الوصف المناسب لشرع الحكم
| الوصف المناسب لشرع الحكم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شنقیطی، احمد (نویسنده) |
| ناشر | المملکة العربية السعودية. وزارة التعليم العالي. جامعة الإسلامية. المجلس العلمي. المرکز البحث العلمي و احياء التراث الإسلامي |
| مکان نشر | عربستان - مدينه منوره |
| سال نشر | 1415ق. |
| چاپ | چاپ اول |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الوصف المناسب لشرع الحكم، تألیف احمد بن محمود عبدالوهاب شنقیطی، به بررسی موضوع «مناسبت» در کتاب قیاس و جایگاه آن در فقه اهل سنت پرداخته است. این اثر در یک جلد به زبان عربی منتشر شده است.
ساختار
کتاب، مشتمل بر تمهید (در چهار فصل)، سه باب (ابواب اول و دوم در سه فصل و باب سوم در نه فصل) و خاتمه است.
نویسنده در هر بحث دیدگاه و آرای علما و ادله ایشان و ایرادات وارد بر آنها و پاسخ ایرادات را ذکر کرده است، سپس اگر وجه و دلیلی برای رجحان یکی از آراء داشته، آن را ترجیح داده است.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه کتاب در معرفی موضوع کتاب برآمده و «قیاس» را اصلی دانسته که می‌توان آن را در تمام مسائل به‌کار گرفت. از دیدگاه او نصوص کتاب و سنت محصور و متناهی و اجماع نیز اندک واقع شده است؛ لذا علما احکام حوادث و موضوعات جدید - که بی‌شمار است - را از طریق اجتهاد به دست آورده‌اند و «قیاس» اصلی است که به‌واسطه آن می‌توان احکام همه وقایع و اتفاقات جدید را به دست آورد[۱].
وی این موضوع را با وجود دشواری‌اش برای پایان‌نامه دکترای خویش در اصول فقه انتخاب کرده و ازآنجاکه قیاس، در گرو علت جامع بین اصل و فرع است و علت هم طرق مختلفی دارد، مناسب چنان دیده که مهم‌ترین آن طرق را که حکم وقایع جدید با آنها شناخته می‌شود، موضوع رساله خویش قرار دهد؛ بنابراین موضوع آن را «الوصف المناسب لشرع الحكم» انتخاب کرده است[۲].
در تمهید به‌ترتیب فصول، این مباحث مطرح شده است:
- تعریف قیاس و تبیین مقصود از اصل نزد اصولیون:
- تعریف علت و اقوال علما در تعلیل افعال خداوند: علت یکی از ارکان قیاس و به تعبیر بعضی از اصولیون رکن اعظم است[۴].
- شروط علت: شروط مورد اتفاق و شروط اختلافی[۷].
- مسالک علت[۸].
در باب اول کتاب در سه فصل تعریف «مناسبت»، اقامه دلیل بر اعتبار آن و تعریف «مناسب» شرح و توضیح داده شده است[۹].
از مسلک مناسبت با نام‌هایی چون اخاله، مصلحت، استدلال و رعایت مقاصد نیز یاد می‌شود و ستون فقرات کتاب قیاس و نقطه غموض و وضوح آن و همچنین مبحث محوری استصلاح است. «مناسب» در این مباحث دو نوع مناسب حقیقی و مناسب اقناعی را در بر می‌گیرد و مناسب حقیقی خود بر سه گونه است: آنچه در ضرورات رخ می‌نماید، آنچه در حاجات رخ می‌نماید و آنچه در امور تحسینی رخ می‌نماید[۱۰].
هرچند برخی از فقیهان امامی «مناسبت» را از دیدگاه شیعه نامعتبر دانسته‌اند و برخی آن را منوط به احراز شرایطی پذیرفته‌اند، اما واقعیت آن است که در جای‌جای فقه امامیه بر مناسبت حکم و موضوع و نیز در کنار آن به الغای خصوصیت مورد یا عناوینی همانند استناد جسته شده است؛ برای نمونه شهید ثانی که خود عدم اعتبار مناسبت را از دیدگاه امامیه نقل می‌کند، در مواردی به همین مناسبت استدلال می‌جوید یا بدون اظهار نظر مخالفت از اهل سنت نقل می‌کند که به اشتراک در علت مناسب استناد جسته‌اند. یکی دیگر از بزرگانی که در میان متقدمان به مناسبت یا مناسبت و دوران استناد جسته علامه حلی است. علامه حلی در مختلف الشيعة در اثبات عدم جواز نماز گزاردن با جامه‌ای فراهم آمده از کرک غیر مأکول اللحم، به ادله‌ای استناد می‌کند و از جمله آن ادله بدین می‌پردازد که: «مناسبت و دوران مقتضی منع است؛ زیرا حرمت گوشت، مدفوع و ادرار با همان خبثی تناسب دارد که وجود اجتناب را اقتضا می‌کند و...»[۱۱].
در میان متأخران، محقق اصفهانی، نائینی و خوانساری به دلیل مناسبت حکم و موضوع استناد جسته‌اند[۱۲].
در باب دوم در سه فصل تقسیمات «مناسب» مطرح شده است. در یکی از تقسیمات این باب، مناسب حقیقی به دینی و دنیوی تقسیم شده است: مناسب دینی اموری است که نفعی را جلب یا ضرری را از انسان دفع می‌کند؛ به‌گونه‌ای که هر دوی اینها به امور آخرت تعلق بگیرد؛ مانند: تزکیه نفس، تهذیب اخلاق، ریاضت نفوس که مناسب با شرع عبادات هستند؛ چراکه به‌عنوان مثال نماز برای خضوع و فروتنی و روزه برای شکستن نفس از جهت قوای شهوانی و عصبیت وضع شده است. پس هنگامی‌که نفوس پاک بوده و اوامر الهی را انجام دهند و از نواهی الهی پرهیز کنند، سعادت اخروی را تحصیل می‌کنند؛ چراکه منافع عبادات اخروی هستند که به حصول ثواب و دفع عقاب بازمی‌گردد و حقیقی دنیوی اموری است که نفعی را جلب و ضرری را دفع می‌کند که هر دو متعلق به دنیا باشند؛ مانند: سرقت و زنا، که منفعت مترتب بر شرع حکم در این دو، حفظ نفس و حفظ مال متعلق به دنیاست[۱۳].
در باب سوم، مناسب مرسل در نه فصل مورد بررسی قرار گرفته است. از مرسل تعبیر به استصلاح، استدلال و مصالح مرسله نیز شده است[۱۴]. در فصول این باب، دیدگاه امام مالک، احمد حنبل، شافعی و ابوحنیفه و غزالی در رابطه با مرسل بررسی شده است[۱۵].
وضعیت کتاب
فهارس منابع، اعلام و مطالب در انتهای کتاب ارائه شده است. آدرس آیات، ارجاع به منابع و معرفی اعلام در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- صابری، حسین، «از مناسبت تا مذاق فقه، راه‌هایی به مقاصد شریعت»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مطالعات اسلامی، بهار 1385، شماره 71، ص117 تا 142.