الفاصل بین الحق و الباطل من مفاخر أبناء قحطان و الیمن

‏الفاصل بین الحق و الباطل من مفاخر أبناء قحطان و الیمن
پدیدآوران	مؤلف ناشناخته (قرن 8ق) (نويسنده) عریش، منیر (مصحح) غالب، محمد لطف (مصحح) جازم، محمد عبدالرحیم (مصحح) فالیه، ایریک (مقدمه نویس)
ناشر	المعهد الألمانیللآثار، المعهد الفرنسي للآثار و العلوم الإجتماعية
مکان نشر	یمن - صنعا
سال نشر	2009م , 1430ق
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الفاصل بین الحق و الباطل من مفاخر أبناء قحطان و الیمن، اثر نویسنده‌ای ناشناس در قرن هشتم هجری، کتابی است یک‌جلدی به زبان عربی با موضوع تاریخ و جغرافیای اسلامی. نویسنده، در این کتاب به بیان تاریخ و جغرافیای مردم کشورش یمن پرداخته و قبایل آن را بیان کرده است. کتاب با عنایت و تعلیقات محمد عبدالرحیم جازم و منیر عربش و با مراجعه محمد لطف غالب به چاپ رسیده و اریک والت به فرانسه، بر آن مقدمه نوشته است.

ساختار

کتاب یک جلد دارد حاوی مقدمه محققان (محمد عبدالرحیم جازم و منیر عربش) و محتوای مطالب در یک مقدمه و چهارده بخش و یک ملحق (خاتمه). مقدمه اریک والت به زبان فرانسه در انتهای اثر پس از فهارس فنی آمده است.

گزارش محتوا

نویسنده نامشخص این کتاب، عباراتش را با ذکر مقدمه‌ای در توضیح مطالب کتاب آغاز می‌کند. این عبارات به‌صورت مسجع بیان شده و به‌عنوان نمونه بخشی از آن ارائه می‌شود. وی می‌گوید: «... أنشأت هذا الكتاب في المفاخر و الأنساب و جمعت فيه مختصرا من كل باب من الأبواب و ضرب من الأضراب و استشهدت بآيات من الكتاب و بما خبر به عن رسول‌الله صلى‌الله‌عليه الرّواة و الأصحاب و بما رسم من أشعار العرب عن ذوي المعرفة و الآداب ليتحقق صدقه الجاهل و يرد العتو الصاد المائل و يقطع حجج المسامي و المساجل و سميناه: كتاب الفاصل بين الحق و الباطل و...» یعنی این کتاب را در مفاخر و انساب نوشتم و مختصری از هر بابی از ابواب را در آن جمع کردم و به آیاتی از قرآن کریم و روایات اسلامی و اشعار اعراب استناد و استشهاد کردم تا صدق آن برای جاهل مشخص شود و کژی را از اندیشه اشتباه بزداید، همچنین استدلالات وهن و بی‌پایه را رد کنم. این کتاب را الفاصل بین الحق و الباطل نام نهادم...

او متذکر می‌شود که این کتاب را در چهارده فصل تألیف کرده است؛ و هیچ بابی از ابواب آن نیست مگر اینکه در آن پاسخی درخور و واضح وجود دارد؛ زیرا گاهی برخی از الوان و آداب‌ورسوم و پراکندگی گروه‌ها و دلایل و نشانه‌ها و همسالان بزرگ و پادشاهان عالی و سیره‌های سنت‌شده و عقاید و مذاهب پیشینیان، در نعمت‌ها و سعادت اقامت گزیدند و از عمل خسته نشدند و به خوبی انجام دادند و سرزنش نکردند تا آنکه قَدَر خداوند متعال به‌سوی آنها آمد؛ از قصرهایشان به قبرها فرود آمدند؛ بازگشت امور به‌سوی خداست و تنها آثار و اخباری از آنها باقی ماند... اگر بخواهم درباره آنها به‌طور مفصل توضیح دهم، و چیزهایی از مفاخر و آداب‌ورسوم را شرح دهم، نمی‌توانم وسعت آن را شرح دهم. شاهکارها و نقاشی‌های باستانی بسیاری در تاریخ یمن هست و من در سخنان خودم به شواهدی از اشعار آنان که کسی را توان انکار آن نیست، استشهاد کردم.

خدا پاسدار افتخارات قوم شما است. من می‌شنوم، و چقدر از گفتن خودداری می‌کنم، و چقدر می‌ترسم، اما آبرویم را برای تو قرار دادم و زبانم را تیر تو کردم، پس قلب کسی که از تو نفرت دارد ناشنوا شد، و تیرت برای ذبح دشمن را از کمان من پرتاب کن، چون من همان‌گونه که حسان بن ثابت انصاری گفته:

.

لسانیو سيفي صارمان كلاهما		و يبلغ ما لا يبلغ السيف مذودي
فلا الجهل ينسينیالحيا و حفيظتي		و لا وقعات الدهر يفللن مبردي

ادامه عبارات نویسنده در مقدمه کتاب هم مانند عبارات پیشین شاعرانه و زیباست. مثلاً این عبارات در توصیف یمن و یمنی‌ها: «مع أنّ‌ شرفك كبت الله معاندك غنیعن الشرح و الايضاح، و مدحك مكتف عن البيان و الافصاح، و كيف لا يكتفي النهار بضوء الشمس عن التماس المصباح، أم كيف لا يستبشر من رنا إليك بالبشر و النجاح، و أنت أيدك الله أفضل ولد قحطان شرفا، و أعظمها سلفا، و أكرمها خلفا، فأنت طودها الذي تلوذ بمنعته، و حصنها الذي تعوذ بذروته».

مطالب کتاب در چهارده بخش ذکر شده که نویسنده در مقدمه‌اش بر کتاب هم آنها را بیان کرده است؛

فصل اول: ذکر گستره عربی و بیان.

فصل دوم: ذکر آنچه آنها از دریچه آگاهی و با علم خود ایجاد کرده‌اند، از شماره‌گذاری گرفته تا رام کردن و شروع اسب‌سواری و از دانش دواندن اسب و چرخاندن آن در میدان.

فصل سوم: ذکر صاحبان نیکی و لطف به مردم، و کسانی از پیشینیان که نامشان زنده مانده؛ آنان که مهربانی و کردار نیک را به یادگار گذاردند. و اسامی برخی از متقدمین و متأخرین از بخشندگان یمنی.

فصل چهارم: بیان برخی موارد درباره پادشاهان بزرگ و اخبار اتحاد بین دو قبیله کنده و ربیعه، با مهربانی و تفضل کنده بر ربیعه.

فصل پنجم: ذکر شریفان از قحطان و اهل بزرگی و از فرزندان حمیر و کهلان.

فصل ششم: ذکر افراد قوی در دین و نام بردن از فضایل زنان مسلمان.

فصل هفتم: ذکر جنگجویان مشهور و کسانی که صاحب فضیلتند و نام بردن از کسانی از سادات نزاریه که کشته شدند.

فصل هشتم: ذکر قصه حضرت ابراهیم(ع) و در هر وقتی‌که ملوک حمیر بودند که خود این فصل حاوی شش بخش است؛ خبر ذوالقرنین، خبر ضحاک بن زید ازدی که ابراهیم را یاری کرد و مالک بلاد فارس و... شد. موجب خویشاوندی (از راه ازدواج) میان قحطان و عدنان. خبر مالک بن عجاج خزرجی و کشتن پادشاه یهود به دست او. ذکر طبع‌های والا. ذکر کسانی از قحطان که با ازدواج با نزار کراهت داشتند به دلیل تعصبات قومی.

فصل نهم: ذکر افتخار برخی از نزار بر بعض دیگر که میان دست مالکان قحطان به ابرام و نقض نامیده شد.

فصل دهم: ذکر موجب مفاخره و ابتدای آنچه از مکابره میان زندگان حادث شد.

فصل یازدهم: ذکر کعبه و ولایتش از جانب جرهم و قحطان سپس خزاعه تا زمان قصی بن کلاب و سبب سرنوشت حجاب در قریش و خبر پیامبر(ص) و قریش هنگامی که وحی نازل شد و خبر انصار و ارزش آنان در دین.

فصل دوازدهم: ذکر التزام و تعهد نزار به نسب و تعلقش به آن نه بر حسب، و نام‌گذاری انبیاء از قحطان و ذکر پهلوانان در یمن و شام.

فصل سیزدهم: ذکر نسبت‌های باطلی که به یمن می‌دهند و بهتان‌هایی که به آنجا می‌زنند و پاسخ به آنان با روایات صحیح و دلیل قاطع.

فصل چهاردهم: ذکر فضایل اهل یمن به ایمان و فخر آنان به آفرینش مکارم در وطنشان.

وضعیت کتاب

اثر به همت المعهد الفرنسی للآثار و العلوم الاجتماعیه بصنعاء و المعهد الآلمانی للآثار بصنعاء در سال 2009م در یمن چاپ شده است. تنسیق و اخراج آن از خالد عزی بوده و تصمیم نهایی و طرح جلد از ماری استفان بون. پس از پایان مطالب ملحقات کتاب آمده که حاوی مطالب زیر است:

صفحات اول و آخر از نسخه خطی کتاب در صفحات 204 و 205، فهارس فنی شامل فهرست‌های آیات قرآنی، احادیث شریف نبوی، روزها، عناوین کتاب‌های مذکور در نسخه خطی، فهرست شعر که طولانی است و به ترتیب الفبا ارائه شده است، فهرست‌های اسامی شاعران و نام‌های مردان و نام‌های زنان به همان ترتیب، فهرست‌های قبایل و شعوب و اماکن و شهرها به ترتیب الفبا، فهرست مصادر و مراجع و محتوای مطالب. و پس از فهارس فنی، مقدمه اریک والت به زبان فرانسوی و صفحات عناوین و روی جلد کتاب به زبان فرانسه.

منابع مقاله

مقدمه محققان کتاب.