تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران (وقایع قبل و بعد از اسلام)
| تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران (وقایع قبل و بعد از اسلام) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن اثیر، علی بن محمد (نویسنده)
حالت، ابوالقاسم (مترجم) خلیلی، عباس (مترجم) |
| عنوان‌های دیگر | کامل: تاریخ بزرگ اسلام و ایران
تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران الکامل فی التاریخ. فارسی |
| ناشر | مؤسسه مطبوعاتی علمی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1371 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اسلام - تاریخ - متون قدیمی تا قرن 14
ایران - تاریخ - متون قدیمی تا قرن 14 تاریخ جهان - متون قدیمی تا قرن 14 محمد(ص)، پیامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - سرگذشت‌نامه کشورهای اسلامی - تاریخ - سال شمار |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 33 |
| کد کنگره | DS 35/63 /الف2 ک2041 1371 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
كتاب تاريخ كامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه الكامل في التاريخ يا كامل التواريخ شامل وقايع از آغاز خلقت تا سال 628 هجرى قمرى است كه ابوالحسن عزالدين ابن اثير مورخ بزرگ اسلامى در قرن ششم نوشته است. اين كتاب توسط عباس خليلى و ابوالقاسم حالت به فارسی با عنوان تاريخ كامل بزرگ اسلام و ایران ترجمه شده است.
اثر مهم ابن اثير، چنانكه گفتيم، تاريخ بزرگ او به نام «الكامل في التاريخ» است كه به كامل ابن اثير معروف است.
اين مورخ بزرگ، چون همزمان با استيلاى مغول بوده، مى‌توان گفت از لحاظ زمانى نخستين مورخى است كه وقايع عصر مغول را نسبتا به تفصيل آورده، مخصوصاً وقايع زمان قراختاييان و خوارزمشاهيان تا اواخر ايام سلطنت جلال‌الدين منكبرنى را ضبط كرده و در گردآورى مواد كتاب نيز نهایت دقت را به كار برده است به همين جهة كتاب او يكى از منابع مهم تاريخ مغول شمرده مى‌شود.
ساختار
متن عربى تاريخ «كامل» ابن اثير سيزده مجلد قطور است كه آخرين مجلد آن به اعلام تخصيص يافته است. هر مجلد از اين تاريخ در حدود هفتصد صفحه دارد و هر صفحه آن كه به فارسی برگردد، تقريبا شامل سه صفحه از صفحاتى مى‌شود كه در اين كتاب ملاحظه مى‌فرماييد.
از اين جا مى‌توان پى برد كه تاريخ ابن اثير تا چه اندازه بزرگ و مفصل است و چرا ترجمه يازده مجلد آن در فارسی بيست و هفت مجلد شده كه هر مجلد نزدیک به چهارصد صفحه دارد.
چون مرحوم خليلى كار خود را از مجلد دوم شروع كرده، نخستين مجلد ترجمه فارسی آن به عنوان «جلد اول» از چاپ در آمده و همين طور به ترتيب ادامه يافته تا جلد بيست و هفتم كه آخرين قسمت از تاريخ ابن اثير است و ترجمه تا پايان كتاب مى‌باشد.
بنابراین، چاره‌اى نبود جز اين كه ترجمه فارسی مجلد اول كتاب، به عنوان «قسمت قبل از اسلام» چاپ شود و مجلدات فارسی آن - هر چند جلد كه مى‌شود - مجددا از يك به بعد شماره بخورد.
گزارش محتوا
چهارده جلد اين تاريخ را كه شايد معتبرترين تاريخ اسلامى شمرده شود، شادروان عباس خليلى اديب و دانشمند معروف ترجمه كرد. و مابقى را آقاى هاشمى حائرى ترجمه نموده‌اند.
تاريخ «كامل»، چنان كه از نامش برمى‌آيد، تاريخى جامع و كامل است كه مؤلف آن وقايع كليه كشورهاى اسلامى و برخى از كشورهاى غير اسلامى را تا سال 628 هجرى قمرى ضبط كرده است.
در اين تاريخ زندگانى پيامبران، به ويژه پيامبر اسلام و حوادث دوران پادشاهان ایران، از پيشداديان، كيانيان، اشكانيان و ساسانيان گرفته تا سلسله‌هاى بعد از اسلام و كارهاى همه خلفا و سلاطين سرزمين‌هاى بين النهرين، عربستان، شام، روم شرقى (تركيه فعلى)، نواحى شمال افريقا، اسپانيا، احوال فرمانروايان نواحى شرق، شمال شرق و شمال غرب ایران؛ مانند ماوراءالنهر، تركستان، گرجستان، ارمنستان و غيره، همه به تفصيل ذكر شده و اگر تاريخى وجود داشت كه رويدادهاى تمام نقاط مذكور را تا اين روزگار به همان تفصيل ضبط كرده بود، امروز علاقمندان به تاريخ شايد نيازى به تهيه تاريخ‌هاى ديگر نداشتند. اگر چه ناگفته نبايد گذاشت كه شيوه تاريخ‌نگارى ابن اثير شيوه يك مورخ امروزى نيست و او در بسيارى از موارد، طورى پيشامدهاى تاريخى تعليل و توجيه مى‌كند كه امروز قابل قبول نمى‌باشد.
اما تفصيلى كه او در شرح وقايع قائل شده از آن گونه تفصيلاتى نيست كه درازگويى‌هاى خسته كننده به شمار آيد و خواننده را ملول كند. بر عكس، در اين كتاب شرح هر پيشامدى با جزئيات جالب، نكات، لطائف و ظرائف دلپسندى همراه است و اين‌ها است كه تاريخ را شيرين و خواندن آن را لذت‌آور مى‌سازد.
مثلاًجنگ‌ها را كه از وقايع مهم است، اغلب تواريخ خيلى مختصر و خشك نقل مى‌كنند؛ ولى تاريخ «كامل» مانند يك داستان رزمى برخى از صحنه‌هاى جنگ را چنان مشروح و با روح مجسم كرده كه خواننده ضمن خواندن آنها بى‌اختيار حس مى‌كند كه تماشاگر ميدان جنگ است.
از تاريخ قديم ایران نيز پادشاهان كيانى، اشكانى و ساسانى را تا انقراض سلسله ساسانيان و ظهور اسلام شرح داده، از آن پس وقايع تاريخ بعد از اسلام را سال به سال نقل كرده است.
مترجمين محترم در ترجمه كتاب، تا آنجا كه امكان داشته، نهایت دقت را بكار برده‌اند.
در زمستان سال 1352، هنگامى كه ترجمه بقيه تاريخ ابن اثير - يعنى ترجمه وقايعى كه از سال 500 هجرى قمرى به بعد روى داده - به آقاى هاشمى واگذار شد، پيش‌گفتار كوتاهى زير عنوان «احوالات برادران ابن اثير و سخنى چند درباره ترجمه الكامل في التاريخ» نوشت كه در آغاز مجلد هيجدهم دوره فارسی آن چاپ شد.
در آن جا پس از سخنى كوتاه درباره سه برادرى كه مشهور به «ابن اثير» هستند، و معرفى عزالدين ابن اثير و تاريخ كامل او شرح مختصرى نيز راجع به جريان ترجمه اين كتاب مهم و مفصل نگاشته است.
متن عربى تاريخ الكامل، كه در بيروت چاپ شده، دوازده جلد است و جا داشت كه از جلد اول آن ترجمه شود؛ ولى شادروان عباس خليلى شايد جلد اول را كه شامل احوالات پيامبران و پادشاهان ایرانى قبل از اسلام است، ضرورى نديده و از ترجمه آنها صرف نظر كرده است.
مرحوم خليلى از تولد پيغمبر اسلام و زندگانى آن حضرت تا وقايع سال 358 هجرى قمرى را ترجمه كرد كه متأسفانه عمرش كفاف نداد و در بيست و يكم بهمن ماه سال 1350 زندگى را بدرود گفت.
پس از آن، براى اين كه ترجمه كامل ناقص نماند، به نویسنده نامى و دانشمند گرامى، هاشمى حائرى، پيشنهاد شد تا با تسلطى كه در زبان عربى و همچنين در نويسندگى دارند كارى را كه عباس خليلى اقدام كرده دنبال كنند و ترجمه اين تاريخ معتبر را به پايان برسانند.
ايشان نيز از وقايع سال 359 تا رويدادهاى سال 499 را ترجمه فرمودند؛ بعد، به علت بيمارى چشم و ضعف قوه باصره از از ترجمه بقيه كتاب معذرت خواستند.
آقاى ابوالقاسم حالت نيز ادامه ترجمه اين كتاب را به چند علت بر عهده گرفت:
اول علاقه‌اى كه شخصا به كتب ادبى و تاريخى داشت.
دوم تشويق بعضى از دوستان كه سخنان دلگرم كننده آنان اين كار را - كه در نظرش مشكل مى‌نمود - آسان جلوه داد.
سوم روانى و سلاست عبارات تاريخ «الكامل» كه با لغات و انشايى بسيار ساده نوشته شده، به طورى كه خواننده در حين خواندن آن كم‌تر به لغات مشكل و متروك يا عبارات معقد و پيچيده برخورد مى‌كند.
ضمن ترجمه اين كتاب شهرهایى را كه فكر مى‌كرده، در نظر خواننده معمولى ناشناخته است و شناختن آنها ضرورى است، در ذيل صفحات توضيح داده است.
بعضى از اين توضيحات قدرى مفصل است؛ ولى چون فكر مى‌كرده كه اين تفصيل نيز ممكن است براى برخى از خوانندگان قابل استفاده باشد.
پيش‌گفتارى هم مؤسسات ناشر اين تاريخ - كه در بيروت چاپ شده - راجع به طرز تصحيح و تنقيح متن و آرايش و پيرايش چاپ آن نوشته و به آغاز كتاب افزوده‌اند. پس از آن شرحى تحت عنوان «عزالدين ابن اثير» درباره زندگى او و كتاب او - الكامل في التاريخ - نگاشته‌اند. مترجم محترم اين دو مقاله را نيز ترجمه كرده است.
منابع مقاله
متن و مقدمه كتاب.