الكوكب الثاقب في أخبار الشعراء و غیرهم من ذوی المناقب

الکوکب الثاقب في أخبار الشعراء و غيرهم من ذوي المناقب
پدیدآوران	سلوي، عبدالقادر بن عبدالرحمن (نویسنده) ياسمي، عبدالله (محقق)
ناشر	المملکة المغربیة، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامية
مکان نشر	مغرب - رباط
سال نشر	2006م , 1427ق
چاپ	1
شابک	‎9954-0-5071
موضوع	1.شاعران عرب - سرگذشت‌نامه 2.شعر عربی - مجموعه‌ها
زبان	عربی
تعداد جلد	3
کد کنگره	‏PJA‎‏ ‎‏2162‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ک‎‏9
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الکوکب الثاقب فی أخبار الشعراء و غیرهم من ذوی المناقب، اثر عبدالقادر بن عبدالرحمن سلوی، با تحقیق عبدالله یاسمی، کتابی است در ترجمه برخی شعرا، حکما و بزرگان معروف که به زبان عربی و در سال 1176ق نوشته شده است.

در مقدمه محقق، با استفاده از محتوای مطالب، دو امر، سبب تألیف کتاب معرفی شده است: علاقه مؤلف به ادبیات و نیز رغبت یکی از حکامی که نویسنده هم عصر او بوده که به دلیل عدم تصریح به نام وی، شناخته شده نیست و احتمالا سلطان محمد بن عبدالله علوی (1204ق) یا بای علی پاشا حاکم تونس (1169ق) باشد.

ساختار

کتاب با مقدمه مفصلی از محقق آغاز و مطالب در افتتاحیه، مقدمه و ده باب، در سه جلد، عرضه شده است که مفصل ترین آن‌ها، باب دوم بوده که تقریبا یک سوم مطالب را در خود جای داده است. نویسنده اهتمام ویژه‌ای به رعایت امانت داشته و در ابتدای کتاب، مهم‌ترین منابع و مصادری را که مورد استفاده قرار گرفته ذکر نموده است. علاوه بر آن، وی به طرق مختلفی به منابع مورد استفاده خود، اشاره دارد؛ در برخی مواضع، نام مؤلف و کتاب را با هم ذکر کرده و در پاره‌ای موارد فقط نام مؤلف یا کتاب را به تنهایی آورده و گاه از هر دو غافل شده است.

منابع و مصادر مورد استفاده نویسنده را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: الف)- منابع اساسی:

1. «الکامل» مبرد (286ق)؛
2. «الأغانی» ابوالفرج اصفهانی (356ق)؛
3. «خاص الخاص» ثعالبی (429ق)؛
4. «بهجة المجالس و أنس المجالس» ابن عبدالبر نمری قرطبی (463ق)؛
5. «سراج الملوک» ابوبکر محمد بن ولید بن محمد طرطوشی (520ق)؛
6. «الوافی فی نظم القوافی» ابن شریف رندی ‌اندلسی (684ق)؛
7. «ری الأوام و مرعی السوام فی نکت الخواص و العوام» ابویحیی زجالی ‌اندلسی؛
8. «الوافی بالوفیات» صفدی (764ق)؛
9. «رقم الحلل فی نظم الدول» ابن خطیب؛
10. «المرقبة العلیا فی من یستحق القضاء و الفتیا» ابوالحسن علی بن عبدالله جذامی مالقی نباهی (793ق)؛
11. «جذوة الاقتباس فی ذکر من حل من الأعلام مدینة فاس» احمد بن محمد قاضی مکناسی (1025ق)؛
12. «الصیب و الجهام و الماضی و الکهام» ابن خطیب.

ب)- منابع ثانویه:

1. «الموطأ» مالک بن انس؛
2. «مسند» احمد بن حنبل؛
3. «صحیح» بخاری؛
4. «سنن» ابوداود؛
5. «سنن» ابن ماجه؛
6. «طبقات الشعراء» عبدالله بن معتز؛
7. «الإعجاز و الإیجاز»؛
8. «یتیمة الدهر» ثعالبی؛
9. «حلية الأولياء و طبقات الأصفياء» ابونعیم اصفهانی؛
10. «العمدة فی محاسن الشعر و آدابه و نقده» ابوعلی حسن بن رشیق قیروانی ازدی؛

و...

گزارش محتوا

مقدمه محقق، دارای سه فصل و یک خاتمه است. در فصل نخست، ضمن دو بحث، به بررسی احوال سیاسی و فرهنگی مغرب و تونس در قرن دوازهم هجری پرداخته شده است. در فصل دوم، زندگی نامه مفصلی از نویسنده ارائه گردیده و در فصل سوم، به صورت مفصل، به معرفی کتاب و بیان محتوای ابواب آن، پرداخته شده است. در خاتمه نیز سبب برگزیده شدن این کتاب برای تحقیق و اقدامات تحقیقی صورت گرفته در آن، توضیح داده شده است.

نویسنده در افتتاحیه، به تعریف علم ادب پرداخته و این علم، «شناخت اشعار و اخبار» معرفی شده و با استفاده از روایت نبوی(ص)، قیمت، فضیلت و فواید این علم بیان شده است.

در مقدمه نویسنده، به تشریح ماهیت ادب و تقسیم آن به غریزی و اکتسابی، پرداخته شده است.

نویسنده، باب اول را به بحث از طبقات شعرا و تعلیم و تعلم شعر اختصاص داده و شعرا را به سه طبقه جاهلی، مخضرم (شاعری که جاهلیت و اسلام را دریافته باشد) و اسلامی تقسیم کرده و سپس اسلامی را نیز سه صنف دانسته و شعرای مربوط به هر طبقه را، در همان طبقه ذکر کرده است.

پس از این تقسیمات، به بیان اهمیت شعر پرداخته شده است. نویسنده، معتقد است که شعر فی الجمله، پسندیده و مورد ترغیب بوده و سپس، به میل و رغبت پیامبر(ص) به استماع اشعار امیة بن ابیصلت و نیز رغبت سایر سلف صالح به شنیدن اشعار، اشاره کرده است.

باب دوم که مهم‌ترین و بیشترین حجم مطالب کتاب را در خود جای داده است، دربردارنده شرح حال 129 شاعر می‌باشد که با ترجمه نابغه جعدی آغاز و با ترجمه ابن خطیب سلمانی، به انجام رسیده است. این شعرا را می‌توان به سه دسته زیر تقسیم کرد:

1. شعرای اسلامی: 18 شاعر.
2. شعرای دولت بنی‌عباس و عصر انحطاط: 95 شاعر.
3. شعرای ‌اندلس و مغرب: 16 شاعر.

اغلب شعرای معرفی شده، از مشاهیر شعرا می‌باشند، از جمله حطیئه، فرزدق، جریر، بشار، ابونواس، ابن خطیب و... و بسیاری نیز از جمله‌ی فقها، قضات، علما، کاتبان، ولات، امرا، ملوک و... بوده که به شاعری معروف نیستند و اشعار کمی از آن‌ها نقل شده است.

برخی از شعرای معرفی شده در این باب، عبارتند از: ولید بن عقبة بن ابیمعیط.؛ یزید بن معاویه.؛ ولید بن یزید بن عبدالملک بن مروان.؛ کمیت.؛ قاضی یحیی بن اکتم.؛ بهلول مجنون.؛ سیف الدولة بن حمدان.و...

نویسنده باب سوم را به مسائل مربوط به جنگ و اموری همچون تدبیر و لزوم بیداری و هوشیاری در آن و... اختصاص داده و با استفاده از آیه شریفه: «و أعدوا لهم ما استطعتم من قوة و من رباط الخیل ترهبون به عدو الله و عدوکم» (انفال: 60)، به تشریح این مطالب پرداخته است. در ادامه، برخی از قواعد، تدابیر و نصایحی که شناخت و اتباع از آن‌ها در جنگ ضروری است، توضیح داده شده است که از جمله آن‌ها عبارتند از:

1. جنگ خدعه بوده، ولذا آشنایی با وسائل مختلف خدعه و امور اطلاعاتی همچون ارسال جاسوس و... ضروری است.
2. قرار دادن قهرمانان و شجاعان در قلب لشکر.
3. اختفای محل فرمانده سپاه و...

در ادامه این باب، به بیان نتایج و آفات و ضررهای جنگ پرداخته شده و به مجموعه‌ای از اقوال و اشعار در این موضوع، اشاره گردیده است.

در باب چهارم، به مسائلی همچون شجاعت، ترس، آلات قتال و اشعاری که در این زمینه سروده شده، پرداخته شده است.

در باب پنجم، ابتدا محاسنی همچون جود، سخاوت و ایثار تعریف و به این نکته اشاره شده است که برخی، هر سه این موارد را به یک معنا می‌دانند و سپس، به اقوال حکما و بزرگان درباره این صفات، پرداخته شده است.

در باب ششم، به صفاتی مانند خساست و بخل و لزوم دوری اهل فضل از آن پرداخته شده و پس از تعریف این صفات، به اقوال و اشعار بزرگان در مذمت این صفات، اشاره شده است.

باب هفتم، پیرامون سفاهت و حلم بوده و ضمن بیان شرافت حلم و علو قیمت و جایگاه آن با استفاده از آیات، روایات و اقوال حکما، علما و شعرا، به این نکته اشاره شده است که سزاوارترین مردم به حلم، والیان و صاحبان علم می‌باشند.

در باب هشتم، به ذکر ملوک بنی‌أمیه و چگونگی تشکیل حکومت ایشان و اسبابیکه پس از قتل خلیفه دوم منجر به ظهور این سلسله شد پرداخته شده و نیز به اختلافات میان امام على(ع) و معاویه و تبعیت باقی ملوک بنی‌أمیه از روش معاویه و انحطاط و زوال این حکومت و روی کار آمدن بنی‌عباس، اشاره شده است.

باب نهم، به ذکر خلفای بنی‌عباس تا انتهای حکومتشان اختصاص یافته و با اعتماد بر کتاب «رقم الحلل فی نظم الدول» ابن خطیب، به ترتیب خلفای بنی‌عباس، معرفی شده‌اند.

در آخرین باب، به نوادر اخبار اهل جاهلیت و غیر آن‌ها پرداخته شده و به مجموعه‌ای از قصص و اخبار شیرین و شنیدنی، اشاره گردیده است.

در خاتمه، به بیان مواعظ و نصایح وعاظ و زهاد مشهور، به برخی از حاکمان و خلفا پرداخته شده است.

وضعیت کتاب

فهارس فنی کتاب، در انتهای جلد سوم جای گرفته است که عبارتند از: فهرست آیات؛ احادیث نبوی؛ مصطلحات حدیث؛ امثال و حکم؛ روزها؛ شعر؛ رجز؛ انصاف الابیات؛ اعلام اشخاص، اقوام، قبایل و فرق؛ اسب‌ها؛ اماکن و شهرها؛ کتب مذکور در متن؛ لغات؛ اصطلاحات بلاغت و نقد و عروض؛ مصادر و مراجع؛ نسخ خطی؛ مجلات و صحف و فهرست محتویات کتاب، شامل فهرست مقدمه و فهرست محتویات جلد اول و دوم.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع.، به توضیح برخی از مطالب و کلمات متن پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.