تتوی، احمد بن نصرالله
| نام | تتوی، احمد بن نصرالله |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | نصرالله فاروقی |
| متولد | پیش از 940ق |
| محل تولد | تته (تهتهه) |
| رحلت | 996ق/1588م |
| اساتید | |
| برخی آثار | تاریخ اَلفی (تاریخ هزار ساله اسلام) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE09062AUTHORCODE |
احمد بن نصرالله فاروقی تتوی (متوفی 996ق/1588م)، معروف به قاضی احمد یا ملا احمد تتوی، تاریخ‌نویس عصر تیموریان هند و صاحب آثاری همچون: «تاریخ الفی» و «خلاصة الحياة».
ولادت
تاریخ و محل دقیق ولادت او دانسته نیست، اما نقوی تولد او را پیش از 940ق و در شهر تته (تهتهه) دانسته است.
پدر او، نصرالله فاروقی، قاضی حنفی تته، نسب خود را به خلیفه دوم می‌رساند.
تحصیل و سفرها
احمد در جوانی به مذهب شیعه گروید. پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در تته، در 22 سالگی راهی مشهد شد و نزد علمای آن دیار به فراگیری علم کلام، حدیث، فقه و ریاضیات همت گماشت. مدتی نیز در شیراز و قزوین ساکن گردید. آنگاه به عتبات عراق و عربستان رفت و همه جا به شاگردی نزد دانشمندان می‌نشست. در همین دوره مدتی را نیز نزد شاه طهماسب صفوی در قزوین به سر برده است. آفتاب اصغر، گرایش قاضی احمد به تشیع را مربوط به همین زمان دانسته، ولی این اظهار نظر، مخالف گزارش‌های موجود است.
وی پس از مرگ شاه طهماسب در 984ق/1576م، به هند بازگشت و مدتی در گلکنده نزد قطب شاه اقامت گزید؛ سپس به بیجاپور رفت و در دربار علی عادل شاه با بزرگانی چون فتح‌الله شیرازی و امیر نظام‌الدین مصاحب شد و به‌تدریج آوازه علم و فضلش دکن را فراگرفت؛ به‌گونه‌ای که او را ارسطوی زمان می‌خواندند. مهم‌ترین مرحله زندگی تتوی از 990ق، با رفتن به فتح پورسیکری و پیوستن به دربار اکبر شاه آغاز گردید.
مذهب و اعتقاد
تمام منابعی که از تتوی یاد کرده‌اند، بر اعتقاد استوار او به تشیع و صراحت در گفتار و نوشتار و پرهیز از هرگونه مصلحت‌اندیشی توافق دارند. شرح مباحثات مذهبی متعدد او در منابع آمده است. این گرایش و صراحت، برخی از متعصبان را به مخالفت با او برانگیخت که سرانجام به قتلش منتهی شد. قاتل او شخصی به نام میرزا فولاد برلاس، فرزند خدادادخان بود که خاندانش سالیان دراز در دستگاه تیموریان خدمت می‌کردند. پیش از آنکه تتوی بر اثر جراحات از دنیا برود، با فرمان اکبر شاه، میرزا فولاد محکوم به قصاص گردید و کشته شد.
وفات
صدرالافاضل، تاریخ زخم خوردن تتوی را 22 صفر و وفات او را 25 صفر سال 996 دانسته است. جسد وی را در حظیره ملا حبیب‌الله در لاهور به خاک سپردند. به گفته بدائونی، مخالفان او در غیبت اکبر شاه، جسد را از قبر بیرون آوردند و سوزاندند و خاکستر آن را در رودخانه ریختند.
آتش خصومت مخالفان تتوی پس از مرگ او خاموش نشد؛ چنان‌که بدائونی همواره از او با دشنام یاد کرده است.
آثار
- تاریخ الفی؛
- أحسن القصص و دافع الغصص؛
- خلاصة الحياة.
شوشتری به 3 اثر از تتوی اشاره کرده که تاکنون نسخه‌ای از آنها به دست نیامده است:
- رساله‌ای در تحقیق تریاق فاروق که دربرگیرنده مباحثی در طب و داروشناسی بوده است؛
- رساله‌ای در اخلاق؛
- رساله‌ای در اسرار حروف و رموز اعداد بر مبنای کتاب مفاحص؛
ابوالفضل علامی نیز در آیین اکبری به ترجمه‌ای از «معجم البلدان» اشاره دارد که تتوی با همکاری قاسم بیک، شیخ منور و عده‌ای دیگر آن را تهیه کرده بودند؛
تتوی در دیباچه خلاصة الحياة از کتاب مفصل دیگری با نام «مرآة العالم» نام می‌برد که در حال تألیف آن بوده است[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: امیرخانی، غلامرضا، ج14