رياض النفوس في طبقات علماء القيروان و أفريقية و زهادهم و نساكهم و سير من أخبارهم و فضائلهم و أوصافهم

    از ویکی‌نور
    ریاض النفوس في طبقات علماء القیروان و أفریقیة و زهادهم و نساکهم و سیر من أخبارهم و فضائلهم و أوصافهم
    رياض النفوس في طبقات علماء القيروان و أفريقية و زهادهم و نساكهم و سير من أخبارهم و فضائلهم و أوصافهم
    پدیدآورانمالکی، عبدالله بن محمد (نویسنده)

    مطوی، محمد عروسی (مراجعه)

    بکوش، بشیر (محقق)
    عنوان‌های دیگرکتاب ریاض النفوس في طبقات علماء القیروان و أفریقیة و زهادهم و نساکهم و سیر من أخبارهم و فضائلهم و أوصافهم
    ناشردار الغرب الإسلامي
    مکان نشربیروت - لبنان
    سال نشر1414 ق یا 1994 م
    چاپ2
    موضوعاسلام - آفریقا - تاریخ

    مجتهدان و علما - افریقا - سرگذشت‌نامه

    مجتهدان و علما - مغرب - سرگذشت‌نامه
    زبانعربی
    تعداد جلد2
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏54‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏2‎‏ر‎‏9
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    رياض النفوس با نام كامل «رياض النفوس في طبقات علماء القيروان و إفريقية و زهادهم و نساكهم و سير من أخبارهم و فضائلهم و أوصافهم»، اثر ابوبكر عبدالله بن محمد مالكى، با تحقيق و مراجعه بشير بكوش و محمد عروسى مطوى، كتابى است به زبان عربى كه به زندگى‌نامه جمعى از فرزانگان افريقيه (نام منطقۀ وسیعی از شمال قارۀ آفریقا در دورۀ اسلامی) و قيروان(شهری در تونس) پرداخته است.

    حسن حسنى عبدالوهاب اين كتاب را ستوده و به اهميت آن از دو بعد اشاره نموده است.[۱]

    ساختار

    كتاب با دو مقدمه از محمد عروسى مطوى و محقق آغاز و مطالب در شش باب، در دو جلد، تنظيم شده است.

    نویسنده در نگارش اين كتاب، از مصادر و كتب ارزشمند فراوانى استفاده كرده است. مى‌توان منابع وى را به‌صورت زير، تقسيم‌بندى نمود:

    الف)- مصادر تاريخى، حديثى و فقهى معروفى كه نویسنده به نام آن‌ها تصريح كرده، مانند:

    تاريخ سعيد بن عفير؛ تاريخ خليفة بن خياط؛ موطأ مالك؛ موطأ ابن وهب؛ الجامع الصحيح بخارى؛ الجامع الصحيح مسلم؛ سنن ابوداود؛ سنن ابوعبدالرحمن نسائى؛ طبقات محمد بن سحنون، تاريخ ابوسعيد عبدالرحمان بن احمد بن يونس بن عبدالاعلى؛ مسند ابوعبدالله محمد بن سنجر جرجانى؛ كتاب الجزية ابن جهم؛ مدونة سحنون بن سعيد؛ فوائد ابوالعلاء كوفى؛ مجالس سليمان بن سالم؛ ملخص ابوالحسن قابسى.

    ب)- منابعى كه نویسنده فقط به ذكر نام مؤلف آن‌ها بسنده كرده است، همچون: واقدى؛ ابن قتيبه؛ ابواسحاق بن شعبان قرطى؛ محمد بن حارث خشنى؛ ابوالقاسم جوهرى؛ ابوالحسن بن فهر؛ حزمة بن محمد كنانى؛ ابوالقاسم عبدالرحمن بن محمد صقلى؛ ابوبكر عتيق بن خلف تجيبى؛ ابوعبدالله حسين بن ابوالعباس اجدابى؛ ابوالقاسم عبدالرحمان بن محمد لبيدى و...

    ج)- مصادر شفاهى كه مؤلف مباشرتاً از شيوخ و معاصرين خويش اخذ نموده، همچون: ابوبكر احمد بن عبدالرحمان خولانى؛ ابومحمدحسن بن ابوالعباس اجدانى؛ ابوالحسن على بن ابوالعباس اجدابى؛ ابومحمد بن كرانى باجى فقيه.

    د)- منابعى كه نویسنده تصريحى بدان نداشته و نقل مطالب را بدان مستند نكرده، اما خواننده كتاب، به علت تشابه مطالب، متوجه آن خواهد شد، مانند: «نسب قريش» مصعب زبيرى و «تاريخ إفريقية و المغرب» رقيق قيروانى[۲]

    گزارش محتوا

    در مقدمه نخست، به اهميت و جايگاه كتاب اشاره شده است.[۳]

    در مقدمه دوم، ابتدا به توجه و عنايت اهل افريقا به روايت و تدوين اخبار شهرهاى آن اشاره شده و نام برخى در اين زمينه، همچون عيسى بن محمد بن سليمان بن ابومهاجر (250ق)، محمد بن سحنون (256ق)، ابوسهل فرات بن محمد عبدى (292ق) و... ذكر و توضيح مختصرى پيرامون هريك ارائه شده، سپس، به بيان مشخصات و ويژگى كتاب پرداخته شده و اطلاعاتى درباره مصادر كتاب و نسخ خطى آن، داده شده است.[۴]

    نویسنده در باب اول، به ذكر شرح حال صحابه‌اى پرداخته كه سفرى به آفريقا داشته و يا در آن، سكونت گزيدند، از جمله: عبدالله بن عباس، عبدالله بن عمر، عبدالله بن زبير، عبدالرحمن بن ابوبكر، ابوذر غفارى، مقداد بن عمرو، حمزة بن عمرو اسلمى و..[۵]

    در باب دوم، به شرح حال تابعينى كه داخل در آفريقا شده و يا در آنجا زندگى می‌كردند پرداخته شده است. اين گروه، طبقه اول علماى قيروان محسوب مى‌شوند كه از جمله آن‌ها مى‌توان از: ابوعبدالرحمن حبلى، سعد بن مسعود تجيبى، اسماعيل بن عبيد انصارى، عبدالرحمن بن رافع تنوخى، موهب بن حى معافرى، حبان بن ابوجبله قرشى و بكر بن سواده جذامى نام برد[۶]

    در باب سوم، طبقه دوم از علما، محدثين و عبّاد قيروان معرفى شده‌اند. عبدالرحمن بن زياد بن انعم، خالد بن ابوعمران تجيبى، عبدالله بن حكم بلوى، عبدالعزيز بن بحير رعينى، ابوكريب جميل بن كريب معافرى، يزيد بن طفيل، عمر بن يزيد بن مسروق تجيبى، عبيدالله بن زحر كنانى و موسى بن على بن رباح لخمى، از جمله اين افراد مى‌باشند[۷]

    طبقه سوم علماى قيروان، در باب چهارم آمده كه برخى از ايشان عبارتند از: بهلول بن راشد حجرى، عبدالله بن عمر بن غانم، سقلاب بن زياد همذانى، معاوية بن فضل صمادحى، ابوعثمان حاتم بن عثمان معافرى، على بن زياد عبسى تونسى و..[۸]

    در باب پنجم، شرح حال فقها و محدثين طبقه چهارم قيروان ذكر شده است. ابوسعيد سحنون بن سعيد، موسى بن معاويه صمادحى، عون بن يوسف خزاعى، ابوسنان زيد بن سنان اسدى و زيد بن بشر ازدى، از جمله اين علما مى‌باشند[۹]

    در آخرين باب، به معرفى طبقه پنجم علماى قيروان پرداخته شده است كه از جمله آن‌ها مى‌توان از: محمد بن سحنون، محمد بن ابراهيم بن عبدوس، ابوعياش احمد بن موسى بن مخلد غافقى، محمد بن منيب، عبدالجبار بن خالد سرتى، احمد بن معتب و احمد بن وازن صواف، نام برد[۱۰]

    اين باب، مفصل‌ترين باب كتاب مى‌باشد؛ به‌گونه‌اى كه نام بقيه افراد مذكور در اين طبقه، كل جلد دوم را به خود اختصاص داده است.[۱۱]

    برخى از ويژگى‌ها و خصوصيات كتاب را مى‌توان در امور زير، خلاصه نمود:

    1. استفاده از منابع فراوان و معتبر (كه ذكر آن‌ها در ساختار گذشت).
    2. اشتمال مطالب بر بسيارى از نصوص و متون مربوط به فرهنگ و تمدن و لغات افريقى و مخصوصاً تونس[۱۲]
    3. استفاده بسيارى از علما و دانشمندان پس از نویسنده از اين كتاب و قرار دادن آن به‌عنوان منبعى اساسى در ثبت تاريخ و وقايع افريقيه كه اين امر نشان از اهميت و جايگاه ويژه كتاب دارد. از جمله اين نويسندگان عبارتند از: محمد بن على مازرى، ابوبكر محمد بن وليد طرطوشى، قاضى عياض بن موسى يحصبى، محمد بن ابوبكر بن ابار بلنسى و..[۱۳]

    با وجود تمام محاسن مذكور براى كتاب، برخى انتقادات نيز به آن شده است، از جمله: ضعيف بودن مؤلف در تنسيق اخبار و نظم دادن به روايات؛ به‌عنوان مثال، وى اخبار احمد بن معتب را با اخبار عبدالجبار بن خالد و اخبار ابوعبدالله سدرى را با اخبار محمد بن بدر جذامى درآميخته است.[۱۴]

    وضعيت كتاب

    فهرست مطالب هر دو جلد، در انتهاى جلد دوم آمده و جلد دوم، فهارس زير را در خود جاى داده است: فهرست احاديث نبوى؛ اعلام؛ اماكن و شهرها؛ فرق و طوايف؛ الفاظ لغوى و حضارى؛ قوافى و كتب مذكور در متن، به‌همراه فهرست منابع و مصادر مورد استفاده محقق و فهرست مطالب جلد دوم.

    در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع و اشاره به اختلاف نسخ[۱۵]، به توضيح برخى از كلمات و مطالب متن پرداخته شده است.[۱۶]

    پانويس

    1. ر.ک: ج1، مقدمه محمد عروسى مطوى، ص7
    2. ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص23-26
    3. ر.ک: مقدمه محمد عروسى مطوى، ج1، ص7-11
    4. ر.ک: مقدمه محقق، ص13-32
    5. ر.ک: متن كتاب، ج1، ص60-98
    6. ر.ک: همان، 99-151
    7. ر.ک: همان، ص152-200
    8. ر.ک: همان، ص200-344
    9. ر.ک: همان، ص345-441
    10. ر.ک: همان، ص442-527
    11. ر.ک: همان، ج2، ص5-469
    12. ر.ک: مقدمه، ج1، ص7-8
    13. ر.ک: همان، ص26-27
    14. ر.ک: همان، ج1، ص28
    15. ر.ک: پاورقى، ج1، ص117
    16. ر.ک: همان، ص120

    منابع مقاله

    مقدمه و متن كتاب.

    وابسته‌ها