دیوان اشعار و رسائل شمس‌الدین محمد اسیری لاهیجی شارح گلشن راز

‏دیوان اشعار و رسائل شمس‌الدین محمد اسیری لاهیجی شارح گلشن راز
پدیدآوران	لاهیجی، محمد بن یحیی (نویسنده) زنجانی، برات (بکوشش) محقق، مهدی (زیر نظر) آدامز، چارلز (زیر نظر)
ناشر	مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران - دانشگاه مک گیل
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1357ش,
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، دیوان اشعار (ابهام‌ زدایی) را ببینید.

دیوان اشعار و رسائل شمس‌الدین محمد اسیری لاهیجی شارح گلشن راز یادیوان اشعار و رسائل اسیری لاهیجی دیوان اشعار یکی از شاعران قرن دهم هجری به نام شیخ محمد بن یحیی بن علی گیلانی لاهیجی (متوفی 912ق) ملقب به شمس‌الدین متخلص به اسیری است. این کتاب به اهتمام و مقدمه برات زنجانی و زیر نظر مهدی محقق و چارلز آدامز منتشر شده است.

ساختار

کتاب با یک مقدمه مختصر و مقدمه مفصل دیگری در شرح‌حال و آثار اسیری زنجانی آغاز شده است. متن دیوان مشتمل بر غزلیات، مستزاد، ترجیع‌بند، رباعی و شش رساله در انتهای آن است.

گزارش محتوا

شیخ محمد اسیری از عرفایی است که به مقام فنا فی الله و بقا بالله رسیده‌اند، در شرح گلشن راز در چند جا به‌مقتضای کلام کیفیت تجلی حق را از مشاهده خود به‌صراحت بیان کرده است. در شعر اسیری تخلص می‌کرد و علت انتخاب آن را در غزل شماره 50 چنین بیان کرده است:

در بقای عشق گشتم من فنا		عین عشقم این زمان از فضل رب
من اسیر دام عشقم لاجرم		شد اسیری در جهان ما را لقب

قاضی نورالله از شرح گلشن راز شواهدی آورده و نشان می‌دهد که اسیری به حضرت علی(ع) ارادت ورزیده و محب آل رسول بوده است، باید گفت این عارف شاعر در دیوان غزلیات و مثنوی اسرار الشهود نیز این مطلب را بارها آورده است، اینک برای نمونه چند بیت از دیوان و مثنوی یاد شده در اینجا می‌آوریم:

خورشید روی یار زهر ذره ظاهر است		بگشای چشم باطن و بنگر ز هر طرف
تابد درون جان اسیری هزار مهر		من حب نور بخشک یا شحنة النجف
داری دلا هوای سلوک طریق حق		باید قدم نهی بره شاه لا فتی
شاهی که از بلندی قدرش خبر دهد		ایزد به هل اتی و بتأکید انما‏

دیوان لاهیجی شامل غزلیات و مستزاد و ترجیع‌بند و رباعی است و آن را مؤلف با شش رساله در روز چهارشنبه دوازدهم جمادی‌الاولی سال 883 نوشته و دیوان حاضر از روی همین نسخه به چاپ رسیده و دارای 522 غزل و یک مستزاد و سه ترجیع‌بند و هفتادوهفت رباعی و سه تک‌‌بیت می‌باشد. اوزان این دیوان مختلف است و بعضی از آن‌ها در دیوان شعرای گذشته به‌ندرت دیده شده است. تعداد ابیات دیوان اسیری را هدایت 5000 بیت و برخی 4200 بیت نوشته‌اند‏.

سه مورد از شش رساله دیوان در این رابطه است:

1. شرح و توضیح در معنی این بیت:

ز دریای شهادت چون نهنگ لا بر آرد هو

تیمم فرض گردد نوح را در وقت طوفانش

1. شرح و توضیح در معنی این دو بیت:

چونکه بی‌رنگی اسیر رنگ شو		موسئی با موسئی در جنگ شو
چون به بیرنگی رسی کان داشتی		موسی و فرعون دارند آشتی

1. رساله درباره ملاقات شیخ حیرتی و پسرش اسماعیل با اسیری و خرقه گرفتن آنان که در ضمن آن سلسله خرقه خود را نیز آورده است. این رساله به عربی با پنج رساله دیگر در آخر دیوان آمده است‏.

اسیری عارفی است شاعر و صوفیی است عاشق، در آثار او رنگ عرفان بیش از تصوف عابدانه است. زاهد را بی‌خبر و افسرده و متکبر و احمق و خار و خاشاک معرفی کرده است:

از عاشق دیوان خبر جوی ز معشوق		کاین زاهد افسرده هم از بی خبرانست
از خمار کبر و نخوت هست زاهد در عذاب		جز شراب عشق نبود در خور اهل صلاح

او در وزن‌های مختلف شعر ساخته و بعضی از این اوزان در دیوان شعرای ماضی بندرت دیده شده است؛ مانند این غزل که به‌احتمال‎قوی برای سماع صوفیانه سروده است:

بیا ساقی مه رو بده رطل پیاپی		بمستان الهی از آن جام وزان می
چو ساقی و حریفان همه مست مدامند		بیا مطرب جانها بزن چنگ و دف و نی

اشعار اسیری از دیرباز مورد توجه عرفا و ادبا و فرهنگ‎نویسان قرار گرفته است؛ از آن جمله مؤلف فرهنگ آنندراج برای بعضی از لغات و ترکیبات از اسیری لاهیجی بیتی شاهد آورده است. برای نمونه چند واژه و شاهدی که برای آن در آنندراج آمده نقل می‌کنیم:

در معنی واژه خلاف:

عشاق ار بمذهب عشقند متفق

در دین عشق کفر بود گر کنی خلاف

در معنی واژه نظار:

هر لحظه کنی جلوه دیگر پی نظار

زان جلوه یکی مؤمن و دیگر شده ترسا‏

تعداد زیادی از صفحات انتهای کتاب را تعلیقات و توضیحات دربر گرفته است‏.

وضعیت کتاب

فهرست لغات و توضیحات به ترتیب الفبا و فهرست اعلام در انتهای کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. برزگر خالقی، محمدرضا، «جستجویی در آثار و احوال شیخ محمد لاهیجی شارح گلشن راز»، پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)، ادبستان، تیر 1371، شماره 31، ص 28 تا 30.