ساختمان مسجد الحرام مکه مکرمه
| ساختمان مسجد الحرام مکه مکرمه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سمر دملوجی، سلمی (نویسنده) مروارید، محمدرضا (مترجم) |
| ناشر | مشعر |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1377 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | مکه - تاریخ |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختمان مسجد الحرام مكه مكرمه، به كوشش سلمى سمر دملوجى، با ترجمه فارسى محمدرضا مرواريد، رساله‌اى است مختصر پيرامون مسجد الحرام و طرح توسعه جديد آن.
ساختار
كتاب با تصوير و دورنمايى از مسجد الحرام آغاز و مطالب در دو بخش، تنظيم شده است.
در بخش نخست، به تحولات تاريخى مكه اشاره شده و در بخش دوم، توسعه جديد مسجد الحرام، توضيح داده شده است.
كتاب، مزين به تصاوير و عكس‌هايى از نقاط مختلف مكه و مسجد الحرام مى‌باشد.
گزارش محتوا
بخش اول، در ده قسمت زير، به بحث و بررسى تحولات تاريخى مسجد الحرام اختصاص يافته است:
در قسمت نخست، به معرفى مشاعر مقدس مكه پرداخته شده است. در اين قسمت، به اين نكته اشاره گرديده است كه اماكن متبرک منا، مزدلفه و عرفات تقريبا در خطى مستقيم قرار دارند كه كوه‌هايى بلند، با دره‌ها و مسيل‌هايى چند، پيرامون آن را فراگرفته است. صحراى منا، نزدیک ترين اين مناطق به شهر مكه است كه در هفت كيلومترى ناحيه شمال شرقى حرم قرار دارد. منا دربردارنده مناطق چادرهاى حاجيان، قربانگاه و جمرات است كه خود به سه بخش: جمره اولى، جمره وسطى و جمره عقبى تقسيم مى‌شود. مسجد خيف هم كه در جاى اقامت پيامبر(ص) برپا شده، در منا واقع است.[۱]
در قسمت دوم، به نام‌هاى مكه اشاره شده و توضيحاتى پيرامون هريك داده شده است. اين نام‌ها عبارتند از: بكه، ام‌القرى، بلد، بلد امين[۲]
در قسمت سوم، حج در اسلام تعريف شده است. نویسنده، معتقد است تعصب‌هاى قبيله‌اى جاهلى، فلسفه آغازين حج را از بين برد و آداب آن را چندان دگرگونه ساخت كه مردمان قبايل عرب، بت‌هاى خود را همراه خويش مى‌آوردند تا آنها را در بيت‌الله الحرام بپرستند، اما آنگاه كه اسلام آمد و مكه آزاد گرديد، پيامبر اكرم(ص) بر آن شد تا آيين حج را از بدعت‌ها و آرايه‌ها بپيرايد و به هنگام به‌جا آوردن مراسم حج، به‌عنوان پنجمين ركن اسلام، صف مسلمانان را وحدت بخشد و گام‌هاى ايشان را استوار دارد[۳]
در بخش چهارم، به تعريف حرم مكه پرداخته شده است. حرم مكه عبارت از محيط و زمين‌هايى است كه شهر را در بر گرفته است. حرم نشانه‌هايى آشكار دارد كه تقريبا در همه مرزهاى آن نصب شده است. نخستين كسى كه اين نشانه‌ها را برپا داشت، ابراهيم خليل(ع) بود و پس از وى قصى بن كلاب. سال‌ها بعد، نشانه‌ها را از ميان بردند، ولى بار ديگر قريشيان آنها را نصب كردند و پيامبر(ص) در سال فتح مكه، منطقه حرم را نشانه گذاشت[۴]
در قسمت‌هاى ديگر اين بخش، ضمن توضيح چگونگى بنيان كعبه، به ساختمان كعبه در دوره اموى، عباسى، عثمانى و سعودى پرداخته شده است.
در بخش دوم، به توسعه جديد كعبه پرداخته شده است. مجموع مسجد الحرام، فضاى شكوهمند و ويژه‌اى را در بر دارد كه برخاسته از ارزش والا و جايگاه بلند اين مكان گرامى است. نویسنده، معتقد است گرچه مسجد الحرام با گذر از دوره‌هاى مختلف تاريخ اسلام، گونه‌هاى معمارى چندى را به خود ديده است، اما فلسفه معمارى اسلامى در اين بنا، از مركزيت كعبه براى همه جهان حكايت دارد[۵]
به اعتقاد نویسنده، مسجد الحرام بر بنيادهاى استوار مسجدسازى، چندان تكيه دارد كه برآيند نهايى آن در نوع خود يگانه و بى‌همتاست و مى‌توان گفت: پافشارى اين طرح بر بهره‌گيرى از نمونه‌هاى معمارى تاريخى، الهام‌بخش ديگران خواهد بود و با اجراى آن بناى نوينى پديد خواهد آمد كه در عين بهره‌مندى از ارزش‌هاى تاريخى، پايه‌هاى معمارى امروزين را نيز در نظر دارد و بناى نوبنياد مسجد الحرام، نمادى از معمارى نوين اسلامى است.[۶]
به باور وى، توسعه جديد، از يك‌سو مى‌بايست، همچون نمونه‌هاى سنتى مسجدسازى، از سنجه‌هايى ويژه پيروى مى‌كرد، با محيط پيرامون هماهنگ مى‌بود و بافت شهرى گرداگرد خود را ناديده نمى‌گرفت؛ زيرا بناى كعبه و مسجد الحرام و در پى آن، بناهاى شهرى و منظره كوه‌هاى اطراف و آسمان، نمايى چنان همساز را بازمى‌تاباند كه نشانى شگرف بر جان آدمى مى‌نهاد و از ديگر سو، با در نظر گرفتن فضايى باز در طرح توسعه، مى‌كوشيد تا مسجد را از درآميختن با برج‌هاى برافراشته پيرامون آن دور كند و از تأثير منفى اين ساختمان‌هاى برآمده از فرهنگ مدرن شهرى، بر معمارى باشكوه و آفرينش‌هاى دقيق، ماهرانه و ظريف هنرى بكاهد[۷]
در ادامه كتاب، آموزه‌هاى طرح توسعه جديد مسجد الحرام توضيح داده شده است. طرح توسعه جديد مسجد، بر مبانى و اصول چندى تكيه دارد و نقشه‌هاى اجرايى، بر پايه آنها ترسيم شده است. مهم‌ترين اين آموزه‌ها از اين قرار است:
- حفظ ساختمان موجود و تأسيسات و نقشه‌هاى آن؛ اعم از ساختمان قديم و توسعه اول سعودى؛ زيرا ساختمان موجود، خود تبلورى از يك معمارى ويژه و هدف‌مند و تأثيرگذار است.
- سازگارى و هماهنگى بايسته ميان بناى موجود و طرحى كه براى احداث بنايى پيشرفته و به‌هم‌پيوسته در دست اجراست.
- تأكيد بر اهميت پيوند استوار ميان ساختمان مسجد و بافت شهرى پيرامون آن.
- همسانى و همخوانى ميان نقش ساختمان موجود و طرح توسعه جديد كه يكى از ضرورت‌هاى اجرايى آن، ايجاد سهولت در انتقال و راهنمايى زائران به بخش‌هاى مسجد است.
- برگزيدن عناصر و اندازه‌هايى كه در عين گوناگونى، با بخش‌هاى مختلف ساختمان فعلى هماهنگ باشد.
- روان بودن حركت در يك سطح و فراهم آوردن زمين آن در حال ازدحام نمازگزاران و پيش‌بينى درهاى ورودى و خروجى به تعداد مورد نياز.
- روان بودن حركت در طبقات و فراهم آوردن ابزارهاى مطمئن براى تسهيل جابه‌جايى و توجه به لزوم پيشگيرى از رودررو شدن زائران به هنگام ورود و خروج.
- استحكام ساختمان و نماى آن و زيبايى بناى جديد و پيوند مناسب آن با ساختمان فعلى، با تأكيد بر حفظ ساختمان فعلى.
- نمايان بودن درهاى ورودى و خروجى.
- كافى بودن تأسيسات و خدمات، از جمله روشنايى، تهويه، جريان طبيعى هوا، پخش صدا، آژير خطر و مبارزه با آتش‌سوزى، كه همه بايد به شكلى منطقى و به‌گونه‌اى فراهم شوند كه به زيبايى ساختمان آسيبى وارد نياورند[۸]
مسجد الحرام، پس از افزوده‌هاى سعودى، از چند نقطه اصلى زير تشكيل شده است: كعبه، مقام ابراهيم، مطاف، چاه زمزم، محل اذان، سايه‌بان و منبر، ساختمان فعلى (شامل ساختمان قديم حرم و توسعه اول سعودى) و ساختمان جديد (توسعه جديد سعودى). در ادامه كتاب، اطلاعاتى فشرده از اين چند مكان داده شده است.[۹]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، در ابتداى كتاب آمده است.
كتاب، فاقد پاورقى است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.