ترجمه محاسن اصفهان
| ترجمه محاسن اصفهان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اقبال آشتیانی، عباس (به کوشش)
مافروخی اصفهانی، مفضل بن سعد (نویسنده) آوی، حسین بن محمد (مترجم) |
| ناشر | سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان |
| مکان نشر | اصفهان - ایران |
| سال نشر | 1385 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-96665-1-6 |
| موضوع | اصفهان - آثار تاریخی
اصفهان - تاریخ اصفهان - جغرافیا |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 2073 /ص76 م3041 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ترجمه محاسن اصفهان، ترجمه آزادى است از متن عربى رساله محاسن اصفهان تأليف مفضّل بن سعد بن حسین مافرّوخى اصفهانى كه در سال 729ق با اضافاتى، به خصوص راجع به دوران پايانى حكومت ايلخانانان بر ایران، توسّط حسین بن محمّد بن ابى الرّضا آوى ترجمه شده است. اين كتاب از آثار مهم تاريخى - ادبى قرن پنجم هجرى است.
ساختار
كتاب با دو مقدمه از مصحح و مؤلف آغاز شده است. متن كتاب در هشت فصل يا «ذكر» تدوين شده است. در انتهاى اثر نيز دو بخش ذيل كتاب و حواشى و ملاحظات آمده است.
گزارش محتوا
شهر تاريخى اصفهان، از مراكز معتبر علمى اسلامى است، وجود مساجد كهن و مراكز متعدّد علمى، نام اين شهر را - از همان سده‌هاى نخستين اسلام - در تاريخ و فرهنگ و تمدّن اسلامى، به عنوان دارالعلم شرق، مشهور گردانيده بود. اصفهان در قرن پنجم هجرى، مركز سلاطين بزرگ سلجوقى شد. در اين دوره، اين شهر از بزرگ‌ترين شهرهاى آباد و بزرگ آن زمان و مركز سياسى اسلام و فعالیت‌های علمى گرديد. ناصر خسرو قباديانى، شاعر و جهان‌گرد مشهور ایرانى، در قرن پنجم و در آغاز حكومت سلجوقى در توصيف اصفهان مى‌نويسد: «من در همه زمين پارسى‌گويان، شهرى نيكوتر و جامع‌تر و آبادان‌تر از اصفهان نديدم».
ترجمه محاسن اصفهان با وجود حجم اندك، اطّلاعات ارزنده‌اى در مورد اصفهان قرون اوليّه اسلامى، به - ويژه قرن پنجم هجرى؛ يعنى زمان حيات مؤلّف، آثار مهم شهر، از جمله كاخ‌ها، كوشك‌ها، قصرها، برج‌ها، باروها، بازارها، مساجد، مراكز علمى، علما و دانشمندان، نواحى و محلّات، و بسيارى از فوايد تاريخى و جغرافيايى و ادبى ديگر در اختيار خواننده مى‌گذارد.
از شرح حال مؤلّف اصل عربى رساله محاسن اصفهان هيچ گونه اطّلاعى به دست نداريم، حتّى معلوم نيست كه او عهد ملك شاه سلجوقى را به سر برده، يا در همان ايّام، دنيا را وداع گفته است. از چند موضع از كتاب محاسن به خوبى واضح مى‌شود كه تأليف آن در ايّام سلطنت معزّالدّين ملكشاه سلجوقى (465- 485ق) و دوره صدارت خواجه نظام‌الملك طوسى صورت گرفته است.
رساله عربى محاسن اصفهان، كتاب مرتّب مفصّلى در تاريخ يا جغرافيا يا خصوصيّات اصفهان نيست؛ بلكه رساله‌اى است كه آن را مؤلّف در وصف آن شهر و ذكر محاسن آن جمع آورده، و در ضمن، بسيارى از فوايد تاريخى و جغرافيايى و ادبى متعلّق به موطن خود را در آن گنجانده است. او بيش از همه، در فصاحت عبارت، و آشكار نمودن جنبه هنر انشاى خود در زبان عربى كوشيده، و آن را تحفه مجلس فخرالملك، ابن خواجه نظام‌الملك، والى اصفهان كه مردى فضل دوست و شاعر پرور بوده، ساخته است.
مترجم كتاب ترتيب اصلى متن عربى محاسن را در ترجمه رعايت نكرده است؛ بلكه مطالب آن كتاب را به ميل خود، در طىّ هشت باب مرتّب ساخته و هر مطلب از آن كتاب را كه خواسته، پس و پيش كرده و از خود نيز فوايد بسيارى بر آن افزوده است.
وى در فصل اول كتاب، اصفهان را به طور خلاصه توصيف كرده و در فصل دوم به تفصيل نواحى مختلف و تفرجگاه‌ها و ديدنى‌هاى آن را شرح كرده است. در فصل سوم به مناطق ويژه اصفهان؛ مانند گاوخونى پرداخته است. ابنيه و عمارات اين شهر در روزگار پيشين و در عصر مترجم در فصل چهارم بيان شده است. در پنجمين فصل كتاب به امراء، ملوك، علما و ارباب جاه و مرتبه اين شرح اشاره شده است. حوادث و اتفاقاتى كه بر اصفهان گذشته در فصل ششم آمده است. توصيف آب و هواى بهار و ديگر فصول و کیفیت معاش و زندگى مردم اصفهان در فصل هفتم بيان شده است. توصيف مصلى و نام‌هاى بزرگان، ابدال، سادات و نقباى اصفهان در آخرين فصل كتاب ديده مى‌شود.
ترجمه فارسى محاسن اصفهان چنان‌كه ملاحظه مى‌شود با اين كه از جهت عبارت، متكلّف است، و انشاى آن، زياد طبيعى و ساده نيست، باز از حيث فصاحت كلام و سلامت اسلوب، از نمونه‌هاى قابل توجّه است. اين اثر مشتمل بر مطالب تاريخى و جغرافيايى مهمّى است كه عين يا نظير آن‌ها در هيچ كتاب ديگر به دست نمى‌آيد، و فضل اين ترجمه بر اصل عربى، اين است كه علاوه بر مهم‌ترين مطالب اصل كتاب، نكات و فوايدى را متضمّن است كه مترجم، آن‌ها را راجع به عصر خويش بر آن الحاق كرده است. از آن جا كه تاريخ وقايع نيمه دوم قرن هفتم و نيمه اوّل قرن هشتم ایران - به خصوص اصفهان - چندان روشن نيست، و در هيچ جا نيز به شكل مبسوط و مشبعى آورده نشده، حائز اهميت فراوان است.
وضعیت کتاب
متن عربى كتاب در سال 1312ش به اهتمام سيد جلال‌الدين طهرانى و ترجمه فارسى آن در سال 1328ش توسّط اقبال آشتيانى تصحيح و به ضميمه مجلّه يادگار منتشر شده است. كتاب حاضر ويرايش جديد اين اثر است. بخش حواشى و ملاحظات مشتمل بر شرح الفاظ، اصطلاحات و توضيح اعلام است. فهرست مطالب در ابتداى اثر و فهارس اعلام، مكان‌ها، كتب، خاندان‌ها و قبايل در انتهاى آن آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.