قلب سلیم
قلب سلیم | |
---|---|
پدیدآوران | دستغیب، سید عبدالحسین (نويسنده) دستغیب، سید محمدهاشم (مصحح) |
عنوانهای دیگر | قلب سليم: مطالبي دلنشين در راه خودسازي... |
ناشر | مؤسسه دار الکتاب (الجزائري) |
مکان نشر | ايران - قم |
سال نشر | مجلد1: 1388ش, |
موضوع | اخلاق اسلامى توحيد |
زبان | فارسی |
تعداد جلد | 2 |
کد کنگره | BP 247/8 /د5ق8 1388 |
نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
قلب سلیم نوشته سید عبدالحسین دستغیب شیرازی (متوفی 1360ش)؛ کتابی در موضوع اخلاق اسلامی و توحید است. این نوشتار ارزشمند بهواقع متمم کتاب ارزشمند گناهان کبیره از همین نویسنده است، بدینصورت که بعد از تزکیه اعضاء و جوارح از خبائث و گناهان، نوبت به تزکیه و تهذیب قلب و دل انسان از خبائث میرسد که نگارنده در این کتاب به این امر مهم همت گمارده است. تنظیم و تصحیح کتاب حاضر توسط سید محمدهاشم دستغیب (متوفی 1390ش) انجام شده است.
ساختار کتاب
کتاب مطبوع دارای دو مقدمه به قلم سید محمدهاشم دستغیب و نویسنده است؛ محتوای این کتاب دوجلدی در طی دو بخش و ده فصل آمده است؛ جلد اول مشتمل بر دو بخش عقاید و اخلاق است که بخش اول (عقاید) دارای پنج فصل؛ و بخش دوم (بخش اخلاق) مشتمل بر سه بخش است؛ مطالب جلد دوم در ادامه بخش اخلاق آمده که دربردارنده شش بخش است.
گزارش محتوا
در مقدمه اول، در مورد اهمیت و جایگاه تعلیم و تزکیه (علم و عمل) و لزوم همراهی این دو با یکدیگر که بهواقع وظیفه اصلی رسالت انبیاء و علماء دین است، سخن به میان آمده؛ و اینکه مرحوم دستغیب در راستای همین اصل خطیر (تعلیم و تزکیه)، ابتدا کتاب گناهان کبیره را تألیف نموده و سپس برای اتمام و تکمیل آن، کتاب حاضر را نوشتند[۱].
در مقدمه نویسنده، ابتدا به تعریف ماهیت گناه قلبی از دیدگاه قرآن و حدیث پرداخته و اینکه جامعه امروز گرفتار اینچنین بلای بزرگی است و حال اینکه به استناد قرآن، بهشت جای کسانی است که از سلامت قلب و دل برخوردار باشند پس لازم است که با آن گناهان مبارزه شود. و نیز درباره بیماریهای قلبی مطالبی آمده مبنی بر اینکه این گناهان منحصر در کفر و شرک نیستند؛ بلکه امراض قلبی زیادی همچون حسد، ریا، سمعه، عجب، کبر، سوءظن و... وجود دارند که گریبانگیر انسان میشوند. ایشان توضیح میدهند انسانی که گرفتار جهل و شرک و چنین امراضی شده بهظاهر حیات مادی دارد؛ لکن بهواقع مرداری بیش نیست و بهظاهر از زندگی دنیا اندکی لذت میبرد؛ لکن بهواقع رنج و عذاب دو جهان را برای خویش مهیا کرده است؛ برعکس انسان مؤمن و متقی که بهشت لذات او از همین دنیا آغاز شده است.... ایشان تمام خوشبختی انسان در دنیا و آخرت را در سلامتی روانش از بیماری بیایمانی میداند و ایمان را همان یقین بهمراتب توحید و معاد معرفی میکند و در پایان مباحث مقدماتی بیان میدارد که طالب قلب سلیم ناچار است از تحصیل یقین و باید آن را که اساس اعتقادات و چاره بسیاری از بیماریهاست بر هر خواسته دیگر مقدم بدارد بنابراین در این اثر، بخش عقاید بر بخش اخلاق مقدم میشود[۲].
بخش اول کتاب به بیماریهای مرتبط به اعتقاد و فکر اختصاص داده شده است. اولین آنها بیماری کفر است، کفر به معنای باور نداشتن و نپذیرفتن چیزی است که فطرت نخستین انسانی بر آن تصدیق دارد و پذیرفتنش را لازم میداند و آن فطریات و یقینیات، ایمان به خدا و پیامبران و روز جزاست که انسان کافر با وجود اذعان قلبش بر حقیقت وجودی این واقعیات اذعان دارد؛ لکن از روی هوی و هوس شیطانی، به انکار آنها میپردازد. اینچنین بیماری در درون انسان منجر به کوری مطلق دلوجان انسان شده و انسان را از دیدن حقایق عالم محرم میکند؛ و این در حالی است که اهالی انکار دانسته و با علم اینکه حقیقت چیست به انکار حقایق میپردازند، همچون زمان رسول اکرم(ص) که مشرکین مکه و یهودیان مدینه که با علم به حقانیت رسول اکرم(ص)، لکن زبان انکار بر این حقایق گشوده و به هر وسیلهای که شده سعی در تخریب و نابودی اسلام و مسلمانان داشتند. سپس نگارنده در این بخش به تشریح ریشه و سرمنشأ کفر و روشهای درمان آن از قرآن و حدیث پرداخته و روش اهلبیت(ع) در برخورد با کفار و زنادقه را مطرح میکند[۳].
دومین بیماری قلب نفاق است که خود دارای انواع و اقسامی است:
- نفاق با خدا در اصل ایمان؛
- نفاق با خدا در لوازم ایمان؛
- نفاق در عبادت؛
- نفاق با مردم.
بزرگترین گناهان قلبی و سختترین بیماریهای روانی که صاحبش را از عالم انسانیت بهکلی ساقط میکند نفاق است؛ در قرآن مجید بدترین عذاب را برای منافقین برشمرده است تا حدی که عذاب ایشان از کفار بالاتر است، چون نفاق از بدترین انواع کفر است.
نویسنده در ضمن تشریح هر یک از اقسام نفاق به راههای درمان این گناه بزرگ قلبی اشاره میکند[۴].
شرک سومین بیماری دامنگیر قلب بشر است که دل انسان را از راه راست منحرف میکند، یعنی برای خداوند العیاذ بالله شریکی قرار دهد که گناهی است غیرقابل آمرزش؛ بزرگی این گناه بهقدری است که منشأ تمام بدبختیهای انسان میشود و قرآن مجید آیاتی زیادی به تبیین این مرض قلبی پرداخته است.
شرک در طول تاریخ به اشکال گوناگونی نمایان شده است و هر قومی به شکلی، ظواهر جهان مادی همچون ماه و خورشید و... را مورد پرستش قرار میداده است، لکن شرک اقسامی دارد که منحصر در چنین مواردی نیست بلکه شرک در مقام فعل و اطاعت و سایر اقسام شرک خفی، حتی در درون کسانی که موحد هستند نیز راه مییابد و منشأ تیرگیها و کدورتهای زیادی در درون انسان میشود[۵].
شک از دیگر گرفتاریهای قلب انسان است، شک حالت حیرت و دودلی و سرگردانی انسان است که در قرآن و احادیث به خطرات و آسیبهای آن بسیار اشاره شده است. نگارنده با تبیین آثار و جوانب این بیماری روحی و عواملی که به آن دامن میزند و سایر مطالب مرتبط با این موضوع به بسط این مطلب پرداخته و در جهت درمان این عرضه مطالب با ارزشی را بیان میکند[۶].
در بخش بعدی که بخش دارای اهمیتی میباشد، بهتفصیل به موضوع ذکر و یاد خدا پرداخته شده است. ذکر بر دو قسم است: واجب و مستحب. ذکر واجب خود در سه مورد است که اولین آن هنگام مشاهده آفریدگان است که در این صورت باید پدیدآورنده آن را یاد کرد و توانایی و حکمت بیپایان او را شناخت. نویسنده در ادامه این بخش با تشریح اقسام و ویژگیهای ذکر و آثار آن به تبیین تمام جوانب این اصل مهم میپردازد[۷].
فصل دوم کتاب در باب گناهان قلبی اخلاقی است؛ اولین از این بیماریها، قساوت قلب است؛ قساوت قلب از جمله بیماریهایی است که عقلاً و شرعاً علاج آن واجب است؛ نگارنده در طول این قسمت با بیان ویژگیهای قلب سلیم و ناسالم به تشریح این موضوع و راههای درمان آن پرداخته است[۸].
ریا و سمعه آخرین موضوعات مطرح شده در جلد اول کتاب است؛ این دو گناه قلبی چنان است که تا انسان از گرفتاری آن خلاص نشود، جایی برای او در بهشت نخواهد بود؛ در این دو بخش ابتدا به تبیین حقیقت معنای این دو رذیله پرداخته شده و سپس به ابعاد و آثار تخریبی اینها در درون انسان و راههای درمان آن اشاره شده است[۹].
در جلد دوم کتاب، در ادامه طرح گناهان قلبی اخلاقی و آثار مخرب آنها بر قلب و جان انسان، نگارنده بهتفصیل به طرح سایر گناهان قلبی از جمله عجب، کبر، سوءظن، حقد، حسد، دوستی دنیا و عزم بر گناه و رضایت به آن، پرداخته است.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقیها آدرس و توضیح برخی مطالب ذکر گردیده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.