الشواهد الربوبية في المناهج السلوكية (نشر دانشگاهی): تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - '<references /> ' به '<references/> ')
    (۴۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR01848J1.jpg|بندانگشتی|الشواهد الربوبیة في المناهج السلوکیة]]
    | عنوان = الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان‌های دیگر =
    |+ |
    | تصویر = NUR01848J1.jpg
    |-
    | پدیدآوران = [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم]] (نویسنده)
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|الشواهد الربوبیة في المناهج السلوکیة
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم]] (نويسنده)


    [[سبزواری، هادی بن مهدی]] (حاشيه نويس)
    [[سبزواری، هادی بن مهدی]] (حاشیه نویس)


    [[آشتیانی، جلال‎‌الدین]] (مصحح)
    [[آشتیانی، جلال‎‌الدین]] (مصحح)
    |-
     
    |زبان
    | ناشر = مرکز نشر دانشگاهی
    |data-type='language'|عربی
    | مکان نشر = تهران - ایران
    |-
    | سال نشر = 1360 ش
    |کد کنگره
    | چاپ = 2
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BBR‎‏ ‎‏1100‎‏ ‎‏1360‎‏الف
    | شابک =
    |-
    | موضوع = فلسفه اسلامی
    |موضوع  
    |data-type='subject'|فلسفه اسلامی


    معاد
    معاد


    نبوت
    نبوت  
    |-
    | زبان = عربی
    |ناشر
    | تعداد جلد = 1
    |data-type='publisher'|مرکز نشر دانشگاهی
    | کتابخانۀ دیجیتال نور = 13581
    |-
    | کد کنگره = ‏BBR‎‏ ‎‏1100‎‏ ‎‏1360‎‏الف
    |مکان نشر
    | کد اتوماسیون = AUTOMATIONCODE01848AUTOMATIONCODE
    |data-type='publishPlace'|تهران - ایران
    | کتابخوان همراه نور =01848
    |-
    | پس از =  
    |سال نشر
    | پیش از =  
    |data-type='publishYear'| 1360 هـ.ش
    }}
    |-class='articleCode'
    |کد اتوماسیون
    |data-type='automationCode'|1848
    |}
    </div>


    '''الشواهد الربوبية فی المناهج السلوكية'''، یکى از مهمترین آثار [[ملاصدرا|محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازى]] مشهور به [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهین]] شیرازى (979- 1050ق) است که همراه با تعلیقات حکیم [[ملاهادى سبزوارى]] (1212- 1289ق) و با تصحیح و مقدمه و تعلیقات مفصل استاد [[سید جلال‌الدین آشتیانى]] (1304ش. آشتیان- 1384 ش. مشهد) منتشر شده است. استاد آشتیانى، تصحیح و نگارش مقدمه و تعلیقات را در سال 1345ش (1386ق) به پایان رسانده است.


    «الشواهد الربوبية في المناهج السلوكية»، يكى از مهمترين آثار محمد بن ابراهيم صدرالدين شيرازى مشهور به صدرالمتألهين شيرازى (979- 1050ق) است كه همراه با تعليقات حكيم ملاهادى سبزوارى (1212- 1289ق) و با تصحيح و مقدمه و تعليقات مفصل استاد سيد جلال‌الدين آشتيانى (1304ش. آشتيان- 1384 ش. مشهد) منتشر شده است. استاد آشتيانى، تصحيح و نگارش مقدمه و تعليقات را در سال 1345ش (1386ق) به پايان رسانده است.


    از آنجا كه كتاب‌شناسى اصل اثر به تنهايى انجام شده است، در اينجا تنها به مقدمه و تعليقه مرحوم آشتيانى پرداخته مى‌شود. درباره اين مقدمه و تعليقه چند نكته گفتنى است:


    1- شايسته است كه به اين نكته مهمّ توجه شود كه استاد سيد جلال‌الدين آشتيانى يكى از مهمترين صاحب‌نظران در حوزه فلسفه و عرفان اسلامى است و بنابراين مقدمه و تعليقات ايشان نيز همانند متن مطالب حكيم ملاصدرا، دقيق و عميق و خواندنى است و نبايد مورد غفلت قرار گيرد. در مطالب و به‌خصوص مقدمه استاد آشتيانى اطلاعات ارزنده‌اى وجود دارد كه به‌ويژه از نظر تاريخ فلسفه و عرفان، قابل توجه و خواندنى است.
    از آنجا که کتاب‌شناسى اصل اثر به تنهایى انجام شده است، در اینجا تنها به مقدمه و تعلیقه مرحوم آشتیانى پرداخته مى‌شود. درباره این مقدمه و تعلیقه چند نکته گفتنى است:


    2- مخاطبان كتاب حاضر عبارت از متخصصان و استادان فلسفه و عرفان اسلامى هستند و نمى‌توان آن را متن آموزشى شمرد و در نتيجه زبان و بيان استاد آشتيانى نيز به هيچ‌وجه متناسب عموم نيست و همانند ديگر آثار وى متنى پژوهشى و فنى و اصطلاحى است. زبان مقدمه و تعليقات استاد آشتيانى، دوگانه و تركيبى از عربى و فارسى است كه در حوزه‌هاى علوم اسلامى رايج است.
    #شایسته است که به این نکته مهمّ توجه شود که استاد سید جلال‌الدین آشتیانى یکى از مهمترین صاحب‌نظران در حوزه فلسفه و عرفان اسلامى است و بنابراین مقدمه و تعلیقات ایشان نیز همانند متن مطالب حکیم ملاصدرا، دقیق و عمیق و خواندنى است و نباید مورد غفلت قرار گیرد. در مطالب و به‌خصوص مقدمه استاد آشتیانى اطلاعات ارزنده‌اى وجود دارد که به‌ویژه از نظر تاریخ فلسفه و عرفان، قابل توجه و خواندنى است.
    #مخاطبان کتاب حاضر عبارت از متخصصان و استادان فلسفه و عرفان اسلامى هستند و نمى‌توان آن را متن آموزشى شمرد و در نتیجه زبان و بیان استاد آشتیانى نیز به هیچ‌وجه متناسب عموم نیست و همانند دیگر آثار وى متنى پژوهشى و فنى و اصطلاحى است. زبان مقدمه و تعلیقات استاد آشتیانى، دوگانه و ترکیبى از عربى و فارسی است که در حوزه‌هاى علوم اسلامى رایج است.
    #شارح درباره «الشواهد الربوبیة» معتقد است که این کتاب نماینده افکار خاصّه صدرالدین شیرازى است. ملاصدرا در این کتاب به نحو ایجاز و اختصار در مواردى و به نحو تفصیل در برخى از مسائل و به‌طور کلى به نحو برزخ بین اجمال و ایجاز و اختصار و تفصیل کامل، اکثر آراء خود را با عباراتى سلیس و روان و جذّاب تقریر کرده است. این کتاب تقریباً حاوى خلاصه و تلخیص کتاب مستطاب [[الحكمة المتعالية في الأسفار العقلية الأربعة|اسفار]] است. در اسفار تقریباً جمیع افکار و آراء نقل شده و صدرالدین شیرازى بعد از ذکر جمیع مشارب و بیان حقیقت مبانى مهم فلسفى به لسان جمیع صاحبان نظر و متصدیان معرفت، حقایق نوعاً مختار خود را در ضمن تشریح مطالب بیان مى‌نماید ولى در این کتاب آراء خود را به نحو خلاصه و تلخیص تقریر کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/13581/4/15 مقدمه، ج 1، ص15]</ref>
    #استاد آشتیانى معتقد است که از آن جهت ملاصدرا طریقه خود را از سایر طرق متمیّز ساخته است که بین مسلک کشف و شهود و طریقه نظر و فکر جمع نموده است لذا حکمت متعالیه او مشتمل بر کامل‌ترین براهین نظریه و نفیس‌ترین قواعد کشفیه است و کمال مطلوب نزد او تکمیل این دو جهت است.<ref>همان، ص7</ref>
    #استاد آشتیانى درباره اثر حاضر تأکید کرده است که این کتاب مشتمل است بر آراء و عقاید خاصه شخص ملاصدراى شیرازى؛ افکار خاصّه او همان تحقیقاتى است که مسائل عالیه فلسفه را به ما ارائه مى‌دهد. در این کتاب ملاصدرا آخرین آراء و عقاید خویش را بیان کرده است در برخى از قسمتهاى این کتاب مطالبى دیده می‌شود که در اسفار و سایر کتب او دیده نمى‌شود؛ مانند: اثبات حرکت در جوهر از طریق فاعل و غایت و اثبات مُثُل افلاطونیه از طریق حرکت و ادراک و آثار عقول مجرده.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/13581/4/19 همان، ص19]</ref>
    #یکى از پرسش‌هاى رایج درباره [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهین]] شیرازى این است که منابع کارهاى علمى ملاصدرا کدام است؟ پاسخ استاد آشتیانى چنین است: نگارنده کلیه منابع کارهاى علمى ملاصدرا را که در آثار خود خصوصاً کتاب بى‌نظیر اسفار از آنها استفاده نموده است، پیدا نمودم به‌غیراز دو رساله کوچک از قدما که او در سفر نفس اسفار و برخى دیگر از آثار خود از این دو رساله اسم برده است. براى نمونه یک مورد نامستند و مجهول در آثار ملاصدرا وجود ندارد.... ملاصدرا اهل انصاف بوده و تقریباً مى‌توان گفت محال است که ملاصدرا تحقیق رشیق قابل اعتناى علمى را از کسى استفاده کرده باشد و از او اسم نبرد و مرتکب این بى‌انصافى بزرگ شده باشد؛ لذا خود تصریح نموده است که وحدت وجود را از عرفا و اقدمین از حکماى ایران قدیم استفاده نموده است و مأخذ حرکت در جوهر را کتب قدماى یونان معرفى نموده است... وى در افقى عالى‌تر از معاصران خود قرار گرفت و بر عقاید قدما و متأخّران اشرافى حاصل نمود و خود طریقه نوینى بوجود آورد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/13581/4/61 همان، ص61- 65]</ref>
    #نظرى که استاد آشتیانى در مورد یکى از مخالفان شهیر ملاصدرا نوشته، از نظر شناخت تاریخ اندیشه‌هاى فلسفى و عرفانى بسى تأمّل‌برانگیز و خواندنى است: «[[ملا رجبعلى تبریزى]]، (متوفى 1080ق) شاگرد [[میرفندرسکى]] است که عمرى طولانى نموده و در دربار شاه عباس محترم بود... در فلسفه، مشرب مشّایى داشته و کتب شیخ را تدریس مى‌نمود... وجود را مشترک لفظى دانسته و از براى اثبات مطلب خود از «[[اثولوجیا]]» و کلمات عرفا مانند [[شبستری، محمود|شبسترى]] و [[صدرالدین قونوی، محمد بن اسحاق|قونوى]] و دیگران شاهد آورده است. ما در جاى خود، اشتراک لفظى را باطل و از کلمات عرفا از جمله شبسترى و قونوى و صاحب تمهید در این زمینه مطالبى نقل کرده و بیان نموده‌ایم که وجود به اعتبار مفهوم کلى، مشترک معنوى است و به اعتبار صدق بر حقیقت وجود حق‌تعالى و ظل و سایه وجود ممکنات، در عین اشتراک معنوى، مشترک لفظى است و اطلاق وجود بر ممکن، مجاز است ولى مجاز عرفانى نه مجاز لغوى.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/13581/4/91 همان، ص91]</ref>
    #نظر استاد آشتیانى درباره تعلیقات حکیم سبزوارى بر الشواهد الربوبیة این است که حکیم سبزوارى کتاب شواهد را تدریس مى‌نمود. شاید چندین دوره این کتاب را از براى خواص اصحاب تدریس نموده باشد لذا حواشى او بر شواهد از کتب تحقیقى سبزوارى است که با مطالعه دقیق و تبحّرى قابل توجه تألیف شده است و بر جمیع آثار او ترجیح دارد. حکیم مؤلف این تعلیقه را با مراجعه به سایر تصانیف ملاصدرا بر شواهد نوشته است عبارت آن برخلاف سایر تألیفات سبزوارى نسبتاً سلیس و روان و عارى از تعقید است. این حواشى هم توضیحى و هم تحقیقى است. مؤلف مشکلات شواهد را توضیح داده است و خود نیز تحقیقاتى پیرامون کلمات مؤلف شواهد نموده است. این تعلیقات از جمیع آثار حکیم سبزوارى نفیس‌تر و تحقیقى‌تر است و ظاهراً آخرین کتاب مؤلف است. این حواشى تحقیقى‌ترین آثار حکیم سبزوارى است که حاکى از کمال دقّت و تحقیق و قدرت فکرى و احاطه این مرد بزرگ بر افکار حکما و عرفاى اسلام خصوصاً ملاصدرا مى‌باشد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/13581/4/153 همان، ص153] و [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/13581/5/382 ص382]</ref>
    #آشتیانى نکته‌اى جالب درباره چگونگى اشتباه در تاریخ‌نگارى اندیشه‌هاى فلسفى مطرح کرده است: سرّ اینکه اغلب مورخین بى‌غرض چه شرقى و چه غربى دچار اشتباهات بزرگى شده‌اند این است که فیلسوف نبوده‌اند. بدون شک مؤرّخ فلسفه باید خود متخصص در فلسفه باشد، نه آنکه فقط به حکایت اقوال فلاسفه و عرفا بپردازد بدون اینکه توجه نماید که آراء دقیق فلسفى در چه عصرى نضج گرفت و مبدأ آن از کجا است و چگونه فلاسفه متأخّرین از متقدمین متأثر شده‌اند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/13581/4/80 همان، ص80]</ref>


    3- شارح درباره «الشواهد الربوبية» معتقد است كه اين كتاب نماينده افكار خاصّه صدرالدين شيرازى است. ملاصدرا در اين كتاب به نحو ايجاز و اختصار در مواردى و به نحو تفصيل در برخى از مسائل و به‌طور كلى به نحو برزخ بين اجمال و ايجاز و اختصار و تفصيل كامل، اكثر آراء خود را با عباراتى سليس و روان و جذّاب تقرير كرده است. اين كتاب تقريباً حاوى خلاصه و تلخيص كتاب مستطاب اسفار است. در اسفار تقريباً جميع افكار و آراء نقل شده و صدرالدين شيرازى بعد از ذكر جميع مشارب و بيان حقيقت مبانى مهم فلسفى به لسان جميع صاحبان نظر و متصديان معرفت، حقايق نوعاً مختار خود را در ضمن تشريح مطالب بيان مى‌نمايد ولى در اين كتاب آراء خود را به نحو خلاصه و تلخيص تقرير كرده است (مقدمه،ج 1، ص 15).
    ==پانويس ==
    <references/>


    4- استاد آشتيانى معتقد است كه از آن جهت ملاصدرا طريقه خود را از ساير طرق متميّز ساخته است كه بين مسلك كشف و شهود و طريقه نظر و فكر جمع نموده است لذا حكمت متعاليه او مشتمل بر كامل‌ترين براهين نظريه و نفيس‌ترين قواعد كشفيه است و كمال مطلوب نزد او تكميل اين دو جهت است (همان، ص 7).


    5- استاد آشتيانى درباره اثر حاضر تأكيد كرده است كه اين كتاب مشتمل است بر آراء و عقايد خاصه شخص ملاصدراى شيرازى؛ افكار خاصّه او همان تحقيقاتى است كه مسائل عاليه فلسفه را به ما ارائه مى‌دهد. در اين كتاب ملاصدرا آخرين آراء و عقايد خويش را بيان كرده است در برخى از قسمتهاى اين كتاب مطالبى ديده ميشود كه در اسفار و ساير كتب او ديده نمى‌شود؛ مانند: اثبات حركت در جوهر از طريق فاعل و غايت و اثبات مُثُل افلاطونيه از طريق حركت و ادراك و آثار عقول مجرده (همان، ص 19).
    ==منابع مقاله==
    مقدمه و متن کتاب.


    6- يكى از پرسش‌هاى رايج درباره صدرالمتألهين شيرازى اين است كه منابع كارهاى علمى ملاصدرا كدام است؟ پاسخ استاد آشتيانى چنين است: نگارنده كليه منابع كارهاى علمى ملاصدرا را كه در آثار خود خصوصاً كتاب بى‌نظير اسفار از آنها استفاده نموده است، پيدا نمودم به‌غيراز دو رساله كوچك از قدما كه او در سفر نفس اسفار و برخى ديگر از آثار خود از اين دو رساله اسم برده است. براى نمونه يك مورد نامستند و مجهول در آثار ملاصدرا وجود ندارد.... ملاصدرا اهل انصاف بوده و تقريباً مى‌توان گفت محال است كه ملاصدرا تحقيق رشيق قابل اعتناى علمى را از كسى استفاده كرده باشد و از او اسم نبرد و مرتكب اين بى‌انصافى بزرگ شده باشد؛ لذا خود تصريح نموده است كه وحدت وجود را از عرفا و اقدمين از حكماى ايران قديم استفاده نموده است و مأخذ حركت در جوهر را كتب قدماى يونان معرفى نموده است... وى در افقى عالى‌تر از معاصران خود قرار گرفت و بر عقايد قدما و متأخّران اشرافى حاصل نمود و خود طريقه نوينى بوجود آورد (همان، ص 61- 65).
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


    7- نظرى كه استاد آشتيانى در مورد يكى از مخالفان شهير ملاصدرا نوشته، از نظر شناخت تاريخ انديشه‌هاى فلسفى و عرفانى بسى تأمّل‌برانگيز و خواندنى است: «ملا رجبعلى تبريزى، (متوفى 1080ق) شاگرد ميرفندرسكى است كه عمرى طولانى نموده و در دربار شاه عباس محترم بود... در فلسفه، مشرب مشّايى داشته و كتب شيخ را تدريس مى‌نمود... وجود را مشترك لفظى دانسته و از براى اثبات مطلب خود از «اثولوجيا» و كلمات عرفا مانند شبسترى و قونوى و ديگران شاهد آورده است. ما در جاى خود، اشتراك لفظى را باطل و از كلمات عرفا از جمله شبسترى و قونوى و صاحب تمهيد در اين زمينه مطالبى نقل كرده و بيان نموده‌ايم كه وجود به اعتبار مفهوم كلى، مشترك معنوى است و به اعتبار صدق بر حقيقت وجود حق‌تعالى و ظل و سايه وجود ممكنات، در عين اشتراك معنوى، مشترك لفظى است و اطلاق وجود بر ممكن، مجاز است ولى مجاز عرفانى نه مجاز لغوى (همان، ص 91).


    8- نظر استاد آشتيانى درباره تعليقات حكيم سبزوارى بر الشواهد الربوبية اين است كه حكيم سبزوارى كتاب شواهد را تدريس مى‌نمود. شايد چندين دوره اين كتاب را از براى خواص اصحاب تدريس نموده باشد لذا حواشى او بر شواهد از كتب تحقيقى سبزوارى است كه با مطالعه دقيق و تبحّرى قابل توجه تأليف شده است و بر جميع آثار او ترجيح دارد. حكيم مؤلف اين تعليقه را با مراجعه به ساير تصانيف ملاصدرا بر شواهد نوشته است عبارت آن برخلاف ساير تأليفات سبزوارى نسبتاً سليس و روان و عارى از تعقيد است. اين حواشى هم توضيحى و هم تحقيقى است. مؤلف مشكلات شواهد را توضيح داده است و خود نيز تحقيقاتى پيرامون كلمات مؤلف شواهد نموده است. اين تعليقات از جميع آثار حكيم سبزوارى نفيس‌تر و تحقيقى‌تر است و ظاهراً آخرين كتاب مؤلف است. اين حواشى تحقيقى‌ترين آثار حكيم سبزوارى است كه حاكى از كمال دقّت و تحقيق و قدرت فكرى و احاطه اين مرد بزرگ بر افكار حكما و عرفاى اسلام خصوصاً ملاصدرا مى‌باشد (همان، ص 153 و نيز همان، ص 382).
    [[مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس طهرانی]]


    9- آشتيانى نكته‌اى جالب درباره چگونگى اشتباه در تاريخ‌نگارى انديشه‌هاى فلسفى مطرح كرده است: سرّ اينكه اغلب مورخين بى‌غرض چه شرقى و چه غربى دچار اشتباهات بزرگى شده‌اند اين است كه فيلسوف نبوده‌اند. بدون شك مؤرّخ فلسفه بايد خود متخصص در فلسفه باشد، نه آنكه فقط به حكايت اقوال فلاسفه و عرفا بپردازد بدون اينكه توجه نمايد كه آراء دقيق فلسفى در چه عصرى نضج گرفت و مبدأ آن از كجا است و چگونه فلاسفه متأخّرين از متقدمين متأثر شده‌اند (همان، ص 80).
    [[مشاهد الالوهیة، یا، شرح کبیر بر شواهد الربوبیة في مناهج السلوکیة ملاصدرا]]


    == منابع مقاله ==
    [[الشواهد الربوبية في المناهج السلوكية]]




    مقدمه و متن كتاب.
    [[رده:کتاب‌شناسی]]


    [[رده: فلسفه، مذهب و روانشناسی]]


    == وابسته‌ها ==
    [[رده: فلسفه اسلامی]]
    [[مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس طهرانی]]


    [[مشاهد الالوهیة، یا، شرح کبیر بر شواهد الربوبیة في مناهج السلوکیة ملاصدرا]]
    [[رده:عصر تجديد حيات فلسفه اسلامی، قرن یازدهم]]
     
    [[الشواهد الربوبیة في المناهج السلوکیة]]
     
    [[الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة]]
    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/13581 مطالعه کتاب الشواهد الربوبیة في المناهج السلوکیة در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]


    [[رده: فیلسوفان، آ–ی]]


    [[رده:صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، 979-1050ق]]
    [[رده:25 اسفند الی 24 فروردین(98)]]

    نسخهٔ ‏۲۷ ژوئن ۲۰۱۹، ساعت ۰۷:۳۸

    الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة
    الشواهد الربوبية في المناهج السلوكية (نشر دانشگاهی)
    پدیدآورانصدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (نویسنده)

    سبزواری، هادی بن مهدی (حاشیه نویس)

    آشتیانی، جلال‎‌الدین (مصحح)
    ناشرمرکز نشر دانشگاهی
    مکان نشرتهران - ایران
    سال نشر1360 ش
    چاپ2
    موضوعفلسفه اسلامی

    معاد

    نبوت
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏BBR‎‏ ‎‏1100‎‏ ‎‏1360‎‏الف
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    الشواهد الربوبية فی المناهج السلوكية، یکى از مهمترین آثار محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازى مشهور به صدرالمتألهین شیرازى (979- 1050ق) است که همراه با تعلیقات حکیم ملاهادى سبزوارى (1212- 1289ق) و با تصحیح و مقدمه و تعلیقات مفصل استاد سید جلال‌الدین آشتیانى (1304ش. آشتیان- 1384 ش. مشهد) منتشر شده است. استاد آشتیانى، تصحیح و نگارش مقدمه و تعلیقات را در سال 1345ش (1386ق) به پایان رسانده است.


    از آنجا که کتاب‌شناسى اصل اثر به تنهایى انجام شده است، در اینجا تنها به مقدمه و تعلیقه مرحوم آشتیانى پرداخته مى‌شود. درباره این مقدمه و تعلیقه چند نکته گفتنى است:

    1. شایسته است که به این نکته مهمّ توجه شود که استاد سید جلال‌الدین آشتیانى یکى از مهمترین صاحب‌نظران در حوزه فلسفه و عرفان اسلامى است و بنابراین مقدمه و تعلیقات ایشان نیز همانند متن مطالب حکیم ملاصدرا، دقیق و عمیق و خواندنى است و نباید مورد غفلت قرار گیرد. در مطالب و به‌خصوص مقدمه استاد آشتیانى اطلاعات ارزنده‌اى وجود دارد که به‌ویژه از نظر تاریخ فلسفه و عرفان، قابل توجه و خواندنى است.
    2. مخاطبان کتاب حاضر عبارت از متخصصان و استادان فلسفه و عرفان اسلامى هستند و نمى‌توان آن را متن آموزشى شمرد و در نتیجه زبان و بیان استاد آشتیانى نیز به هیچ‌وجه متناسب عموم نیست و همانند دیگر آثار وى متنى پژوهشى و فنى و اصطلاحى است. زبان مقدمه و تعلیقات استاد آشتیانى، دوگانه و ترکیبى از عربى و فارسی است که در حوزه‌هاى علوم اسلامى رایج است.
    3. شارح درباره «الشواهد الربوبیة» معتقد است که این کتاب نماینده افکار خاصّه صدرالدین شیرازى است. ملاصدرا در این کتاب به نحو ایجاز و اختصار در مواردى و به نحو تفصیل در برخى از مسائل و به‌طور کلى به نحو برزخ بین اجمال و ایجاز و اختصار و تفصیل کامل، اکثر آراء خود را با عباراتى سلیس و روان و جذّاب تقریر کرده است. این کتاب تقریباً حاوى خلاصه و تلخیص کتاب مستطاب اسفار است. در اسفار تقریباً جمیع افکار و آراء نقل شده و صدرالدین شیرازى بعد از ذکر جمیع مشارب و بیان حقیقت مبانى مهم فلسفى به لسان جمیع صاحبان نظر و متصدیان معرفت، حقایق نوعاً مختار خود را در ضمن تشریح مطالب بیان مى‌نماید ولى در این کتاب آراء خود را به نحو خلاصه و تلخیص تقریر کرده است.[۱]
    4. استاد آشتیانى معتقد است که از آن جهت ملاصدرا طریقه خود را از سایر طرق متمیّز ساخته است که بین مسلک کشف و شهود و طریقه نظر و فکر جمع نموده است لذا حکمت متعالیه او مشتمل بر کامل‌ترین براهین نظریه و نفیس‌ترین قواعد کشفیه است و کمال مطلوب نزد او تکمیل این دو جهت است.[۲]
    5. استاد آشتیانى درباره اثر حاضر تأکید کرده است که این کتاب مشتمل است بر آراء و عقاید خاصه شخص ملاصدراى شیرازى؛ افکار خاصّه او همان تحقیقاتى است که مسائل عالیه فلسفه را به ما ارائه مى‌دهد. در این کتاب ملاصدرا آخرین آراء و عقاید خویش را بیان کرده است در برخى از قسمتهاى این کتاب مطالبى دیده می‌شود که در اسفار و سایر کتب او دیده نمى‌شود؛ مانند: اثبات حرکت در جوهر از طریق فاعل و غایت و اثبات مُثُل افلاطونیه از طریق حرکت و ادراک و آثار عقول مجرده.[۳]
    6. یکى از پرسش‌هاى رایج درباره صدرالمتألهین شیرازى این است که منابع کارهاى علمى ملاصدرا کدام است؟ پاسخ استاد آشتیانى چنین است: نگارنده کلیه منابع کارهاى علمى ملاصدرا را که در آثار خود خصوصاً کتاب بى‌نظیر اسفار از آنها استفاده نموده است، پیدا نمودم به‌غیراز دو رساله کوچک از قدما که او در سفر نفس اسفار و برخى دیگر از آثار خود از این دو رساله اسم برده است. براى نمونه یک مورد نامستند و مجهول در آثار ملاصدرا وجود ندارد.... ملاصدرا اهل انصاف بوده و تقریباً مى‌توان گفت محال است که ملاصدرا تحقیق رشیق قابل اعتناى علمى را از کسى استفاده کرده باشد و از او اسم نبرد و مرتکب این بى‌انصافى بزرگ شده باشد؛ لذا خود تصریح نموده است که وحدت وجود را از عرفا و اقدمین از حکماى ایران قدیم استفاده نموده است و مأخذ حرکت در جوهر را کتب قدماى یونان معرفى نموده است... وى در افقى عالى‌تر از معاصران خود قرار گرفت و بر عقاید قدما و متأخّران اشرافى حاصل نمود و خود طریقه نوینى بوجود آورد.[۴]
    7. نظرى که استاد آشتیانى در مورد یکى از مخالفان شهیر ملاصدرا نوشته، از نظر شناخت تاریخ اندیشه‌هاى فلسفى و عرفانى بسى تأمّل‌برانگیز و خواندنى است: «ملا رجبعلى تبریزى، (متوفى 1080ق) شاگرد میرفندرسکى است که عمرى طولانى نموده و در دربار شاه عباس محترم بود... در فلسفه، مشرب مشّایى داشته و کتب شیخ را تدریس مى‌نمود... وجود را مشترک لفظى دانسته و از براى اثبات مطلب خود از «اثولوجیا» و کلمات عرفا مانند شبسترى و قونوى و دیگران شاهد آورده است. ما در جاى خود، اشتراک لفظى را باطل و از کلمات عرفا از جمله شبسترى و قونوى و صاحب تمهید در این زمینه مطالبى نقل کرده و بیان نموده‌ایم که وجود به اعتبار مفهوم کلى، مشترک معنوى است و به اعتبار صدق بر حقیقت وجود حق‌تعالى و ظل و سایه وجود ممکنات، در عین اشتراک معنوى، مشترک لفظى است و اطلاق وجود بر ممکن، مجاز است ولى مجاز عرفانى نه مجاز لغوى.[۵]
    8. نظر استاد آشتیانى درباره تعلیقات حکیم سبزوارى بر الشواهد الربوبیة این است که حکیم سبزوارى کتاب شواهد را تدریس مى‌نمود. شاید چندین دوره این کتاب را از براى خواص اصحاب تدریس نموده باشد لذا حواشى او بر شواهد از کتب تحقیقى سبزوارى است که با مطالعه دقیق و تبحّرى قابل توجه تألیف شده است و بر جمیع آثار او ترجیح دارد. حکیم مؤلف این تعلیقه را با مراجعه به سایر تصانیف ملاصدرا بر شواهد نوشته است عبارت آن برخلاف سایر تألیفات سبزوارى نسبتاً سلیس و روان و عارى از تعقید است. این حواشى هم توضیحى و هم تحقیقى است. مؤلف مشکلات شواهد را توضیح داده است و خود نیز تحقیقاتى پیرامون کلمات مؤلف شواهد نموده است. این تعلیقات از جمیع آثار حکیم سبزوارى نفیس‌تر و تحقیقى‌تر است و ظاهراً آخرین کتاب مؤلف است. این حواشى تحقیقى‌ترین آثار حکیم سبزوارى است که حاکى از کمال دقّت و تحقیق و قدرت فکرى و احاطه این مرد بزرگ بر افکار حکما و عرفاى اسلام خصوصاً ملاصدرا مى‌باشد.[۶]
    9. آشتیانى نکته‌اى جالب درباره چگونگى اشتباه در تاریخ‌نگارى اندیشه‌هاى فلسفى مطرح کرده است: سرّ اینکه اغلب مورخین بى‌غرض چه شرقى و چه غربى دچار اشتباهات بزرگى شده‌اند این است که فیلسوف نبوده‌اند. بدون شک مؤرّخ فلسفه باید خود متخصص در فلسفه باشد، نه آنکه فقط به حکایت اقوال فلاسفه و عرفا بپردازد بدون اینکه توجه نماید که آراء دقیق فلسفى در چه عصرى نضج گرفت و مبدأ آن از کجا است و چگونه فلاسفه متأخّرین از متقدمین متأثر شده‌اند.[۷]

    پانويس

    1. ↑ مقدمه، ج 1، ص15
    2. ↑ همان، ص7
    3. ↑ همان، ص19
    4. ↑ همان، ص61- 65
    5. ↑ همان، ص91
    6. ↑ همان، ص153 و ص382
    7. ↑ همان، ص80


    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=الشواهد_الربوبية_في_المناهج_السلوكية_(نشر_دانشگاهی)&oldid=427328»