است.با اينهمه، بازدارى فقط پس از فتوحات بزرگ مسلمانان، كه موجب حشر و نشر عربها با ایرانیان و روميان شد، نزد ايشان اهميت يافت و ديرى نگذشت كه اميران عرب به آن علاقه‌مند شدند و آن را مايه سرگرمى و سبب ارضاى عشق مفرط خود به اسب سوارى يافتند. خلفا و بزرگان مسلمان بازدارى و شكار را به صورت نهاد و سازمانى به رياست يك ميرشكار (در عربى نخست با عنوان «اميرالصيد» و، بعدها «اميرشكار») ارتقا دادند. يزيد بن معاويه، خليفه اموى، يكى از نخستين كسانى بود كه رغبتى مفرط به بازدارى نشان داد. مورّخان و تذكره‌نويسان و وقايع‌نگاران عرب زبان، هر يك به مقتضاى روزگار و سرزمين خود، اطلاعاتى درباره شيوه رايج بازدارى داده‌اند و حكايت‌هاى جالبى از هنرنمايى‌هاى برخى از اميران عرب در اين زمينه در كتاب نقل شده است.
اين رواج بازدارى در همه كشورهاى اسلامى وسيله ارتزاق جمعيّت كثيرى از مردم بود و عمل به آن، برخلاف كشورهاى مسيحى، اختصاص به طبقات ممتاز جامعه نداشت. روستایيان و صحرانشينان تا اوايل قرن چهاردهم پيوسته به اين كار پرداختند و سنت‌هاى آن را حفظ كردند. ازين رو، ارزيابى اهميت نقش پرندگان شكارى در زندگانى اقتصادى مسلمانان، به‌ويژه در قرنهاى اول هجرى، به سبب داد و ستدى كه ايجاد مى‌كرد و شمار كسانى كه برای تربيت و نگهدارى آنها لازم بود، آسان است.
پرنده‌اى كه از قديم‌ترين ايّام و در سراسر كشورهاى خاورزمين بيش از ديگر پرندگان شكارى از عنايت و توجه اهل فن بهره‌مند بوده همانا «باز» (يا شاهباز) است.
باز از پرندگان بومى كشورهاى عربى زبان نيست و بازرگانان آن را از يونان و تركستان و ایران و هند مى‌آوردند. در كشور مغرب تقريباً با آن آشنايى نداشتند.چنين حدس مى‌زنند كه فنِّ شكار با پرنده از همين «باز» پديد آمده است. نام فارسی آن، كه مدتها پيش از اسلام وارد زبان عربى شده است، ظاهراً به سبب نا آگاهى، بر هر پرنده شكارى اطلاق شد و ازين رو اصطلاح بَيْزَرَه، كه برای اهل فن، «بازدارى» به معناى اخص است، به مفهوم اعمّ شكار با پرندگان شكارى به كار رفته است.
ديرى نگذشت كه اصول فنّى بازدارى در دوره اسلامى موضوع تأليفات متعدد، از جمله كتاب حاضر واقع شد. ابن نديم در حدود ده اثر را در الفهرست ذكر كرده است.
مؤلف، نام خود را ذكر نكرده است، و ثمرات تجارب ممتدّ خود و ديگر كارشناسان بازدارى را بى‌فضل فروشى عرضه كرده و شواهد و منقولات شعرى راجع به بازدارى را در فصلى خاص گرد آورده است. اين كتاب از همه آثارى كه به عربى درباره روشهاى تربيت پرندگان شكارى در دست داريم به مراتب نفيس‌تر است.
چنانچه محقق در مقدمه ذكر مى‌كند تقريباً همزمان با وى، اسعد طَلَس قديم‌ترين متن شناخته شده در اين زمينه، يعنى كتاب المَصايد و المَطارد تأليف كُشاجِم، شاعر معروف (متوفى 350يا 356ق)، را تصحيح كرد. اين كتاب يكى از مآخذى بود كه مؤلفان بعدى آثار راجع به شكار بيش از ديگر آثار از آنها استفاده كرده‌اند.
بازدارى همچنين موضوع منظومه‌هایى تعليمى واقع شد، مثل قصيده 213بيتى ابراهیم بن عبدالجبّار فَجيجى مغربى (متوفى 920؛ بروكلمان، ج 2، ص136) و الجَمْهَرَة في البيزرة از شخصى به نام عيسى أزدى (قرن چهارم) كه منگلى غالباً ً به او استشهاد مى‌كند.
باب اول كتاب بيشتر در مورد شكار اشراف و بزرگان است كه به ذكر احاديثى و حكاياتى در اين زمينه از پيامبر اسلام(ص) و دوران وى پرداخته است. از زمان حضرت رسول صحلّيّت يا جواز خوردن گوشت جانورى كه به كمك پرندگان شكارى صيد شود در شريعت اسلام مطرح بوده است. مسأله اين بود كه آيا اين نخجير را بايد بر وفق دستورهاى دينى ذبح كنند يا نه.
مؤلف در چندين باب از كتاب خود به ذكر جانورانى كه در صيد استفاده مى‌شدند و خصوصيات و روش تربيت آنها برای اين عمل، اشاره نموده است.
بازدارى الهامبخش شاعران نيز گرديد و از دوره اموى به بعد، مانند صيد سواره با سگان شكارى، يكى از مضامين عمده اشعار عاميانه به بحر رَجَز بود. ديرى نگذشت كه اُرْجوزه، قالبى نرمتر و انعطاف‌پذيرتر و زنده‌تر از قصيده جامد و خشك سنّتى، با سروده‌هاى شمّاخ (متوفّى 22ق) و عَجّاج (متوفّى 89ق) و چندين تن ديگر، در قالب نمونه اشعار «طَرَديّه» (راجع به شكار) گرديد.
اين نوع اشعار را، كه در دوره عباسيان رواج بسيار داشت، شاعران بزرگى چون ابونواس و ابن المعتزّ و كشاجم و النّاشى پسنديدند و به كار گرفتند. ضمناً اينان در طرديه‌هاى خود، با جستجو و استعمال الفاظ غريب و اصطلاحات نادر بازياران و شكارگران، «فرصت اظهار فضل» يافتند. مؤلف در هر باب به خصوص در بابهاى آخر كتاب به اشعار در اين زمينه اشاره نموده است.
وضعيت كتاب
محقق كتاب محمد كُردعلى، دانشمند سورى، معناى اصطلاحات و الفاظ و اختلاف نسخ را در پاورقى كتاب و در انتهاى كتاب نيز فهرست‌هاى مواضيع و ابواب، مصادر و مراجع، اسامى طيور و حيوانات، اعلام، اماكن و بلدان، قوافى و اشطار را ذكر كرده است.
منابع مقاله
1- مقدمه و متن كتاب
2- دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، جلد11، ص165.