جمهرة خطب العرب في عصور العربية الزاهرة
| جمهرة خطب العرب في عصور العربية الزاهرة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صفوت، احمد زکی (نویسنده) |
| ناشر | المکتبة العلمیة |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| چاپ | 1 |
| موضوع | خطبههای عربی - مجموعه‌ها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | PJA 2743 /ص7ج8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
جمهرة خطب العرب في عصور العربية الزاهرة تألیف نویسنده شهير و استاد زبان عربى دانشگاه مصر «احمد زكى صفوت» است. وى كوشيده است تمام منابع و مصادر عرب را مشاهده نموده و زبده خطب و وصايا را در دسترس علاقه‌مندان به ادب عرب قرار دهد.
ساختار
كتاب مشتمل بر پيشگفتار، سه جزء و چهار باب است كه ابواب اول و دوم در جزء اول، باب سوم در جزء دوم و باب چهارم نيز در جزء سوم آمده است.
گزارش محتوا
ادبيات عربى تطوراتى داشته و در اثر تماس و آميزش اقوام عرب با يكديگر و يا با ملل ديگر پنج دوره مهم را طى نموده است:
- دوره جاهليّت يا دوره پيش از اسلام (475- 622م.)
- دوره اسلامى از ظهور حضرت رسول اكرم(ص) تا سقوط بنى اميّه (1- 132ق) (622- 750م.).
- دوره عباسى (132- 656ق)
- دوره حكومت عثمانيان (656-1213ق)
- دوره نهضت از اواخر قرن هيجدهم تاكنون.
«احمد زكى» تنظيم خطبه‌هاى كتاب را بر اساس اين تقسيم‌بندى تاريخى آورده است؛ با اين نكته كه تاريخ خطب او فقط تا دوره عباسى اول 232ق را شامل شده است و ديگر اينكه دوره دوم را به دو بخش صدر اسلام كه تا پايان خلافت خلفاى راشدين است و ديگر عصر اموى تقسيم نموده است. به همين خاطر، ابواب اثر او به چهار باب تقسيم شده است.
كتاب منتخبى از مراجع و منابع مهمى است كه در رأس آنها چهار موسوعه‌ى ادب الكاتب ابن قتيبه، الكامل مبرد، البيان و التبيين جاحظ و اغانى ابوالفرج اصفهانى قرار دارد. مى‌توان عقد الفريد ابن عبدربّه، امالى ابوعلى قالى و عيون الاخبار ابن قتيبه را در رديف چهار كتاب بالا قرارد. از ديگر منابعى كه گردآورنده از آنها سود جسته مى‌توان اين کتاب‌ها را نام برد: المحاسن و الاضداد جاحظ، صبح الاعشى قلقشندى، نهاية الادب شهاب‌الدين نويرى، زهر الاداب ابواسحاق حصّرى، امالى سيد مرتضى و بسيارى ديگر از چنين كتب و مجموعه‌ها كه احمد زكى بدان دسترسى داشته و همچنين ديوان‌هاى عرب و كتب معاجم و احوال شعراء مانند الشعرو الشعراء ابن قتيبه، طبقات الشعراء ابن معتز را نام برد.
بدون شك از موضوعات مهم خطابه‌هاى جاهلى جنگاورى، شجاعت و ديگر صفات يك انسان ايده آل از نظر اعراب جاهلى مى‌باشد. اين باب با خطبه «مرقد الخير» شروع شده كه براى اصلاح مابين «سبيع بن حارث» و «ميثم بن شوب» ايراد شده است.
معمولاً اعراب براى اعزام هيئت‌هايى به جاهاى ديگر از خطباء استفاده می‌كردند. خطیب در نظر آنان مانند رئيس و شيخ قبيله محسوب مى‌شد كه نویسنده در بخشى از باب اول با عنوان وفود(سفير) اين گونه خطب را آورده است.
از جمله ملحقات خطابه، وصيّت است يعنى نصايحى كه صاحب مقام يا شخصيتى در موقع معينى ايراد مى‌كرد كه بخشى از اين وصايا در آخرين قسمت باب اول آمده است.
در باب دوم كتاب خطب و وصايا در عصر صدر اسلام گردآورى شده است. خطبه‌هاى پيامبر اكرم(ص)، خطب سقيفه، خطبه‌هاى خلفاى راشدين از جمله خطب اين باب است. خطبه‌هاى امام على(ع) نيز زينت‌بخش اين بخش از كتاب است.
در عصر اموى (40- 132ق) نثر فنى سه نوع مهم داشت: خطابه، توقيع و رساله كه در باب سوم مورد مطالعه قرار گرفته است. اين باب با خطبه‌ى امام حسن(ع) که بعد از شهادت پدرشان اميرالمؤمنين(ع) ايراد فرموده‌اند، شروع مى‌شود. پس از آن خطبه‌هايى كه بعد از حركت معاويه به سوى عراق صورت گرفت و آن حضرت مسلمانان را براى مقابله با معاويه فرا مى‌خواند، ذكر شده است. در بخش ديگرى به جريان حركت امام حسین(ع) به سوى كربلا پرداخته مى‌شود. از سخنان محمد بن حنفيّه قبل از خروج امام(ع) از مكه شروع و به خطبه‌ى «حرّ» و سپس شهادت امام حسین(ع)پايان مى‌يابد.
عصر عباسى (132- 656ق) به دو دوره تقسيم مى‌شود: دوره عباسى در شرق (132- 232ق) و دوره عباسى در غرب (اندلس): در قسمت اول خطب دوره عباسى در شرق كه با خطبه‌ى مؤسس خلافت عباسى «ابوالعباس سفاح» (132 -136ق) شروع مى‌شود. در ادامه ديگر خطبى كه او و بعضى از اشخاص از جمله داود بن على، صالح بن على، سديف بن ميمون در حضور او سروده‌اند، آمده است. بخش دوم به خطب خليفه دوم عباسى ابوجعفر منصور (متوفاى 158ق) مى‌پردازد. كتاب پس از ذكر تعدادى ديگر از خطبه‌ها با ذكر خطب مأمون خليفه عباسى خاتمه يافته است.
«ذيل جمهره» كه در انتهاى كتاب آمده است مشتمل بر پنج باب است و خطبه‌هايى كه در كتاب ذكر نشده در اين بخش آمده است. خطبه‌هاى اندلسى‌ها و مغربى‌ها، خطبه‌ها و وصايايى كه عصر و قائلش معلوم نيست و خطب نكاح از جمله اين خطب است.
وضعيت كتاب
شرح مفردات و غرايب الفاظ، شناساندن اعلام و تراجم اشخاص و كتب و قبيله‌ها در پاورقى آمده است.
در اول هر مجلد، فهرست مصادر و مآخذى كه خطب از آنها نقل شده است به‌طور كامل و مفصل درج شده است. در پايان هر مجلد نيز فهرست خطب به تفصيل آمده است. در مجلد اول و دوم بعد از فهرست خطب، فهرست اعلام خطب به ترتيب حروف الفبا با ذكر شماره صفحه آن آورده شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب