سلسلة التواريخ یا أخبار الصين و الهند

سلسلة التواریخ یا أخبار الصین و الهند
پدیدآوران	سیرافی، سلیمان (نویسنده) سیرافی‌، حسن‌ بن‌ یزید (گردآورنده) قرچانلو، حسین (مترجم)
عنوان‌های دیگر	اخبار الصین و الهند سلسله التواریخ. فارسی
ناشر	اساطير
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1381 ش
چاپ	1
شابک	‎964-331-136-8
موضوع	چین - سیر و سیاحت - متون قدیمی تا قرن 14 هند - سیر و سیاحت - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏409‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏9‎‏ ‎‏س‎‏80‎‏41‎‏

سلسلة التواريخ يا «اخبار الصين و الهند»، ترجمه فارسى كتابى است از سليمان تاجر سيرافى كه توسط ابوزيد حسن سيرافى گردآورى و اضافاتى بدان افزوده شده است. اين كتاب، شرح سفر دريايى سليمان تاجر سيرافى در سده چهارم هجرى است.

ساختار

كتاب سلسلۀ التواريخ حاوى پيش‌گفتار و نيز مقدمه مترجم؛ آقاى حسين قرچانلو، دو بخش و نيز ضمائم است؛ بخش اول كه از آن به كتاب اول ياد شده است، تأليف سليمان تاجر و بخش دوم را ابوزيد سيرافى بر بخش اول افزوده است.

گزارش محتوا

اين كتاب گزارش گونه‌اى از عجايب جهان باستان است كه مطالب آموزنده و گه‌گاه باور نكردنى از رسوم، احوال و عادات طوايف چين، هند و بخشى از مناطق آسياى جنوب شرقى و دانستنى‌هاى فراوانى از چينى‌ها، هندى‌ها و ايرانيان مقيم اين دو كشور ارائه مى‌دهد. اين كتاب منبع خوبى براى بررسى روابط ايران، چين و هند در قرن چهارم هجرى است. از مطالب آن مى‌توان به بيان دلايل رشد و رونق و افول روابط تجارى ميان ايران، هند، چين و برخى از مناطق آسياى جنوب شرقى، نحوه گذران زندگى ايرانيان مقيم آن عصر در هند و چين و روابط دوستانه و احترام متقابل ايرانيان و حكمرانان كشورهاى مقيم را دريافت.

كتاب سلسله التواريخ اطلاعات جغرافيايى، اقتصادى و اجتماعى مفيدى از هند و چين در سده چهارم هجرى در بر دارد و گزارشى از سفرهاى دريايى سده سوم و چهارم است. در اين عصر رابطه بازرگانى ميان بندر سيراف و بصره با هند و چين موجب گشودن راه تاجران عمده و رونق داد و ستد و تجارت در اين منطقه شد. لذا اهميت كتاب در بررسى تاريخ بازرگانى و تجارت دريايى سده مورد بحث كاملا مشخص است. سيراف عمده‌ترين بندر اين دوره بود كه كالاها با كشتى‌هاى كوچك از ساير بنادر جهت ارسال به چين، به اين بندر فرستاده مى‌شد. در اين كتاب از ارسال كالاها از سيراف به مقصد چين و مسافرت بازرگانان سيراف به جده در درياى احمر و سواحل زنگبار سخن به ميان رفته است. اين كتاب نمونه و الگويى براى جغرافى دانان و دريانوردان قرن‌هاى بعد بوده و اثر آن را در سلسله آثار دريايى و دريانوردى نبايد ناديده گرفت.

اين كتاب؛ شامل جنبه‌هاى مختلف حيات اجتماعى، وضع پوشاك، مصارف غذايى، مراسم مذهبى، قضاوت، معاملات، آموزش و پرورش، مراسم ازدواج، مسائل حقوقى و مالى، معرفى مناطق جغرافيايى و جغرافياى طبيعى به ويژه راه‌هاى بازرگانى، درياها افسانه‌هاى رايج آن عصر، خط سير كشتى‌هاى بازرگانى، چين در درياى هند، زندگى پادشاهان و برخى مسائل سياسى و شورش‌ها است. مؤلف ضمن معرفى كتابش مى‌نويسد: «كتابى است كه در آن تواريخ سرزمين‌ها يا (شهرها) و درياها و گونه‌هاى ماهيان آمده است. در اين كتاب، دانش نجوم و شگفتى‌هاى جهان و اندازه شهرها و آبادى هر يك از آن شهرها و درندگان(حيوانات وحش) و دهلى، مقبره همايون و...معرفى گرديده است.

سيراف عمده‌ترين بندر قرون اوليه اسلامى بود كه كالاها با كشتى‌هاى كوچك از ساير بنادر جهت ارسال به چين، به اين بندر فرستاده مى‌شد. در كتاب «سلسلۀ التواريخ» از ارسال كالاها از سيراف به مقصد چين و مسافرت بازرگانان سيراف به جده در درياى احمر و سواحل زنگبار سخن رفته است. در ادامه نویسنده تصريح دارد كه در كتاب عجايبى؛ چون، درياى يأجوج و مأجوج، كوه قاف، سرزمين سرنديب و ابوحبيش مردى كه 250 سال عمر كرد، ماهى كه باله‌هايش؛ مانند بادبان كشتى بود و...» را آورده است.

همانطور كه اشاره شد، كتاب از دو قسمت تشكيل شده است: سرفصل‌هاى كتاب اول به شرح زير است:

درياى يأجوج و مأجوج، انواع ماهيان درياى يأجوج و مأجوج، خليج فارس و شهرهاى اطراف آن، بحرين و جزاير خليج فارس، درياهاى منشعب از دريايى هند، زنى كه شاه درياى هركند است، سرنديب و محل فرود آمدن آدم(ع)، معادن ياقوت در سرنديب، شهر فنصور معدن كافور، رامنى جزيره فيلان و آدمخواران، جزيره برهنه‌گان، جزيره آدمخواران، كوه‌هاى نقره در درياى هركند، طوفان‌هاى شديد درياى هند، ماهى آدم خوار، آتش سوزى در بندر بزرگ چين، مسلمانى كه به قضاوت انتخاب شد، خط سير كشتى‌هاى بازرگانى چين در هند، شراب نارگيل، مملكت زابج، حركت به سوى هند و چين و....

منبع اطلاعات سليمان را مشاهدات شخصى، مسموعات و روايات «اشخاص مورد اعتماد» و «كسانى كه او آنها را متهم به دروغگويى نمى‌كرد» و مطالبى كه در بين مردم رايج بود، تشكيل مى‌داد. گاهى نيز مطالبش را از كتب ديگر نقل مى‌كرد. بيشتر مطالب او از اوضاع اجتماعى و جغرافيايى هند و چين خبر مى‌دهد.

ابوزيد سيرافى، كتاب دوم را گردآورى نموده است. او مأمور بود تا به تأمل در كتاب اول بپردازد و تكمله‌اى را به اندازه آگاهى و آشنايى خود بر آن بيفزايد. ابوزيد «در حد اطلاعات شخصى‌اش و نه بيشتر»، كتاب دوم را جمع‌آورى و به «شرح علل» مى‌پردازد. وى قبل از طرح شورش چين و دگرگونى اوضاع آن مى‌نويسد: در اين جا به «شرح علل» آن تا آن جا كه مى‌دانم، اگر خدا بخواهد مى‌پردازم.

ابوزيد در اين كتاب اوضاع اجتماعى و فرهنگ عمومى را باز بانى ساده و قابل فهم مطرح مى‌كند. برخى سر فصل‌هاى كتاب دوم به شرح زير است:

اخبار چين و هند، تغذيه مردگان در چين، شورش در چين و دگرگونى اوضاع آنجا، سقوط بندر خانفوا به دست خوانگ چائو، دفع شورش ياغيان و آرامش مجدد چين، اوضاع نابسامان چين بعد از شورش، بازگانان بيگانه مورد ستم واقع شدند، مجازات عجيب زناكاران، اجازه نامه براى زنان بد كاره، سكه مس برتر از سكه طلا، نوع ساختمان‌هاى چينى، مأموران جمع‌آورى خراج در چين، ورود فرمانروايان به شهر خانفوا، پوشاك چينيان از بهترين حرير، مهارت چينيان در صنايع ظريفه، داستان خوشه گندم و گنجشك، رفتن ابن وهب به چين، گفتگوى ابن وهب با پادشاه چين، پادشاهان بزرگ جهان به گفته شاه چين، گفت وگوى ابن وهب با پادشاه چين درباره اوصاف پيامبر اكرم(ص) و....

بخشى از مطالب ابوزيد كه عنوان(مساحت برخى از سرزمين‌ها و مساحت بلاد مجاور تا حلب) را دارد، اطلاعات پراكنده‌اى است كه وى از ديگران شنيده و به دليل دانش كم خود اين مطالب را بدون تحقيق و بررسى در كتابش ذكر كرده است. و به قول مترجم (احتمالا از فهم آنها نيز عاجز بوده است) به همين جهت از خواندن آنها بهره چندانى عايد خواننده نمى‌شود.

در ادامه، ضمائم و اوزان و مقياس‌هاى به كار رفته (در چند سطر) بر كتاب دوم افزوده شده است. ضميمه اول وصف درياها و ماهى‌هاست كه در آن «پاره‌اى از ترتيبات درياهاى متصل و منفصل» بيان شده است و ضميمه دوم: «پاره‌اى از اخبار مربوط به درياى حبشى و سرزمين‌هاى پادشاهان و ترتيبات امور آنها و عجايب گوناگون‌شان است.»

وضعیت کتاب

در پايان، مترجم فهرست منابع و مأخذ مورد استفاده، فهرست اعلام جغرافيايى، و فهرست اشخاص، اقوام، قبايل و فرق را آورده است. سرانجام انواع سكه‌هايى كه در متن كتاب آمده است و كتبى كه نامشان در متن كتاب است مى‌آيد.

تصاويرى چند اين كتاب را زينت داده است كه به درك مطالب كمك مى‌كند. نقشه‌هاى به كار رفته در كتاب به خواننده در فهم بهتر جغرافياى تاريخى مناطق مختلف كمك مى‌كند. در اين كتاب گاهى مؤلف براى زينت دادن كلام، از آيات فراوانى بهره برده است. اين كتاب با نثرى روان و سليس توسط آقاى حسين قره چانلو از عربى به فارسى برگردانده شده است. مترجم تلفظ صحيح كلمات دشوار را به زبان انگليسى در پاورقى آورده است و جهت تسهيل درك مطلب در خصوص برخى كلمات توضيحاتى را در پاورقى مى‌آورد. مترجم برخى مطالب را با منابع مشابه از جمله فتوح البلدان، مراصد الاطلاع، اخبار الزمان، سرزمين‌هاى خلافت شرقى نوشته لسترنج، تاريخ مسعودى و مختصر كتاب البلدان مقايسه و تطبيق داده است. وى همچنين اضافات گابريل فراند فرانسوى را كه كتاب را از روى متن ناقص عربى به فرانسه ترجمه كرده، در زير نويس آورده است. مترجم همچنين منابع و مآخذ مورد استفاده كتاب و مآخذى را كه از كتاب استفاده نموده‌اند، در پاورقى آورده است.

منابع مقاله

1- پيشگفتار مترجم.

2- مير جليلى، سيد محمد جعفر، سلسلۀ التواريخ يا اخبار الصين و الهند، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، خرداد 1383، ش80، ص36 - 40.