معرفة الصحابة (ابن منده)

‏معرفة الصحابة
پدیدآوران	ابن منده، محمد بن اسحاق (نویسنده) صبری، عامر حسن (محقق)
ناشر	مطبوعات جامعة الإمارات العربية المتحدة
مکان نشر	امارات - العين
سال نشر	1426ق
چاپ	1
موضوع	صحابه
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏28‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏م‎‏6‎‏ ‎‏1384
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، صحابه (ابهام زدایی) را ببینید.

معرفة الصحابة، اثر ابوعبدالله محمد بن اسحاق بن یحیی بن منده اصفهانی (متوفی 395ق)، با تحقیق عامر حسن صبری، کتابی است در معرفی و شناسایی صحابه که به زبان عربی و در قرن چهارم هجری، نوشته شده است.

این کتاب، از معروف ترین آثار ابن منده است که امروزه از آن فقط بخش‌هایی در کتابخانه ظاهریه و نیز کتابخانه شیخ‌الاسلام در مدینه در دست است

ساختار

کتاب با دو مقدمه از احمد معبدو مصحح آغاز و اسامی صحابه، به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه نخست، به موضوع و اهمیت کتاب، اشاره شده است

مقدمه مصحح، دارای چهار فصل بوده که در آن، به ترتیب به امور زیر پرداخته شده است: تعریف صحابیو بیان فضیلت و عدالت ایشان؛ شرح حال نویسنده؛ شیوخ ابن منده؛ تحقیق و بررسی کتاب حاضر

اثر حاضر، در واقع بخشی از کتاب ابن منده می‌باشد و گم شدن صفحات آغازین کتاب، ما را از آگاهی یافتن بر مقدمه مصنف محروم نموده است. گمان می‌رود که وی در مقدمه، به بیان سبب تألیف کتاب و شیوه خویش در جمع‌آوری اسامی صحابه، همراه با ذکر برخی از فضایل آنان پرداخته باشد.

شرح حال‌های آغازینی که در اول کتاب بوده نیز از میان رفته است و به نظر می‌رسد شرح حال عشره مبشره، سپس شرح حال کسانی که نامشان «محمد» است و... بوده است

از خلال مطالعه کتاب، می‌توان به برخی از ویژگی‌های آن پی برد. نویسنده شروط خاصی را برای خود در انتخاب صحابه برگزیده است، از جمله آنکه:

1. به ذکر کسانی پرداخته که با پیامبر(ص) مصاحبت و یا مجالست داشته‌اند، ولو اینکه فقط یک بار ایشان را ملاقات نموده و روایتی از ایشان روایت نکرده باشند
2. تمام کسانی را که زمان پیامبر(ص) را درک کرده‌اند، هرچند وی را ندیده باشند، ذکر نموده است. البته وی با این یادکرد، ادعای صحابیبودن اشخاص مزبور ننموده، بلکه هدف او تنها حصر بوده است
3. نویسنده هر کسی را که مصنفین از وی به عنوان صحابییاد کرده‌اند، در کتاب خویش ذکر نموده است؛ هرچند عدم مصاحبت وی برای او ثابت شده باشد. گویا وی با این کار قصد گردآوری همه کسانی را که در قرن اول می‌زیسته‌اند، داشته است
4. وی کودکان نابالغی را که به تبعیت یکی از والدین، محکوم به اسلام بوده‌اند، هرچند رؤیتی برای ایشان، معلوم نباشد، ذکر کرده است
5. وی مؤمنین اهل کتاب را که قبل از بعثت پیامبر(ص) ایشان را دیده‌اند، از جمله صحابه بشمار آورده است. به همین دلیل در ترجمه بحیرای راهب گفته است وی پیش از بعثت، پیامبر را دیده و به وی ایمان آورده است؛ درحالی که نظر جمهور علما برخلاف این امر بوده و او را صحابی نمی نامند
6. وی در غالب موارد در ذکر شرح حال افراد، جانب اختصار را رعایت کرده است

وضعیت کتاب

علاوه بر نسخ خطی، این کتاب از طریق نقل وسیع آن در «أسد الغابة فی معرفة الصحابة» ابن اثیر نیز باقی مانده است؛ زیرا یکی از چهار مأخذ اساسی ابن اثیر در تألیف این کتاب بوده است. ابن حجر هم در تألیف «الإصابة» از این کتاب بهره برده است. ابوموسی مدینی نیز بر این کتاب ذیلی نوشته است

فهارس کتاب، در انتهای جلد دوم آمده است. این فهارس عبارتند از: فهرست آیات؛ فهرست احادیث نبوی؛ فهرست آثار صحابه؛ فهرست اشعار؛ فهرست اماکن و شهرها؛ فهرست کتب و فهرست اسامی صحابه مرد و زن مذکور در کتاب، به همراه فهرست منابع تحقیق و موضوعات کتاب.

در پاورقی‌ها به ذکر منابعو توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. مؤذن جامی، محمدمهدی، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی و همکاران (چاپ دوم)، تهران، 1377.