الكيسانية في التاريخ و الأدب
| الكيسانية في التاريخ و الأدب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قاضی، وداد (نویسنده) |
| ناشر | دار الثقافة |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 1974م , |
| چاپ | 1 |
| موضوع | شيعه- فرقه‌ها کيسانيه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 239/7 /ق2ک9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الكيسانية في التاريخ و الأدب، اثر وداد قاضی، بررسی تاریخ و ادبیات فرقه کیسانیه و اعلام آن، از ابتدای ظهور تا انقراض آن می‌باشد که به زبان عربی و در سال 1974م، نوشته شده است.
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در شش فصل و یک خاتمه تنظیم شده است.
نویسنده در ابتدا، مصادری که در آن‌ها مطالبی درباره فرقه کیسانیه نوشته شده را به‌صورت مفصل، نقد و بررسی کرده و سپس، مختار و حرکت او و برخی از بزرگان کیسانیه را معرفی نموده و در نهایت به مسائل زیر پرداخته است: تطور و تکامل کیسانیه بعد از حرکت مختار تا اواخر قرن اول و بعد از آن؛ رابطه کیسانیه و اشتراکات و افتراقات آن با سایر فرق و مذاهب و ادبیات کیسانیه. این کتاب در اصل، برگرفته از رساله دکترای نویسنده، البته همراه با حذف و اضافاتی در آن می‌باشد[۱].
گزارش محتوا
در مقدمه، به جایگاه خاص فرقه کیسانیه در تاریخ اسلامی و دلایل اهمیت آن، اشاره گردیده است. برخی از این دلایل، عبارتند از اینکه: این فرقه، یکی از اولین فرق شیعه می‌باشد که در قرن اول هجری، ظهور نموده و همچنین اولین فرقه‌ای است که تفکر مهدویت به‌صورت مفصل، در آن تشریح و توسعه پیدا کرد[۲].
نویسنده در فصل اول، در دو قسمت، به مصادری که در آن‌ها مطالبی درباره فرقه کیسانیه نوشته شده، پرداخته و به‌صورت مفصل، هریک از آن‌ها را بررسی کرده است. این مصادر عبارتند از:
الف)- کتب فرق:
- کتاب حسن بن محمد بن حنفیه، که به اعتقاد نویسنده، اولین کتابی است که مطالبی در مورد کیسانیه در آن درج شده است.[۳].
- «فرق الشيعة»، اثر محمد بن حسن بن موسی نوبختی، که مطالبی در مورد زیدیه و غلات نیز در آن نوشته شده است.[۴].
- «المقالات و الفرق»، اثر سعد بن عبدالله قمی، متوفای اواخر قرن سوم یا اوایل قرن چهارم هجری[۵].
- «أصول النحل»، اثر ناشیء الاکبر؛ این کتاب اختصاص به فرق شیعه نداشته و در آن در مورد فرقه‌های مسلمین بحث شده است.[۶].
- «مقالات الإسلاميين و اختلاف المصلين»، تألیف ابوالحسن اشعری[۷].
- در جزء پنجم کتاب «البدء و التاريخ» مقدسی، مطالبی پیرامون کیسانیه نوشته شده است.[۸].
- «التنبيه و الرد علی أهل الأهواء و البدع»، اثر ابوالحسین ملطی شافعی (متوفی 337ق)[۹].
- «الفرق بين الفرق»، اثر عبدالقاهر بغدادی شافعی[۱۰].
- «الملل و النحل»، که به عبدالقاهر بغدادی منسوب است.[۱۱].
- «الفصل في الملل و الأهواء و النحل»، تألیف ابن حزم اندلسی، که به نظر نویسنده، در نوع خود، کتاب منحصربه‌فردی در میان کتب فرق می‌باشد[۱۲].
- «الملل و النحل»، اثر شهرستانی[۱۳].
- «الحور العين»، اثر نشوان بن سعید حمیری[۱۴].
ب)- کتب تاریخ و تراجم:
- «أنساب الأشراف»، تألیف احمد بن یحیی بلاذری.
- «أخبار الطوال»، اثر ابوحنیفه دینوری.
- کتاب ابن واضح یعقوبی.
- «تاریخ طبری».
- «مروج الذهب»، اثر مسعودی[۱۵].
در فصل دوم، به معرفی مختار و حرکت او و برخی از بزرگان کیسانیه پرداخته شده است. در ابتدای این فصل، مهم‌ترین حوادثی که برای مختار اتفاق افتاده، به‌صورت سال‌شمار بیان گردیده است. برخی از این حوادث، عبارتند از: جانشینی عمویش در مدائن هنگامی که او برای جنگ با خوارج بیرون رفت؛ تلاش برای قانع کردن عمویش در جهت نیرنگ نمودن با امام حسن(ع)؛ پناه دادن به مسلم بن عقیل(ع) در کوفه در منزل خویش؛ درخواست از عبدالله بن عمر (شوهر خواهرش) تا او از یزید بخواهد که وی را از زندان ابن زیاد آزاد نماید و اجابت درخواست وی توسط عبدالله و یزید و آزاد شدن وی از زندان به شرط ترک کردن کوفه...؛ ملحق شدن به عبدالله بن زبیر در مکه و تحریک وی به جنگ با بنی‌امیه، بیعت با عبدالله بن زبیر و..[۱۶].
مختاریه و کیسانیه، هویت کیسان ابوعمره و نقش او در حرکت مختار، امامت محمد بن حنفیه، فراز و فرودهای ارتباط محمد بن حنفیه با مختار، مختار و تشیع در کوفه و مختار و وضع اجتماعی و اقتصادی کوفه، از جمله عناوین مطرح‌شده در این فصل می‌باشند.
در فصل سوم، تطور و تکامل کیسانیه بعد از حرکت مختار تا اواخر قرن اول، مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده این دوران را دوره تبلور مذهبی این فرقه دانسته و آن را به سه مرحله تقسیم و هریک را به‌صورت مفصل، بررسی کرده است. وی معتقد است عوامل و حوادث مختلفی بعد از مختار به وجود آمد که تأثیر بسزایی در تطور کیسانیه داشت که اهم آن‌ها عبارتند از: ناکامی و عدم دسترسی به قدرت سیاسی در مدت زمانی طولانی پس از مختار؛ بیعت محمد بن حنفیه با عبدالملک بن مروان؛ ولایت حجاج بعد از آن به مدت دو سال در عراق؛ وفات محمد بن حنفیه در سال 81ق و تمایل شیعیان به ابوهاشم عبدالله فرزند محمد بن حنفیه پس از وفات وی[۱۷].
در فصل چهارم، به تغییر و تحول و دگرگونی فرقه کیسانیه بعد از قرن اول هجری پرداخته شده است. نویسنده این دوران را، دوره انقسام، تفکیک و انقراض این فرقه، دانسته است. اولین انقسام و انشعابی که در این فرقه رخ داد، توسط حمزة بن عماره بربری بود. وی در کوفه غریب بوده و در اصل، از اهالی مدینه بود. نویسنده معتقد است که وی ادعاهای باطلی مبنی بر نبوت خویش و الوهیت ابن حنفیه و... داشت[۱۸].
انقسام اول کیسانیه در حیات ابوهشام؛ موقعیت کیسانیه در هنگام وفات ابوهشام و انقسامات بعدی آن؛ کیسانیه خاصه؛ ائمه کیسانیه خاصه و اعتقادات اصلی و جدید آن‌ها؛ غلات کیسانیه و عقاید آن‌ها؛ رابطه کیسانیه با غالیان و موقعیت کیسانیه در قرن چهارم هجری، از جمله مباحث مطرح‌شده در این فصل می‌باشند.
در فصل پنجم، رابطه کیسانیه و اشتراکات و افتراقات آن با سایر فرق و مذاهب، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است که عبارتند از: امامیه، اسماعیلیه، قرامطه، زیدیه و معتزله[۱۹].
عقیده امامیه پیرامون اعتقادات و باورهای کیسانیه و نیز نظر ایشان درباره اتباع این فرقه، از جمله مباحث مهم این فصل می‌باشد[۲۰].
فصل آخر، به بررسی ادبیات کیسانیه اختصاص یافته و اشعار چند تن از شعرای آن‌ها، مورد بحث و مطالعه قرار گرفته است که عبارتند از: خندق اسدی، ابوطفیل عامر بن واثله کنانی (صحابی معروف)، کثیر عزه و سید حمیری[۲۱].
در خاتمه، به خلاصه و جمع‌بندی مطالب کتاب پرداخته شده است.[۲۲].
وضعیت کتاب
فهرست‌های: مطالب؛ اعلام؛ فرق، جماعات و قبایل؛ اماکن؛ معتقدات، اصطلاحات و القاب مذکور در متن، به‌همراه فهرست مصادر و مراجع عربی و غیر عربی چاپی و خطی مورد استفاده نویسنده و نیز فهرست اسماء بعضی از مراجع مورد استفاده نویسنده که در پاورقی‌ها ذکر گردیده، در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص یافته است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص8
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص7
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص14
- ↑ ر.ک: همان، ص15
- ↑ ر.ک: همان، ص19
- ↑ ر.ک: همان، ص24
- ↑ همان، ص27
- ↑ همان، ص29
- ↑ همان
- ↑ همان، ص30
- ↑ همان، ص33
- ↑ همان
- ↑ همان، ص114
- ↑ همان، ص36
- ↑ همان، ص40-43
- ↑ ر.ک: همان، ص47-54
- ↑ ر.ک: همان، ص139
- ↑ ر.ک: همان، ص206
- ↑ ر.ک: همان، ص269
- ↑ ر.ک: همان، ص272 و 286
- ↑ ر.ک: همان، ص305
- ↑ ر.ک: همان، ص257
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.