دیوان حاج میرزا حبیب خراسانی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''دیوان میرزا حبیب خراسانی''' مجموعه اشعار میرزا حبیب خراسانی است که به سعی و اهتمام علی حبیب، به چاپ رسیده است.

تعداد ابیات غزلیات میرزا حبیب بین دو بیتی، 34 بیتی و 15 بیتی، متفاوت است. اما عمده غزل هایش بین 8 تا 10‌ بیت‌ هستند‌. گاه پیش می آید که اشعاری از مشخصات قالب خارج شده اند؛ مثلا غزلی‌ مطلع‌ ندارد‌ یا بندهایی از ترکیب بند، بیت ترکیب ندارند که البته این موارد‌ به‌ احتمال‌ زیاد باید از سهوهای کاتب و حروف چین باشد<ref>همان، ص189</ref>.

در مقدمه، به صورت مفصل و کامل، به شرح زندگانی میرزا حبیب پرداخته شده است<ref>مقدمه، ص3- 123</ref>.

میرزا حبیب به وزن شعر مسلط‌ است‌ و سراغ اوزان بدآهنگ نمی‌رود. در این مورد تنها خطایی که از او یافت‌ شد‌ آن‌ جاست که نون ساکنی را از تقطیع ساقط نکرده است:

همچنین‌ حدود‌ هشتاد درصد غزل‌های میرزا حبیب مردف هستند و به ندرت شعر بدون ردیف دارد<ref>همان</ref>.

غزلیات‌ میرزا‌ حبیب در پاره‌ای موارد به شدت به غزل‌های سبک خراسانی می‌مانند؛ به‌ دو‌ نمونه توجه کنید:

{{ب|''پر کن از خم می کدوی مرا''|2='' تر کن از جام می گلوی‌ مرا‌''}}

{{ب|''یا‌ کدوی مرا پر از می کن''|2='' یا‌ بهم‌ در‌ شکن کدوی مرا''}}

استقبال‌ها‌ و جواب‌های‌ میرزا حبیب به شعرای برجسته نشان از مطالعه و تتبع او در دواوین دارد. در زیر چند نمونه از استقبال‌های او آورده شده است:

در میان آرایه‌های معنوی بدیع، بیشترین توجه‌ شاعر‌ معطوف به تلمیح و تضمین است‌. در‌ زیر نمونه‌هایی از تلمیحات میرزا حبیب آورده شده است:

نکته قابل توجه در استفاده از آیات و روایات این است که بسیاری از این موارد‌ از‌ مأثورات غیرمشهور در بین‌ اهل‌ ادب است؛ این مسأله، سه نکته را درباره میرزا حبیب نشان می دهد: نخست: آشنایی عمیق با مأثورات؛ دوم: قدرت تطبیق آنها با اوزان شعر فارسی؛ سوم: فکر مستقل و خلاق (مفاهیمی‌ دارد‌ که دیگران ندارند و لذا به کشفیات جدیدی در عرصه زبان، تضمین و تلمیح محتاج است). به چند نمونه از مأثورات غیر مشهور در ادبیات که همه از یک ترکیب بند انتخاب شده اند‌ توجه‌ کنید:

از‌ درخشان ترین هنرهای میرزا حبیب حسن تعلیل‌های اوست:

میرزا حبیب چندان اهل تشبیه و استعاره نیست و شعرهای بسیاری از او می توان یافت که هیچ بهره ای از این‌ دو‌ آرایه ندارد؛ اما در معدود اشعاری که از تشبیه و استعاره استفاده کرده، استادی خود را به خوبی نشان داده است. این بند اول از یکی از ترکیب بندهای میرزاست:

{{ب|''دامن‌ این‌ خیمه را دست سحر بالا‌ گرفت''|2='' ساقی‌ چرخ از می خور ساغر مینا گرفت''}}

از یاد نباید برد که این تعابیر در عین زیبایی،‌ عمدتاً‌ ابداع‌ میرزا حبیب نیستند و سابقه ای طولانی در شعر فارسی دارند و میرزا هم اهل مطالعه و تتبع‌ در‌ دواوین‌ قدماست؛ با این وجود نمی توان منکر ذوق سلیم و طبع خلاق او شد؛ خاصه وقتی‌ با‌ چنین تعابیری مواجه شویم:

غیر از معصومین(ع) مشایخ‌ او‌ و گاه دوستانش (که احتمالاً آنان نیز‌ از دراویش و عرفا بودند‌) نیز‌ مورد عنایت شعر میرزا حبیب‌ قرار‌ دارند. ظاهراً تنها استثنای این مدعا قصیده‌ای است که با میلاد امیرالمؤمنین(ع)‌ شروع شده و به ذکر صاحب‌ الزمان‌(عج) خاتمه‌ یافته و ناگهان ‌ ‌به مدح‌ میرزا‌ حسن شیرازی  که «محی السنن» و مدرس میرزا در حوزه سامرا بوده  گراییده است. او‌ حتی وقتی می‌خواهد امیرالمؤمنین(ع)‌ را‌ مدح کند‌ به‌ قول‌ عرفا استناد می‌کند:

به‌  طور‌ کلی در غزلیات همه جا صحبت از‌ نکوهش‌ زاهد‌ و شیخ‌ و ستایش‌ درویش است. در‌ اغلب‌ خودستایی‌ها هم خود نوعی و جمعی شاعر دیده می‌شود؛ نه خود فردی او؛ به عبارت دیگر عمده‌ مفاخره‌های‌ میرزاحبیب‌ فخر عرفاست؛ نه فخر شخص میرزا. او‌ در‌ یک‌ غزل‌ کامل‌  که‌ به استقبال از حافظ سروده  به نکوداشت دراویش پرداخته است. اینک دو بیت از این غزل:

شعرهای میرزا حبیب بیان حالات و احساسات راستین او هستند. او‌ خود‌ را عارفی می‌داند که‌ به‌ وصال رسیده و اراده‌اش در اراده حق فانی شده است. طعم این وصال در سراسر دیوانش دیده می‌شود؛ دیوانی که هیچ نشانی از غم و اندوه ندارد. نمونه‌هایی از اشعار او که‌ به‌ وضوح بیانگر حالات اویند:

[[رده:مقالات بازبینی نشده2]]