أصول النحو عند السيوطي بين النظرية و التطبيق: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - '= ' به '= ')
    برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
     
    (۳۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR15323J1.jpg|بندانگشتی|أصول النحو عند السیوطي بین النظریة و التطبیق]]
    | تصویر =NUR15323J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =أصول النحو عند السیوطي بین النظریة و التطبیق
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =
    |-
    | پدیدآوران =
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|أصول النحو عند السیوطي بین النظریة و التطبیق
    [[ابوغربیه، عصام عید فهمی]] (نویسنده)
    |-
    | زبان =عربی
    |نام‌های دیگر کتاب
    | کد کنگره =‏PJ‎‏ ‎‏6070‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏9‎‏الف‎‏6‎‏
    |data-type='otherBookNames'|
    | موضوع =
    |-
    زبان شناسان عرب
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[ابوغربیه، عصام عید فهمی]] (نويسنده)
    |-
    |زبان  
    |data-type='language'|عربی
    |-
    |کد کنگره  
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏PJ‎‏ ‎‏6070‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏9‎‏الف‎‏6‎‏
    |-
    |موضوع  
    |data-type='subject'|زبان شناسان عرب


    زبان عربی - تاریخ
    زبان عربی - تاریخ


    سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، 849 - 911ق. - نقد و تفسیر
    سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، 849 - 911ق. - نقد و تفسیر
    |-
    | ناشر = 
    |ناشر  
    الهیئة المصریة العامة للکتاب
    |data-type='publisher'|الهیئة المصریة العامة للکتاب
    | مکان نشر =قاهره - مصر
    |-
    | سال نشر =  2006 م
    |مکان نشر  
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE15323AUTOMATIONCODE
    |data-type='publishPlace'|قاهره - مصر
    | چاپ =1
    |-
    | شابک =977-419-097-1
    |سال نشر
    | تعداد جلد =1
    |data-type='publishYear'| 2006 م
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =15323
    |-class='articleCode'
    | کتابخوان همراه نور =15323
    |کد اتوماسیون
    | کد پدیدآور =
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE15323AUTOMATIONCODE
    | پس از =
    |}
    | پیش از =
    </div>
    }}
    {{کاربردهای دیگر| أصول النحو (ابهام زدایی)}}
    '''أصول النحو عند السيوطي بين النظرية و التطبيق'''، اثر دكتر [[عصام عيد فهمى]] است كه در موضوع «اصول نحوى» در نزد [[جلال‌الدين سيوطى]]، آن‌گونه كه از لابه‌لاى آثار گوناگون او به دست مى‌آيد، به زبان عربى و در سال 2006م، نوشته شده است (اصول نحو، به اعتقاد سيوطى، علمى است كه در آن از ادله اجمالى نحو از حيث ادله بودن و کیفیت استدلال به آن‌ها و حال مستدل بحث مى‌شود).


    هدف نویسنده از تأليف این اثر، كوشش برای تكوین صورت دقيقى از اصول نحوى نزد [[سيوطى]] است كه در كتب و آثار متعدد وى، پراكنده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/10|مقدمه محقق، ص10]]</ref>


    آنچه باعث اهمیت کتاب شده، وسعت اطلاعات نحوى [[سيوطى]] و كثرت تأليفات وى مى‌باشد؛ زيرا وى به جمع‌آورى میراث نحوى قرون متمادى قبل از خویش پرداخته و آن‌ها را در آثار خویش، گرد آورده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/10|مقدمه نویسنده، ص10]]</ref>


    '''أصول النحو عند السيوطي بين النظرية و التطبيق'''، اثر دكتر [[عصام عيد فهمى]] است كه در موضوع «اصول نحوى» در نزد [[جلال‌الدين سيوطى]]، آن‌گونه كه از لابه‌لاى آثار گوناگون او به دست مى‌آيد، به زبان عربى و در سال 2006م، نوشته شده است (اصول نحو، به اعتقاد سيوطى، علمى است كه در آن از ادله اجمالى نحو از حيث ادله بودن و كيفيت استدلال به آن‌ها و حال مستدل بحث مى‌شود).
    ==ساختار==
    کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در یک تمهيد، چهار فصل و یک خاتمه تنظيم شده است.


    هدف نويسنده از تأليف اين اثر، كوشش براى تكوين صورت دقيقى از اصول نحوى نزد [[سيوطى]] است كه در كتب و آثار متعدد وى، پراكنده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/10|مقدمه محقق، ص 10]]</ref>
    منابعى را كه نویسنده در تدوین اثر خویش از آن‌ها بهره برده است، مى‌توان به دو دسته تقسيم كرد:


    آنچه باعث اهميت کتاب شده، وسعت اطلاعات نحوى [[سيوطى]] و كثرت تأليفات وى مى‌باشد؛ زيرا وى به جمع‌آورى ميراث نحوى قرون متمادى قبل از خويش پرداخته و آن‌ها را در آثار خويش، گرد آورده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/10|مقدمه نويسنده، ص 10]]</ref>
    الف) آثار و كتبى كه در مورد [[سيوطى]] و آثار وى نوشته شده است كه عبارتند از: «جلال‌الدين السيوطي عصره و حياته و آثاره و جهوده في الدرس اللغوی»، نوشته طاهر سليمان حموده؛ «الإمام الحافظ جلال‌الدين السيوطي»، اثر إياد خالد الطباع؛ «السيوطي النحوی» تأليف عدنان محمد سليمان؛ «جلال‌الدين السيوطي مسيرته العلمیة و مباحثه اللغویة»، تأليف مصطفى شكعه و «قضايا الخلاف النحوی في همع الهوامع للسيوطي» اثر على احمد على كبيسى.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/11|مقدمه نویسنده، ص11]]</ref>


    == ساختار ==
    ب) مطالعاتى كه در مورد اصول نحو انجام شده است كه عبارتند از: «الأصول دراسة أبستمولوجية لأصول الفكر اللغوی العربي: النحو، فقه اللغة، البلاغة»، اثر تمام حسان؛ «أصول التفكير النحوی»، نوشته على ابوالمكارم؛ «أصول النحو العربي»، تأليف محمود أحمد نحله؛ «القياس في النحو من الخليل إلى ابن جني»، نوشته صابر بكر ابوالسعود؛ «القياس في النحو مع تحقيق باب الشاذ من المسائل العسكريات لأبي‌علي فارسی»، اثر منى الياس و.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/11|همان]]</ref>


    ==گزارش محتوا==
    در مقدمه، ضمن مشخص كردن دقيق موضوع کتاب، به اهمیت و سبب اختيار آن، روش بحث، مطالعات انجام‌شده درباره آن، مشكلاتى كه نویسنده با آن‌ها مواجه بوده و موضوع ابواب کتاب، اشاره شده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/13|مقدمه، ص13]]</ref>


    کتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در يك تمهيد، چهار فصل و يك خاتمه تنظيم شده است.
    تمهيد، در دو بخش سامان يافته است:
     
    در بخش اول، به بررسى دوران سياسى، اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى عصرى كه [[سيوطى]] در آن مى‌زيسته، پرداخته شده و در آن، از چگونگى رشد، اساتيد، سفرها، حيات علمى، تأليفات، شاگردان و وفات وى، سخن رفته است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/13|همان]]</ref>
     
    در بخش دوم كه «اصول نحو قبل از سيوطى» نام دارد، ضمن تعريف این اصطلاح، سير و مراحل تكوین این علم، از آغاز تا دوران سيوطى، شرح و بسط داده شده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/13|همان]]</ref>
     
    فصل اول، پيرامون سماع و مصادر سه‌گانه آن؛ يعنى قرآن كريم، حديث نبوى و كلام عرب (شعر و نثر) بوده و نویسنده در آن، ضمن اشاره به مفهوم سماع، به بررسى نظريات [[سيوطى]] در مورد این مصادر، پرداخته است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/13|همان]]</ref>
     
    به عقيده نویسنده، آنچه پس از موشكافى نظريات سيوطى، قابل استنباط مى‌باشد، این است كه وى به دليل تصريح به لزوم تبعيت و قبول قرائات قرآنى، به آن‌ها احترام مى‌گذاشته است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/13|همان]]</ref>
     
    فصل دوم، پيرامون قياس بوده و در آن، پس از تعريف قياس در لغت و اصطلاح، به بيان اهمیت قياس، رد منكرين آن و اقسام قياس پرداخته شده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/14|همان، 14]]</ref>
     
    در این فصل، تقسيمى كه [[سيوطى]] برای قياس، به اعتبار مقيس و مقيس‌عليه انجام داده (حمل فرع بر اصل، حمل اصل بر فرع، حمل نظير بر نظير و حمل ضد بر ضد) نيز مورد بررسى قرار گرفته و سپس به ذكر اركان قياس كه عبارتند از: مقيس‌عليه، مقيس، علت يا جامع و حكم، پرداخته شده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/14|همان]]</ref>
     
    ذكر اختلاف علما در قياس كردن بر قاعده‌اى كه در حكم آن اختلاف وجود دارد؛ اختلاف در رابطه با اينكه حكم در محلى كه نص وجود دارد، به‌واسطه خود نص ثابت مى‌شود يا به‌واسطه علت؛ اقسام حكم نحوى؛ جواز تعلق حكم به دو چيز يا بيشتر؛ تعليل حكم واحد به دو علت؛ تعليل دو حكم به علت واحد؛ تعارض علل؛ اجتماع ضدين؛ منزلت علل نحوى؛ علل نحوى در آثار سيوطى؛ علت موجبه و علت مجوزه؛ تخصيص علت؛ علت بسيط و مركب؛ تعليل به امور عدمى و...، از جمله مطالبى است كه در این فصل، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/15|همان، ص15]]</ref>
     
    فصل سوم، در سه بخش زير، سامان يافته است:


    منابعى را كه نويسنده در تدوين اثر خويش از آن‌ها بهره برده است، مى‌توان به دو دسته تقسيم كرد:
    1. اجماع: پس از توضيح لغوى و اصطلاحى این واژه، اجماع نحات، مخالفت با اجماع، انواع آن از جمله اجماع عرب، اجماع قراء و اجماع روات، تشريح شده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/15|همان]]</ref>


    الف) آثار و كتبى كه در مورد [[سيوطى]] و آثار وى نوشته شده است كه عبارتند از: «جلال‌الدين السيوطي عصره و حياته و آثاره و جهوده في الدرس اللغوي»، نوشته طاهر سليمان حموده؛ «الإمام الحافظ جلال‌الدين السيوطي»، اثر إياد خالد الطباع؛ «السيوطي النحوي» تأليف عدنان محمد سليمان؛ «جلال‌الدين السيوطي مسيرته العلمية و مباحثه اللغوية»، تأليف مصطفى شكعه و «قضايا الخلاف النحوي في همع الهوامع للسيوطي» اثر على احمد على كبيسى.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/11|مقدمه نويسنده، ص 11]]</ref>
    2. استصحاب: ضمن توضيح معناى لغوى و اصطلاحى آن، به بحث پيرامون جايگاه و اهمیت استصحاب نزد نحات و مخصوصاً [[سيوطى]] و همچنين مسائلى كه [[سيوطى]] در آن‌ها به استصحاب حال استدلال نموده، پرداخته شده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/15|همان]]</ref>


    ب) مطالعاتى كه در مورد اصول نحو انجام شده است كه عبارتند از: «الأصول دراسة أبستمولوجية لأصول الفكر اللغوي العربي: النحو، فقه اللغة، البلاغة»، اثر تمام حسان؛ «أصول التفكير النحوي»، نوشته على ابوالمكارم؛ «أصول النحو العربي»، تأليف محمود أحمد نحله؛ «القياس في النحو من الخليل إلى ابن جني»، نوشته صابر بكر ابوالسعود؛ «القياس في النحو مع تحقيق باب الشاذ من المسائل العسكريات لأبي‌علي فارسی»، اثر منى الياس و.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/11|همان]]</ref>
    3. ادله فرعى ملحق به اصول نحوى: این ادله عبارتند از استدلال به عكس؛ استدلال به بيان علت؛ استدلال به عدم دليلى در شىء بر نفى آن؛ استدلال به اصول؛ استقراء؛ استدلال به عدم نظير؛ استحسان و.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/15|همان]]</ref>


    == گزارش محتوا ==
    فصل آخر، به تعارض و ترجيح و قواعد توجيه، اختصاص يافته است و از جمله مباحث آن مى‌توان به مفهوم لغوى و اصطلاحى تعارض و تراجيح، صور آن؛ قواعد و شروط توجيه؛ رابطه میان قواعد توجيه و اصول نحو و نيز قواعد نحات؛ وظيفه قواعد توجيه؛ مآخذ قواعد توجيه و... اشاره نمود.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/15|همان]]</ref>


    در خاتمه، سه بحث دنبال شده است كه عبارتند از: اضافات [[سيوطى]] در علم اصول نحو، تأثير وى در مخالفين و اهم نتايج بحث.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/16|همان، ص16]]</ref>


    در مقدمه، ضمن مشخص كردن دقيق موضوع کتاب، به اهميت و سبب اختيار آن، روش بحث، مطالعات انجام‌شده درباره آن، مشكلاتى كه نويسنده با آن‌ها مواجه بوده و موضوع ابواب کتاب، اشاره شده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/13|مقدمه، ص 13]]</ref>
    ==وضعيت کتاب==


    تمهيد، در دو بخش سامان يافته است:


    در بخش اول، به بررسى دوران سياسى، اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى عصرى كه [[سيوطى]] در آن مى‌زيسته، پرداخته شده و در آن، از چگونگى رشد، اساتيد، سفرها، حيات علمى، تأليفات، شاگردان و وفات وى، سخن رفته است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/13|همان]]</ref>
    فهرست مطالب و فهرست مصادر و منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهاى کتاب آمده است.
     
    حواشى و پانوشت‌هاى مطالب، در انتهاى هر فصل آمده و در آن‌ها ضمن ذكر منابع، توضيحات كامل و مفيدى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن كه نيازى به توضيح و تشريح داشته، داده شده است.


    در بخش دوم كه «اصول نحو قبل از سيوطى» نام دارد، ضمن تعريف اين اصطلاح، سير و مراحل تكوين اين علم، از آغاز تا دوران سيوطى، شرح و بسط داده شده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/13|همان]]</ref>
    ==پانویس==
    <references/>


    فصل اول، پيرامون سماع و مصادر سه‌گانه آن؛ يعنى قرآن كريم، حديث نبوى و كلام عرب (شعر و نثر) بوده و نويسنده در آن، ضمن اشاره به مفهوم سماع، به بررسى نظريات [[سيوطى]] در مورد اين مصادر، پرداخته است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/13|همان]]</ref>
    ==منابع مقاله==
    مقدمه و متن کتاب.


    به عقيده نويسنده، آنچه پس از موشكافى نظريات سيوطى، قابل استنباط مى‌باشد، اين است كه وى به دليل تصريح به لزوم تبعيت و قبول قرائات قرآنى، به آن‌ها احترام مى‌گذاشته است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/13|همان]]</ref>
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


    فصل دوم، پيرامون قياس بوده و در آن، پس از تعريف قياس در لغت و اصطلاح، به بيان اهميت قياس، رد منكرين آن و اقسام قياس پرداخته شده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/14|همان، 14]]</ref>
    [[البهجة المرضية علی ألفية ابن مالك]]


    در اين فصل، تقسيمى كه [[سيوطى]] براى قياس، به اعتبار مقيس و مقيس‌عليه انجام داده (حمل فرع بر اصل، حمل اصل بر فرع، حمل نظير بر نظير و حمل ضد بر ضد) نيز مورد بررسى قرار گرفته و سپس به ذكر اركان قياس كه عبارتند از: مقيس‌عليه، مقيس، علت يا جامع و حكم، پرداخته شده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/14|همان]]</ref>
    [[مغني اللبيب عن كتب الأعاريب]]


    ذكر اختلاف علما در قياس كردن بر قاعده‌اى كه در حكم آن اختلاف وجود دارد؛ اختلاف در رابطه با اينكه حكم در محلى كه نص وجود دارد، به‌واسطه خود نص ثابت مى‌شود يا به‌واسطه علت؛ اقسام حكم نحوى؛ جواز تعلق حكم به دو چيز يا بيشتر؛ تعليل حكم واحد به دو علت؛ تعليل دو حكم به علت واحد؛ تعارض علل؛ اجتماع ضدين؛ منزلت علل نحوى؛ علل نحوى در آثار سيوطى؛ علت موجبه و علت مجوزه؛ تخصيص علت؛ علت بسيط و مركب؛ تعليل به امور عدمى و...، از جمله مطالبى است كه در اين فصل، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/15|همان، ص 15]]</ref>
    [[تحفة الأديب في نحاة مغني اللبيب]]


    فصل سوم، در سه بخش زير، سامان يافته است:
    [[النحو العربي]]


    1. اجماع: پس از توضيح لغوى و اصطلاحى اين واژه، اجماع نحات، مخالفت با اجماع، انواع آن از جمله اجماع عرب، اجماع قراء و اجماع روات، تشريح شده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/15|همان]]</ref>
    [[خودآموز هداية في النحو]]


    2. استصحاب: ضمن توضيح معناى لغوى و اصطلاحى آن، به بحث پيرامون جايگاه و اهميت استصحاب نزد نحات و مخصوصا [[سيوطى]] و همچنين مسائلى كه [[سيوطى]] در آن‌ها به استصحاب حال استدلال نموده، پرداخته شده است.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/15|همان]]</ref>
    [[معجم القواعد العربية في النحو و التصريف]]


    3. ادله فرعى ملحق به اصول نحوى: اين ادله عبارتند از استدلال به عكس؛ استدلال به بيان علت؛ استدلال به عدم دليلى در شىء بر نفى آن؛ استدلال به اصول؛ استقراء؛ استدلال به عدم نظير؛ استحسان و.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/15|همان]]</ref>
    [[المعجم المفصل في النحو العربي]]


    فصل آخر، به تعارض و ترجيح و قواعد توجيه، اختصاص يافته است و از جمله مباحث آن مى‌توان به مفهوم لغوى و اصطلاحى تعارض و تراجيح، صور آن؛ قواعد و شروط توجيه؛ رابطه ميان قواعد توجيه و اصول نحو و نيز قواعد نحات؛ وظيفه قواعد توجيه؛ مآخذ قواعد توجيه و... اشاره نمود.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/15|همان]]</ref>
    [[مبادئ العربية في الصرف و النحو]]


    در خاتمه، سه بحث دنبال شده است كه عبارتند از: اضافات [[سيوطى]] در علم اصول نحو، تأثير وى در مخالفين و اهم نتايج بحث.<ref>[[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/21644/1/16|همان، ص 16]]</ref>
    [[النحو المستطاب: سؤال و جواب و إعراب]]


    == وضعيت کتاب ==
    [[الجمل في النحو]]


    [[النحو الوافي مع ربطه بالأساليب الرفيعة و الحياة اللغوية المتجددة]]


    فهرست مطالب و فهرست مصادر و منابع مورد استفاده نويسنده، در انتهاى کتاب آمده است.
    [[الاقتراح في علم أصول النحو]]


    حواشى و پانوشت‌هاى مطالب، در انتهاى هر فصل آمده و در آن‌ها ضمن ذكر منابع، توضيحات كامل و مفيدى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن كه نيازى به توضيح و تشريح داشته، داده شده است.
    [[الإنصاف في مسائل الخلاف بين النحو البصريين و الكوفيين]]


    ==پانويس ==
    [[همع الهوامع شرح جمع الجوامع في النحو]]
    <references />


    == منابع مقاله ==
    [[شرح ملاجامي علی متن الكافية في النحو]]


    [[أوضح المسالك إلی ألفية ابن مالك]]


    مقدمه و متن کتاب.




    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/21644 مطالعه کتاب أصول النحو عند السیوطي بین النظریة و التطبیق در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:زبان و ادبیات شرقی (مصری، قبطی، سامی، آشوری، سومری، عبری، آرامی، سریانی، عربی، حبشی)‎‏]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۵۲

    أصول النحو عند السیوطي بین النظریة و التطبیق
    أصول النحو عند السيوطي بين النظرية و التطبيق
    پدیدآورانابوغربیه، عصام عید فهمی (نویسنده)
    ناشرالهیئة المصریة العامة للکتاب
    مکان نشرقاهره - مصر
    سال نشر2006 م
    چاپ1
    شابک‎977-419-097-1
    موضوعزبان شناسان عرب

    زبان عربی - تاریخ

    سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، 849 - 911ق. - نقد و تفسیر
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏PJ‎‏ ‎‏6070‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏9‎‏الف‎‏6‎‏
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf
    برای دیگر کاربردها، أصول النحو (ابهام زدایی) را ببینید.

    أصول النحو عند السيوطي بين النظرية و التطبيق، اثر دكتر عصام عيد فهمى است كه در موضوع «اصول نحوى» در نزد جلال‌الدين سيوطى، آن‌گونه كه از لابه‌لاى آثار گوناگون او به دست مى‌آيد، به زبان عربى و در سال 2006م، نوشته شده است (اصول نحو، به اعتقاد سيوطى، علمى است كه در آن از ادله اجمالى نحو از حيث ادله بودن و کیفیت استدلال به آن‌ها و حال مستدل بحث مى‌شود).

    هدف نویسنده از تأليف این اثر، كوشش برای تكوین صورت دقيقى از اصول نحوى نزد سيوطى است كه در كتب و آثار متعدد وى، پراكنده است.[۱]

    آنچه باعث اهمیت کتاب شده، وسعت اطلاعات نحوى سيوطى و كثرت تأليفات وى مى‌باشد؛ زيرا وى به جمع‌آورى میراث نحوى قرون متمادى قبل از خویش پرداخته و آن‌ها را در آثار خویش، گرد آورده است.[۲]

    ساختار

    کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در یک تمهيد، چهار فصل و یک خاتمه تنظيم شده است.

    منابعى را كه نویسنده در تدوین اثر خویش از آن‌ها بهره برده است، مى‌توان به دو دسته تقسيم كرد:

    الف) آثار و كتبى كه در مورد سيوطى و آثار وى نوشته شده است كه عبارتند از: «جلال‌الدين السيوطي عصره و حياته و آثاره و جهوده في الدرس اللغوی»، نوشته طاهر سليمان حموده؛ «الإمام الحافظ جلال‌الدين السيوطي»، اثر إياد خالد الطباع؛ «السيوطي النحوی» تأليف عدنان محمد سليمان؛ «جلال‌الدين السيوطي مسيرته العلمیة و مباحثه اللغویة»، تأليف مصطفى شكعه و «قضايا الخلاف النحوی في همع الهوامع للسيوطي» اثر على احمد على كبيسى.[۳]

    ب) مطالعاتى كه در مورد اصول نحو انجام شده است كه عبارتند از: «الأصول دراسة أبستمولوجية لأصول الفكر اللغوی العربي: النحو، فقه اللغة، البلاغة»، اثر تمام حسان؛ «أصول التفكير النحوی»، نوشته على ابوالمكارم؛ «أصول النحو العربي»، تأليف محمود أحمد نحله؛ «القياس في النحو من الخليل إلى ابن جني»، نوشته صابر بكر ابوالسعود؛ «القياس في النحو مع تحقيق باب الشاذ من المسائل العسكريات لأبي‌علي فارسی»، اثر منى الياس و.[۴]

    گزارش محتوا

    در مقدمه، ضمن مشخص كردن دقيق موضوع کتاب، به اهمیت و سبب اختيار آن، روش بحث، مطالعات انجام‌شده درباره آن، مشكلاتى كه نویسنده با آن‌ها مواجه بوده و موضوع ابواب کتاب، اشاره شده است.[۵]

    تمهيد، در دو بخش سامان يافته است:

    در بخش اول، به بررسى دوران سياسى، اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى عصرى كه سيوطى در آن مى‌زيسته، پرداخته شده و در آن، از چگونگى رشد، اساتيد، سفرها، حيات علمى، تأليفات، شاگردان و وفات وى، سخن رفته است.[۶]

    در بخش دوم كه «اصول نحو قبل از سيوطى» نام دارد، ضمن تعريف این اصطلاح، سير و مراحل تكوین این علم، از آغاز تا دوران سيوطى، شرح و بسط داده شده است.[۷]

    فصل اول، پيرامون سماع و مصادر سه‌گانه آن؛ يعنى قرآن كريم، حديث نبوى و كلام عرب (شعر و نثر) بوده و نویسنده در آن، ضمن اشاره به مفهوم سماع، به بررسى نظريات سيوطى در مورد این مصادر، پرداخته است.[۸]

    به عقيده نویسنده، آنچه پس از موشكافى نظريات سيوطى، قابل استنباط مى‌باشد، این است كه وى به دليل تصريح به لزوم تبعيت و قبول قرائات قرآنى، به آن‌ها احترام مى‌گذاشته است.[۹]

    فصل دوم، پيرامون قياس بوده و در آن، پس از تعريف قياس در لغت و اصطلاح، به بيان اهمیت قياس، رد منكرين آن و اقسام قياس پرداخته شده است.[۱۰]

    در این فصل، تقسيمى كه سيوطى برای قياس، به اعتبار مقيس و مقيس‌عليه انجام داده (حمل فرع بر اصل، حمل اصل بر فرع، حمل نظير بر نظير و حمل ضد بر ضد) نيز مورد بررسى قرار گرفته و سپس به ذكر اركان قياس كه عبارتند از: مقيس‌عليه، مقيس، علت يا جامع و حكم، پرداخته شده است.[۱۱]

    ذكر اختلاف علما در قياس كردن بر قاعده‌اى كه در حكم آن اختلاف وجود دارد؛ اختلاف در رابطه با اينكه حكم در محلى كه نص وجود دارد، به‌واسطه خود نص ثابت مى‌شود يا به‌واسطه علت؛ اقسام حكم نحوى؛ جواز تعلق حكم به دو چيز يا بيشتر؛ تعليل حكم واحد به دو علت؛ تعليل دو حكم به علت واحد؛ تعارض علل؛ اجتماع ضدين؛ منزلت علل نحوى؛ علل نحوى در آثار سيوطى؛ علت موجبه و علت مجوزه؛ تخصيص علت؛ علت بسيط و مركب؛ تعليل به امور عدمى و...، از جمله مطالبى است كه در این فصل، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.[۱۲]

    فصل سوم، در سه بخش زير، سامان يافته است:

    1. اجماع: پس از توضيح لغوى و اصطلاحى این واژه، اجماع نحات، مخالفت با اجماع، انواع آن از جمله اجماع عرب، اجماع قراء و اجماع روات، تشريح شده است.[۱۳]

    2. استصحاب: ضمن توضيح معناى لغوى و اصطلاحى آن، به بحث پيرامون جايگاه و اهمیت استصحاب نزد نحات و مخصوصاً سيوطى و همچنين مسائلى كه سيوطى در آن‌ها به استصحاب حال استدلال نموده، پرداخته شده است.[۱۴]

    3. ادله فرعى ملحق به اصول نحوى: این ادله عبارتند از استدلال به عكس؛ استدلال به بيان علت؛ استدلال به عدم دليلى در شىء بر نفى آن؛ استدلال به اصول؛ استقراء؛ استدلال به عدم نظير؛ استحسان و.[۱۵]

    فصل آخر، به تعارض و ترجيح و قواعد توجيه، اختصاص يافته است و از جمله مباحث آن مى‌توان به مفهوم لغوى و اصطلاحى تعارض و تراجيح، صور آن؛ قواعد و شروط توجيه؛ رابطه میان قواعد توجيه و اصول نحو و نيز قواعد نحات؛ وظيفه قواعد توجيه؛ مآخذ قواعد توجيه و... اشاره نمود.[۱۶]

    در خاتمه، سه بحث دنبال شده است كه عبارتند از: اضافات سيوطى در علم اصول نحو، تأثير وى در مخالفين و اهم نتايج بحث.[۱۷]

    وضعيت کتاب

    فهرست مطالب و فهرست مصادر و منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهاى کتاب آمده است.

    حواشى و پانوشت‌هاى مطالب، در انتهاى هر فصل آمده و در آن‌ها ضمن ذكر منابع، توضيحات كامل و مفيدى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن كه نيازى به توضيح و تشريح داشته، داده شده است.

    پانویس

    1. ↑ [محقق، ص10]
    2. ↑ [نویسنده، ص10]
    3. ↑ [نویسنده، ص11]
    4. ↑ [[۱]]
    5. ↑ [ص13]
    6. ↑ [[۲]]
    7. ↑ [[۳]]
    8. ↑ [[۴]]
    9. ↑ [[۵]]
    10. ↑ [14]
    11. ↑ [[۶]]
    12. ↑ [ص15]
    13. ↑ [[۷]]
    14. ↑ [[۸]]
    15. ↑ [[۹]]
    16. ↑ [[۱۰]]
    17. ↑ [ص16]

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها

    البهجة المرضية علی ألفية ابن مالك

    مغني اللبيب عن كتب الأعاريب

    تحفة الأديب في نحاة مغني اللبيب

    النحو العربي

    خودآموز هداية في النحو

    معجم القواعد العربية في النحو و التصريف

    المعجم المفصل في النحو العربي

    مبادئ العربية في الصرف و النحو

    النحو المستطاب: سؤال و جواب و إعراب

    الجمل في النحو

    النحو الوافي مع ربطه بالأساليب الرفيعة و الحياة اللغوية المتجددة

    الاقتراح في علم أصول النحو

    الإنصاف في مسائل الخلاف بين النحو البصريين و الكوفيين

    همع الهوامع شرح جمع الجوامع في النحو

    شرح ملاجامي علی متن الكافية في النحو

    أوضح المسالك إلی ألفية ابن مالك

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=أصول_النحو_عند_السيوطي_بين_النظرية_و_التطبيق&oldid=713006»