نشأة الفكر الفلسفي في الإسلام

نشأة الفكر الفلسفي في الإسلام
پدیدآوران	نشار، علي سامي (نویسنده)
ناشر	دار المعارف
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	مجلد1: 1977م
چاپ	9
موضوع	تصوف - تاريخ فلسفه اسلامی - تاريخ کلام اهل سنت کلام شيعه - تاريخ
زبان	عربی
تعداد جلد	3
کد کنگره	‏BBR‎‏ ‎‏1482‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏5
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نشأة الفكر الفلسفي في الإسلام اثر علی سامی نشار، پژوهشی است پیرامون منشأ ظهور تفکر فلسفی در چهار قرن نخست اسلامی که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است.

ساختار

مطالب کتاب در سه جلد تنظیم شده است. هر جلد، دارای ابواب مختلفی بوده و در ابتدای هرکدام، یک یا چند مقدمه مربوط به چاپ‌های مختلف، آورده شده است.

گزارش محتوا

جلد نخست، دارای شش باب بوده و مقدمه چاپ هفتم، ششم، پنجم و چهارم را در خود جای داده است.

در مقدمه چاپ هفتم، به بیان این نکته پرداخته شده است که در این چاپ، فصل جدیدی پیرامون عوامل داخلی ظهور تفکر فلسفی در اسلام- ازجمله عوامل لغوی، سیاسی و اقتصادی-به مطالب کتاب، افزوده شده است در مقدمه چاپ‌های ششم، پنجم و چهارم به اضافه‌شدن مطالب جدید به کتاب اشاره شده و می‌گوید عنوان و مطالب برخی از ابواب و فصول کتاب در این چاپ نسبت به چاپ‌های پیشین تغییر کرده است

باب اول، در سه فصل، مباحث کلی پیرامون فلسفه اسلامی را در خود جای داده است که عبارتند از: اعراب ابتدایی و تأثیر قرآن در تفکر آنان؛ شیوه بحث و تحقیق علوم تجربی در جهان اسلام و ابداع فلسفه اسلامی. در فصل سوم به مباحثی چون فلسفه مشاء، تصوف، علم کلام، علم اصول فقه، فلسفه تاریخ و فلسفه نحو و ارتباط آن‌ها با اسلام مطرح شده است

باب دوم، در پنج فصل، منشأ و خواستگاه خارجی و داخلی فلسفه اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این باب ابتدا، رابطه اسلام و یهودیت و اختلافات عمومی میان آن دو، ازجمله مسئله نسخ مورد بحث و مطالعه قرار گرفته و سپس، ضمن بررسی رابطه اسلام و مسیحیت و اختلافات داخلی مسیحیان و فرق مختلف موجود در آن ازجمله مکانیه، نسطوریه و یعقوبیه، به مطالعه رابطه میان اسلام و فلسفه یونان و وجود اختلافات میان فلسفی اسلامی و فلسفه یونانی، پرداخته شده و مکاتب مختلف فلسفی یونانی و متفکران آن، معرفی شده است که عبارتند از: مدرسه طبیعیه (با متفکرانی همچون طالیس، انکسمندریس و انکسمانیس) فیثاغوریه (که در این زمینه، به بررسی تأثیر فیثاغورث در تفکرات اسماعیلیه و اخوان‌الصفا پرداخته شده است)؛ ایلیه (که دارای متفکرانی همچون اکستوفان، بارمیدس، زینون و سلیسوس است)؛ مدرسه تغییر (با تفکرات هیرقلیطس)؛ طبیعیون متأخر (ازجمله انبادقلیس و انکساغوراس)؛ سوفسطائیه؛ تصوریه مثالیه (سقراط، افلاطون، ارسطو و فلاسفه بعد او مانند اسکندر افرودیسی و جالینوس)؛ لذیه (ابیقور)؛ رواقیون؛ شکاکان تجربی و مدرسه نوافلاطونیه

باب سوم، در دو فصل، آغاز و ابتدای جنبش عقل‌گرایی اسلامی، مورد مطالعه قرار گرفته است. در این باب، ابتدا به بررسی عقاید کلامی فقهایی همچون ابوحنیفه نعمان، مالک بن انس، محمد بن ادریس شافعی و احمد بن حنبل پرداخته شده و سپس، آرا کلامی ابن کلاب، مورد بحث قرار گرفته است

نویسنده در باب چهارم، در دو فصل، حشویه، مشبه و مجسمه را معرفی نموده و در باب پنجم، در دو فصل، از چگونگی ظهور تفکر عقلی و عقل‌گرایی در اسلام سخن گفته است

در باب ششم، در هشت فصل، به معرفی معتزله، پرداخته شده است. نویسنده در این باب، ابتدا به بررسی اصل تاریخی کلمه معتزله پرداخته و سپس، آرای و تفکرات واصل بن عطاء (81-131ق)؛ ابوهذیل علاف؛ نظام (231-845ق) و معمر بن عباد سلمی را بررسی کرده است

جلد دوم، پیرامون منشأ و تطور تشیع بوده و مقدمه چاپ هفتم، چهارم، سوم و دوم را در خود جای داده است.

باب اول، در هفت فصل، مقدمات تشیع و موضوعات مربوط به آن ازجمله نص الهی بر نصب امام؛ منشأ شیعه؛ قداست علی(ع) نزد شیعه؛ تصویر و جایگاه حضرت علی(ع) در میان اهل سنت و شیعیان معتدل؛ مختاریه، کیسانیه و حنفیه و شیعه ابوهاشمیه توضیح داده شده است

نویسنده در باب دوم، در سه فصل، ضمن معرفی شیعیان کیسانیه، امامیه و جعفریه، به بحث پیرامون غلو در این سه فرقه پرداخته است

امامت معنوی و روحانی شیعه در باب سوم، در پنج فصل، ضمن معرفی امام سجاد(ع) و امام باقر(ع)، در ذیل بحث از حرکت و جنبش‌های سیاسی زیدیه و تطور کلامی عقاید این فرقه، توضیح داده شده است

باب چهارم، در سه فصل، به معرفی امام جعفر صادق(ع) پرداخته شده و موضوعاتی همچون تجسم؛ فلسفه هشام بن حکم؛ الوهیت؛ ذات الله؛ صفات الله؛ وجود طبیعی؛ عالم انسانی؛ جبریت و حریت و عصمت انبیا(ع) و ائمه(ع) تشریح شده است

در باب پنجم، در دو فصل، ضمن معرفی شش امام پایانی شیعه اثناعشری، به توضیح و تشریح عقاید این مذهب پرداخته شده و در باب ششم، در سه فصل، تطور و تکامل غلو، در خلال ظهور فرق میمیه، عینیه و سینیه و غلو عباسی، بررسی گردیده و باب هفتم، در هشت فصل، به معرفی فرقه اسماعیلیه اختصاص یافته است. ازجمله موضوعات مطرح شده در این باب عبارتند از: اسماعیلیه اولی؛ باطنیه؛ اسماعیلیه یمن؛ قرامطه و تطور کیسانیه؛ نظریات اسماعیلیه درباره امامت و فلسفه اسماعیلیه در فارس

در جلد سوم، که مقدمه چاپ هفتم و اول را در خود جای داده است، ظهور و پیداییش تفکر زهد و تطور و تکامل آن، در دو قرن ابتدایی اسلام در مدارس و مکاتب مختلف اسلامی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

نویسنده در باب اول، در چهار فصل، به بررسی مطالعات اخیر، پیرامون حقیقت تصوف اسلامی پرداخته است. روش‌های مطالعه تصوف اسلامی و مدارس آن؛ اصول و مصادر تصوف اسلامی و اشتقاق کلمه تصوف، موضوعات مطرح شده در این باب می‌باشند

در باب دوم، به مطالعه زندگی معنوی و روحانی در شبه‌جزیره عربستان در قرن اول هجری پرداخته شده و در سایر ابواب کتاب، به ترتیب، مدارس بصره، کوفه، شام، موصل و خراسان در قرن اول و دوم هجری، مورد بحث و مطالعه قرار گرفته. ازجمله مهم‌ترین افراد معرفی شده در مدارس بصره، می‌توان به اعلام زیر، اشاره نمود: ابوموسی اشعری، عامر بن عبدقیس، هرم ابن حیان، احنف بن قیس، ابوالعالیه ریاحی، صله بن أشیم؛ اثرات سفیان ثوری، داود طائی، اویس قرنی، کمیل بن زیاد و میثم تمار در مدارس کوفه؛ و اثر عمرو بن اسود سکونی، احمد بن ابی‌حواری، قاسم بن عثمان جوعی، یوسف بن أسباط، سلم بن میمون خواص، ابوعبدالله صوری و ابوعبدالله ساجی در مدرسه شام؛ اثر معافی بن عمران در مدرسه موصل و اثر فضیل بن عیاض و ابراهیم بن ادهم در مدرسه خراسان مورد بررسی قرار گرفته است

وضعیت کتاب

در هر جلد، فهرست مطالب در ابتدا و فهرست اعلام، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از کلمات و عبارات متن پرداخته شده است

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.