العلويون في الحجاز 132-203ق
| العلويون في الحجاز 132-203ق | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مسند، عبدالله بن علي (نویسنده) |
| ناشر | دار المنار |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 1993م , 1414ق , |
| چاپ | 2 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
العلويون في الحجاز 132-203ق، اثر عبدالله بن علی مسند، کتابی است پیرامون تاریخ سیاسی و نظامی علوی‌های حجاز از ابتدای قیام دولت عباسی در سال 132ق، تا سال 203ق، که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است.
علاقه نویسنده به موضوع و تأیید استاد وی، عبدالمقصود نصار، انگیزه او برای تألیف اثر حاضر بوده است.[۱].
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در یک تمهید و شش فصل تنظیم شده است.
نویسنده در ابتدا تاریخ علویون در خلال دعوت بنی‌عباس و نقش آنان در انتقال خلافت به عباسیان را بررسی کرده و سپس به‌صورت مفصل، به تشریح چگونگی اعلان قیام بنی‌عباس و نقش علویون در آن پرداخته است. در ادامه، اسباب، اهداف و چگونگی خروج محمد نفس زکیه و مکاتبات وی و همچنین قیام ابراهیم بن عبدالله، برادر او و خروج وی از بصره بررسی و سپس حرکت حسین بن علی بن حسن، معروف به صاحب فخ و آمال و آرزوهای علویون در رابطه با آن تشریح شده است. در نهایت نیز تاریخ علویون در عهد خلافت مأمون عباسی مورد مطالعه قرار گرفته است. نویسنده در تدوین اثر خویش، از مصادر و منابع تاریخی فراوانی استفاده نموده و از جمله امتیازات این کتاب آن است که فقط به منابع شیعه اکتفا نشده است. این منابع که برخی از آن‌ها خطی و برخی نیز چاپی می‌باشند، عبارتند از:
- «الطبقات الكبری»، اثر محمد بن سعد (168-230ق)، که از جمله کتب مهم تاریخی بوده و نویسنده آن جز از ثقات، روایت نکرده است؛ راویانی همچون: واقدی، یعقوب ازهری، واسطی، ابن اسحاق، ابن الکلبی و...
- «تاريخ خلیفة بن خیاط»، تألیف خلیفة بن خیاط بن ابی‌هبیره شیبانی، که دربردارنده احوال رجال و شخصیت‌های اداری از جمله: اهل دیوان، قضات، رؤسای شرطه، امرای اقالیم و... می‌باشد.
- «أنساب الأشراف»، اثر احمد بن یحیی بن جابر بلاذری (ت 279)، که از جمله کتب مهم تاریخ، تراجم، انساب و ادب می‌باشد.
- «تاریخ یعقوبی»، اثر احمد بن ابی‌یعقوب، که وقایع مربوط به حرکت امام حسین(ع) و نیز حرکت امام صادق(ع) به مکه، از آن نقل شده است.
- «تاريخ الرسل و الملوك»، نوشته محمد بن جریر طبری (ت 310ق)، که دربردارنده اهم مصادر در تاریخ اسلامی تا قرن سوم هجری بوده و از مهم‌ترین مصادر نویسنده محسوب می‌شود.
- «الوزراء و الكتاب»، تألیف محمد بن عبدوس جهشیاری (ت 331ق)، که دربردارنده مسائل اداری و سیاسی دولت عباسی است.
- «تاريخ الموصل»، اثر یزید بن محمد ازدی (ت 334ق).
- «مروج الذهب و معادن الجوهر»، تألیف علی بن حسین مسعودی (ت 345ق).
- «مقاتل الطالبيين»، اثر ابوالفرج اصفهانی (ت 365ق).
- «العيون و الحدائق»، که متعلق به نویسنده‌ای ناشناس می‌باشد.
- «البدء و التاريخ»، اثر مطهر بن طاهر مقدسی (ت 355ق)[۲].
گزارش محتوا
در مقدمه، ضمن اشاره به انگیزه نویسنده، موضوع کتاب و محتوای فصول، منابع و مصادر مورد استفاده نویسنده، معرفی شده است.[۳].
در تمهید که به مباحث مقدماتی اختصاص یافته است، ابتدا به تعریف حجاز و حدود آن پرداخته شده و سپس، علویون به‌صورت مختصر تعریف و به مهم‌ترین حوادث مربوط به آن تا وفات محمد بن حنفیه، اشاره شده است. در پایان نیز به تعریف عباسیون پرداخته شده و علل اینکه آنان در قرن اول از حوادث و رخدادهای سیاسی زمان، دور ماندند و چندان دخالتی نکردند، بررسی شده است.[۴].
در فصل اول، به تاریخ علویون در خلال دعوت بنی‌عباس و نقش تاریخی که ایشان در انتقال خلافت به بنی‌عباس داشتند، اشاره شده است. از آنجایی که بنی‌عباس در میان مردم، دارای جایگاهی که بتوان به‌وسیله آن، ادعای خلافت نمود، نبودند، لذا از محبوبیت علویون در جامعه استفاده کرده و به بهانه خون‌خواهی ایشان، قیام کردند[۵].
در فصل دوم، ابتدا به چگونگی اعلان قیام عباسیان و سپس به‌صورت مفصل، به بررسی نقش علویون در قیام بنی‌عباس پرداخته شده است و پس از آن، اختلافات موجود میان آن دو، مورد بحث و مطالعه قرار گرفته است.[۶].
فصل سوم، به اسباب، اهداف و چگونگی خروج محمد نفس زکیه و مکاتبات وی با منصور اختصاص یافته است. خروج او، در اواخر دولت اموی و مابین سال‌های 126 و 127ق، اتفاق افتاده است. در پایان این فصل، به حوادث و نتایج این قیام پرداخته شده است.[۷].
در فصل چهارم، به قیام ابراهیم بن عبدالله، برادر نفس زکیه و خروج او از بصره اشاره شده است. ابراهیم نیز مانند برادرش به‌صورت پنهانی زندگی کرده و در شهرهای حجاز، عدن، سند، یمن، شام، فارس و... به شکل مخفیانه، در رفت و آمد بود، تااینکه پس از قیام نفس زکیه، در بصره مستقر گردید. وی در ابتدا مردم را به‌سوی برادرش دعوت می‌کرد، اما پس از به شهادت رسیدن او، خود علم مخالفت با امویان را برافراشت[۸].
در این فصل، دیدگاه علما پیرامون حرکت محمد نفس زکیه و برادرش ابراهیم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.[۹].
فصل پنجم، به حرکت حسین بن علی بن حسن، معروف به صاحب فخ و آمال و آرزوهای علویون در رابطه با آن، اختصاص یافته است. نویسنده، معتقد است که پس از شکست علویون به‌واسطه به شهادت رسیدن محمد نفس زکیه و برادرش ابراهیم، قیام صاحب فخ، امید تازه‌ای برای ایشان بود[۱۰].
در فصل آخر، تاریخ علویون در عهد خلافت مأمون عباسی، در دو بخش، مورد بحث قرار گرفته است:
الف)- حرکت و قیام ابوالسرایا و ارتباط علویون با آن در حجاز؛ این حرکت از مدینه آغاز و در کوفه علنی گردید و تا مکه و تمام نقاط حجاز، امتداد یافت، اما این قیام در نهایت در مکه شکست خورد و سران آن دستگیر شدند[۱۱].
ب)- برخورد مأمون با علی بن موسی الرضا(ع) و دیدگاه آن حضرت در مورد خلافت؛ نویسنده در این بخش، به بررسی این امر پرداخته که آیا امام رضا(ع) طالب خلافت بوده یا نه و اینکه مأمون از اجبار آن حضرت به پذیرش ولایت عهدی، چه هدفی داشته است.[۱۲].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب به‌همراه فهرست منابع و مصادر مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، توضیحاتی پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن داده شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.