أصول علم الرجال بين النظرية و التطبيق
| نام کتاب | أصول علم الرجال بين النظرية و التطبيق |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | داوری، مسلم (نويسنده)
معلم، محمد علی علی (تاليف و تحقيق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 114 /د2الف6 |
| موضوع | حدیث - علم الرجال
حدیث - نقد و تفسیر محدثان شیعه |
| ناشر | مؤلف |
| مکان نشر | - - - |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | 21352 |
معرفى اجمالى
«أصول علم الرجال بين النظرية و التطبيق»، در كليات علم رجال، تقريرات درس شيخ مسلم داورى است كه توسط محمدعلى على‌صالح معلم، تأليف و تحقيق شده است.
كتاب به زبان عربى و مقدمه آن در سال 1416ق، نوشته شده است.
ساختار
كتاب با تمهيدى از مؤلف آغاز و مطالب در يك مقدمه، چهار فصل و خاتمه، تنظيم شده است.
در سلسله درس‌هاى مطرح‌شده در اين كتاب، راويان و كتاب‌هاى روايى معتبر و شناخته‌شده شيعه، به بحث و بررسى رجالى گذاشته شده و نويسنده با دقت بسيار، به تضعيف و توثيق راويان احاديث آنان و آن كتاب‌ها پرداخته است. وى در مباحث خود، به نظريات عالمان گذشته در اين باره اشاره كرده و نظريات آنان را در برخى موارد، تأييد و در برخى ديگر، رد كرده است (ر.ك: حديث، ص231-232).
گزارش محتوا
در تمهيد، ضمن بيان اهميت علم رجال و ضرورت آن (تمهيد، ص8)، به ويژگى‌ها و امتيازات اثر حاضر، اشاره شده است (همان، ص11-12).
در مقدمه، با اشاره به اينكه عادتا در هر علمى، ابتدا به تعريف و بررسى موضوع و غايت آن پرداخته شده و سپس، از مباحث مربوط به آن علم، سخن گفته مى‌شود، ابتدا به تعريف علم رجال پرداخته شده و سپس، موضوع و غايت آن، مورد بررسى قرار گرفته است (مقدمه، ص15). در ادامه مقدمه، به بررسى مناط در حجيت قول رجالى پرداخته شده (همان، ص23) و به سؤالات زير، پاسخ داده شده است:
- آيا انضمام حصول ظن شخصى به قول راوى لازم است يا وثاقت وى كفايت مى‌كند؟؛
- شهادت رجالى از باب اخبار از حس مى‌باشد يا از باب اجتهاد و حدس؟؛
- آيا توثيقات عامه، مانند توثيقات خاصه بوده يا با آن متفاوت است؟ (ر.ك: همان، ص25-28).
از آنجايى كه بنا بر نظر مشهور اخباريون و بيشتر مجتهدين، روايات كتب اربعه صحيح و قابل اعتماد مى‌باشد، نويسنده در فصل اول، به بررسى صحت روايات «اصول كافى» تأليف شيخ كلينى، «من لايحضره الفقيه» اثر شيخ صدوق و «الاستبصار» و «التهذيب» نوشته شيخ طوسى پرداخته و طرق مختلف تصحيح روايات اين كتب را، به بحث گذاشته است (همان، ص31-115).
در فصل دوم، به تحقيق و معرفى كتب روايى ديگرى پرداخته شده كه مى‌توان صحت روايات آنها را اثبات و به احاديث آن، اعتماد نمود. اين كتب، عبارتند از: «مستطرفات السرائر» محمد بن ادريس حلى؛ «نوادر الحكمة» محمد بن احمد بن يحيى؛ «دعائم الإسلام» قاضى ابوحنيفه نعمان بن ابى‌عبدالله محمد بن منصور تميمى؛ «فلاح السائل و نجاح المائل» على بن طاووس حلى؛ «تفسير» على بن ابراهيم قمى؛ «كامل الزيارات» ابوالقاسم جعفر بن محمد بن جعفر بن موسى بن قولويه؛ «المقنع» شيخ صدوق؛ «بشارة المصطفى لشيعة المرتضى» عمادالدين محمد بن ابى‌القاسم محمد بن على طبرى؛ «المزار» شيخ محمد بن مشهدى؛ «المصباح» شيخ تقى‌الدين ابراهيم كفعمى؛ «الاحتجاج» شيخ طبرسى و «عوالي اللئالي» محمد بن ابى‌جمهور احسائى (همان، ص117-233).
فصل سوم، داراى دو مقام است. در مقام اول، روايت از دو جهت زير، مورد بحث قرار گرفته است:
الف)- طرق تحمل روايت: نويسنده، اقسام متصور تحمل روايت را در هشت قسمت توضيح داده است. اين اقسام عبارتند از: سماع؛ قرائت؛ اجازه؛ مناوله؛ اعلام؛ كتابت؛ وصيت و وجاده (همان، ص243-259).
ب)- كيفيت نقل روايت: نويسنده در شش قسم، به تشريح كيفيت نقل روايت پرداخته است كه عبارتند از: كتاب يا اصل، نسخه، رسائل، مسائل، نوادر و روايات (همان، ص260-265).
در مقام دوم، در دو مبحث زير، به تحقيق پيرامون كتب و اصولى پرداخته شده است كه مرجع و مستند فقيه در مراجعه به روايات بوده و صاحب «وسائل الشيعة» و «مستدرك الوسائل» اقدام به جمع‌آورى آنها نموده‌اند:
در مبحث اول، به دنبال بررسى مصادر كتاب «وسائل الشيعة» اثر حر عاملى، ابتدا به اين نكته اشاره شده است كه ايشان، مصادر كتاب خود را به سه قسمت (كتبى كه مباشرتا از آن نقل كرده است، كتبى كه با واسطه از آن نقل كرده و كتبى كه به آنها استناد كرده، ولى به اسم آن، تصريح نشده است) تقسيم كرده و سپس هفتاد كتاب از مصادر ايشان، معرفى گرديده است. در انتها، ضمن اعتباربخشى به تمام اين مصادر، هفت كتاب از ميان آنها، برگزيده شده و به‌صورت مفصل، تحقيق و بررسى شده است. اين هفت كتاب عبارتند از: «تحف العقول»؛ «كتاب سليم بن قيس»؛ «طب الأئمة(ع)»؛ «صحيفة الرضا(ع)»؛ «تفسير الإمام الحسن العسكري(ع)»؛ «كتاب الغارات» و «تفسير» فرات كوفى (همان، ص269-309).
در مبحث دوم، در دو قسمت، به بررسى مصادر كتاب «مستدرك الوسائل» اثر محدث نورى پرداخته شده است:
در قسمت اول، كتبى كه در اعتبار و وثاقت آنها، اشكالى وجود ندارد كه مجموعا بيست و سه كتاب مى‌باشند، معرفى شده است. از جمله اين كتب عبارتند از: «لب اللباب»، «كتاب الدعوات» و «فقه القرآن» راوندى؛ «الهداية» و «المقنع» صدوق؛ «سعد السعود»، «كشف اليقين» و «فلاح السائل» سيد بن طاووس (همان، ص315-319).
در قسمت دوم، به معرفى كتبى پرداخته شده كه اعتبار آنها، داراى بحث و مناقشه است. برخى از اين كتب كه شمار آنها به چهل عدد مى‌رسد، عبارتند از: «الجعفريات» (كه به «الأشعثيات» نيز معروف است) محمد بن محمد بن اشعث؛ «كتاب درست بن أبى‌منصور»؛ «كتاب أبى‌سعيد عباد عصفرى» و... (همان، ص320).
در آخرين فصل، به توثيقات عامه پرداخته شده است. مباحث اين فصل، عبارتند از: اصحاب اجماع، مشايخ ثقات، بنوفضال، اصحاب امام صادق(ع)، روات در كتب «الرحمة» و «المنتخبات»، مشايخ اجازه، وكالت از امام(ع)، روايت اجلاء، ترحم و ترضى و كثرت روايت از امام(ع) (همان، ص385-495).
در خاتمه، به تحقيق پيرامون چهارده تن از روات پرداخته شده است. اين افراد به ترتيب حروف الفبا عبارتند از: احمد بن محمد بن يحيى عطار؛ احمد بن محمد بن حسن بن وليد؛ احمد بن هلال عبرتائى؛ جابر بن يزيد جعفى؛ سهل بن زياد آدمى؛ سالم بن مكرم؛ داود بن كثير رقى؛ على بن ابى‌حمزه بطائنى؛ على بن حديد؛ عمر بن حنظله؛ محمد بن سنان؛ مفضل بن عمر؛ معلى بن خنيس و محمد بن اسماعيل (خاتمه، ص497-598).
برخى از ويژگى‌هاى كتاب، عبارتند از:
1. در اين اثر سعى شده است بسيارى از روايات، به‌ويژه روايات كتاب‌هاى چهارگانه، تصحيح و از ضعف و ارسال، خارج گردند؛
2. تصحيح بسيارى از كتاب‌ها و ارائه راه‌هايى كه به اعتماد آنها مى‌انجامد، مانند: «مستطرفات السرائر»؛
3. تحقيق درباره مصادر موسوعه‌هاى روايى مهم، مانند وسائل و مستدرك؛
4. استقصاء اسناد و اخراج اسماء راويان ثقه از كتاب‌هايى كه اعتبار روايات آنها ثابت شده است، مانند تفسير قمى؛
5. معالجه توثيقات عامه؛
6. بحث و تحقيق درباره چهارده راوى برجسته كه ثقه بودن آنها مورد اختلاف ميان بزرگان است؛
7. طرح اشكال‌هاى فراوان و پاسخ به آنها (تازه‌هاى فقه، حقوق، اصول و رجال، ص490-491).
آنچه نشانگر اهميت و ارزش كتاب مى‌باشد، آن است كه اين اثر، عنوان رتبه سوم برگزيدگان هفتمين دوره كتاب سال حوزه را از آن خود كرده است (برگزيدگان هفتمين دوره كتاب سال حوزه، ص87).
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، به‌همراه فهرست اعلام، اعلام النساء، كنيه‌ها، القاب و كتب مذكور در متن و نيز فهرست منابع مورد استفاده مؤلف، در انتهاى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، به توضيح پيرامون برخى از اعلام و كلمات متن، پرداخته شده است.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. «حديث»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: كتاب‌هاى اسلامى، شماره 19، زمستان 1383، به آدرس:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/31607/%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB .
3. «تازه‌هاى فقه، حقوق، اصول و رجال»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: فقه، شماره 11 و 12، بهار و تابستان 1376، به آدرس:
4. «برگزيدگان هفتمين دوره كتاب سال حوزه»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: كتاب ماه دين، شماره 102 و 103، فروردين و ارديبهشت 1385، به آدرس:
پیوندها