المحتسب في تبيين وجوه شواذ القراءات و الإيضاح عنها

المحتسب في تبيين وجوه شواذ القراءات و الإيضاح عنها
پدیدآوران	ابن جنی، عثمان بن جنی (نویسنده) عطا، عبدالقادر احمد (محقق)
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بيروت
چاپ	1
موضوع	قرآن - قرائت قرائت‏های شاذ
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏77‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏م‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

المحتسب في تبيين وجوه شواذ القراءات و الإيضاح عنها، اثر عثمان بن جنی، کتابی است در معرفی قرائات شاذ و غیر معروف قرآن کریم و بررسی این قرائات و بحث پیرامون علل و احتمالات ممکن دخیل در انتخاب این قرائات.

تحقیق و تصحیح کتاب، توسط عبدالقادر احمد عطا، صورت گرفته است.

ساختار

کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب در دو جلد، دربردارنده قرائات شاذ تمامی سوره‌های قرآن کریم می‌باشد.

نویسنده در نگارش این اثر، از دو دسته از منابع، استفاده کرده است که عبارتند از: الف)- کتبی که مطالبی را از آن‌ها اخذ کرده و به بعضی از مطالب مذکور در آنها استناد کرده است که عبارتند از:

1. کتاب ابوبکر احمد بن موسى بن مجاهد که برای ذکر شواذ قرائات نوشته شده است.
2. کتاب ابوحاتم سهل بن محمد بن عثمان سجستانى.
3. کتاب ابوعلى محمد بن مستنیر قطرب.
4. «المعاني» زجاج.
5. «المعاني» فراء.

ب)- روایاتی که به نظر خودش صحیح بوده و از آنها استفاده کرده است..

از جمله کسانی که نویسنده به نقل از آنها پرداخته و در تدوین کتاب خویش، از گفتار و روایاتشان استفاده کرده است، عبارتند از: سیبویه (که استشهادات زیادی به وی کرده است)؛ ابوعلی فارسی؛ کسائی؛ یحیی و ابراهیم سلمی.

گزارش محتوا

مقدمه محقق، دارای چهار بخش می‌باشد: در بخش نخست، مطالبی پیرامون چگونگی جمع‌آوری قرآن و ترتیب سوره‌ها و آیات آن و نیز عدد سوره‌ها، آیات، کلمات و حروف آن، عنوان گردیده است..

بخش دوم، به قراءات قرآنی اختصاص یافته، ولذا در ابتدا، به تعریف قرائت پرداخته شده و سپس انواع قرائات و شروط آن، توضیح داده شده است. بحث و نزاع پیرامون قضیه قرائات، وجوه قرائات، وجوه اختلاف در قرائات (که در این زمینه، هفت وجه ذکر گردیده است) و حکم قرائت به تمامی این وجوه و ادعای لحن در قرآن، از جمله مطالب مطرحشده در این بخش می‌باشد.

در بخش سوم، زندگی‌نامه مفصلی از ابن جنی ذکر شده و اطلاعاتی پیرامون نسب، مولد، مصاحبت با متنبی، جلالت و تعریف و تمجید از او، علم به لغت، مذهب فقهی و نحوی، شعر، وفات و کتب وی، ارائه گردیده است..

در بخش چهارم، اطلاعاتی در مورد مصادر کتاب و اقدامات تحقیقی صورتگرفته در آن، در اختیار خواننده قرار گرفته است..

در مقدمه نویسنده، به این نکته اشاره شده است که تمامی قرائات شاذ، بر دو قسم می‌باشند: قسم اول: قرائاتی که خالی و عاری از روش و ساختار خاصی بوده و غیر قابل اعتمادند و در این کتاب بدان پرداخته نشده است قسم دوم: قرائاتی که غیر از قرائات سبعه بوده، ولی قابل اعتماد بوده و در این کتاب، بدان پرداخته شده است..

جلد اول، سوره حمد تا هود را در خود جای داده و از سوره یوسف تا ناس، در جلد دوم آمده است؛ بهعنوان مثال، به مطالبی که پیرامون اولین آیه سوره حمد ذکر شده، اشاره می‌گردد: در مورد این آیه «اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِين» (الفاتحة: 2)، نویسنده به این نکته اشاره نموده که اهل بادیه، «الحمدلله» را به ضم دال و لام قرائت نموده و ابراهیم بن ابی عبله، زید بن علی و حسن بصری، آن را به کسر آن دو، قرائت کرده‌اند؛ درحالیکه هر دو قرائت، در قیاس و استعمال، شاذ می‌باشد؛ وی در توجیه این قرائت، به این نکته اشاره نموده که این لفظ، در کلام ایشان، زیاد استفاده شده و استعمال آن، شایع است و به دلیل این کثرت استعمال، تغییرات زیادی کرده و به این صورت، قرائت شده است..

وضعیت کتاب

از جمله اقدامات تحقیقی صورتگرفته در کتاب، عبارتند از:

1. تخریج آیات قرآنی.
2. تخریج قرائات قرآنی منسوب به اصحاب و ذکر قرائاتی که نویسنده از آنها غفلت ورزیده.
3. ارائه زندگی‌نامه اعلام مذکور در کتاب.

فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده است.

پاورقی‌ها توسط محقق نوشته شده و در آنها علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون برخی از مطالب متن، ارائه گردیده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.