دیوان اشعار منسوب به حضرت امیرالمؤمنین علی(ع)
| دیوان اشعار منسوب به حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شوقی، مولانا (نویسنده)
محقق، مهدی (محقق) روضاتيان، مريم (مقدمه‌نويس) |
| عنوان‌های دیگر | با ترجمه منظوم از مولانا شوقي شاعر قرن نهم هجری ديوان امام علي عليه‌السلام. فارسی |
| ناشر | ايران - تهران |
| مکان نشر | انجمن آثار و مفاخر فرهنگی |
| سال نشر | مجلد1: 1383ش, |
| موضوع | شعر عربی - قرن 1ق. - تاريخ و نقد
شعر عربی - قرن 1ق. - ترجمه شده به فارسی شعر فارسی - قرن 8ق. - ترجمه شده از عربي |
| زبان | فارسی عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PJA 3106 /د9033 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
دیوان اشعار منسوب به حضرت امیرالمؤمنین علی(ع)، ترجمه منظوم مولانا شوقی شاعر قرن نهم هجری، از اشعار منسوب به امام علی(ع) است. این اثر از سلسله آثاری است که به مناسبت همایش بین‌المللی قرطبه و اصفهان دو مکتب فلسفه اسلامی در شرق و غرب، با مقدمه، تصحیح و تعلیقه سیده مریم روضاتیان منتشر شده است.
در ابتدای این اثر دو پیشگفتار به قلم مهدی محقق و مصحح و سپس مقدمه‌ای تحقیقی در بیش از سی صفحه ارائه شده است.
مهدی محقق در مقدمه‌اش با عنوان «فلسفه در جهان اسلام و ضرورت برگزاری همایش قرطبه و اصفهان»، به بررسی اجمالی توجه ایرانیان و فیلسوفان ایرانی به مباحث فلسفی پرداخته است. ارتباط حکمت و شریعت، معرفی مکتب فلسفی اصفهان و استشهاد حکیمان متأله به قرآن و نهج‌البلاغه، موضوعاتی است که در این مقدمه مطرح شده است.[۱].
به گفته محقق اثر، این تحقیق در پی دستیابی به دو هدف است: یکی بررسی اوضاع فرهنگی قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری، وضعیت شعر و ادب در این دوران و معرفی مولانا شوقی شاعر قرن نهم هجری و دیگر عرضه متن مصحح ترجمه منظوم شوقی از اشعار منسوب به حضرت علی(ع) با نشان دادن ویژگی‌های آن. به همین سبب این تحقیق به بخش‌های زیر تقسیم می‌شود:
الف)- بررسی و تحلیل، شامل:
- اوضاع فرهنگی (علمی، هنری و ادبی) قرن نهم و آغاز قرن دهم هجری.
- اشعار منسوب به حضرت علی(ع)، شروح و ترجمه‌های آن.
- ترجمه منظوم شوقی از دیوان منسوب به حضرت علی(ع) و ویژگی‌های سبکی آن.
ب)- تصحیح متن که شامل اشعار عربی و ترجمه منظوم شوقی به فارسی است و با استفاده از پنج نسخه خطی انجام گرفته است.
ج)- شرح نسخهبدلهای فارسی و عربی.
د)- تعلیقات اشعار فارسی و عربی.
و)- فرهنگ لغات و ترکیبات.
ه)- فهرستها (اعلام و منابع)[۲].
از این دیوان گردآوری‌های بسیاری وجود دارد که در تعداد و ترتیب ابیات با یکدیگر اختلاف دارند. نخستین جامع این دیوان عبدالعزیز جلودی (متوفی 322ق) است که مجموعه وی کهنترین دیوان شناخته‌شده بشمار می‌رود. دومین گردآوری توسط ابوالحسن علی بن احمد بن محمد فنجگردی نیشابوری (متوفی 512 یا 513ق) انجام شده و «تاج الأشعار» یا «سلوة الشيعة» نام دارد. کامل‌ترین گردآوری توسط محمد بن حسین بن بیهقی کیدری نیشابوری به نام «أنوار العقول من أشعار وصي الرسول» انجام گرفته که اشعار را به‌ترتیب الفبا و برحسب حروف قافیه جمع‌آوری کرده و مأخذ بسیاری از اشعار را نیز یاد نموده است.[۳].
مولانا شوقی، شاعر قرن نهم هجری است که دیوان اشعار منسوب به حضرت علی(ع) را در سال 875ق، به نظم فارسی ترجمه کرده است. وی در مقدمه دیوان از «صدر زمان حضرت برهان دین» نام می‌برد که احتمالاً خواجه برهان‌الدین عبدالحمید کرمانی وزیر سلطان ابوسعید تیموری است. آنچنانکه شوقی در مقدمه دیوان ذکر کرده است، برای کسب علم و دانش راهی سفر می‌شود و مدتی در بغداد اقامت می‌کند:
| چون شدم آگاه ز فضل خدای | بر سفر افتاد مرا عزم و رای | |
| چند گه از خدمت ارباب جود | مسکن من خطه بغداد بود |
روزی در هنگام مطالعه دیوان اشعار حضرت علی(ع)، وجد و حال به او دست می‌دهد. سپس افسوس می‌خورد که چرا عجمی‌گویان نمی‌توانند از این گوهرهای غیبی بهره‌ای ببرند. پس بر آن می‌شود تا دیوان را به نظم فارسی ترجمه کند. برای آنکه در ترجمه خویش دچار لغزش نشود، از افراد آگاه نیز یاری می‌گیرد تا معانی لغات را چنان‌که شایسته است به‌درستی ترجمه کند. صدر زمان حضرت برهان‌الدین نیز از این امر استقبال می‌کند و چون مرشدی روحانی، با همت خود به یاری شوقی می‌شتابد. در این هنگام واقعه‌ای نیز می‌بیند که عزم او را استوارتر می‌سازد و سرانجام به سال 875ق، ترجمه دیوان را به انجام می‌رساند:
| واقعه هم دیدم و گشتم دلیر | پای در این بیشه نهادم چو شیر | |
| ساختم اندر ره عشق و طلب | این هزج از قول امیر عرب | |
| سال شده هشتصد و هفتاد و پنج | کز کرمش یافتم این طرفه گنج[۴] |
.
برای آگاهی از میزان قدرت شاعری شوقی، باید دیوان او را به دو بخش مجزا تقسیم نمود. بخش اول، یعنی سی‌وهشت بیت آغاز کتاب که یادآور سبک سخنوری نظامی در «مخزن الأسرار» دارای ابیاتی روان، خوشآهنگ و خیال‌انگیز است. بخش دوم شامل ترجمه منظوم است که 360 قطعه را در بر می‌گیرد. وی در مقابل هر بیت عربی یک بیت فارسی سروده است. ابیاتش ساده و روان و نزدیک به کلام منثور است و در پاره‌ای موارد سست به نظر می‌رسد و همان طور که در مقدمه دیوان آمده، ابیات را لفظ به لفظ و بی‌دخل و تصرف ترجمه کرده است. سادگی کلام شوقی در این بخش از دیوان، گذشته از آنکه سبک رایج عصر اوست، از ترجمه مستقیم وی از شعر عربی نیز سرچسمه می‌گیرد. شوقی بر آن بوده تا ابیات عر بی را به‌گونه‌ای به نظم فارسی ترجمه کند که به اصل عربی نزدیک باشد. بنابراین رعایت وزن و قافیه و مقید بودن به ترجمه لفظ به لفظ، شوقی را در چهارچوبی قرار داده که وی را تا حد زیادی از به‌کار بردن صنایع ادبی بازمی‌دارد[۵].
محقق کتاب در ادامه مقدمه‌اش برای آشنایی بیشتر خواننده با نحوه ترجمه شوقی از دیوان، ابتدا برخی از ابیات او را با متن عربی تطبیق داده است. سپس این ترجمه را با دو ترجمه دیگر مورد مقایسه قرار داده و به ویژگی‌های ترجمه منظوم وی اشاره کرده است.[۶].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.