سلسلة المسائل العقائدية
(تغییرمسیر از سلسله المسایل العقایدیه)
| سلسله المسایل العقایدیه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مکی عاملی، حسن (مقرر) سبحانی تبریزی، جعفر (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسه امام صادق علیه‌السلام |
| مکان نشر | قم - ایران |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 10 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
سلسلة المسائل العقائدية مجموعه رساله‌هاى مختصرى به قلم آیت‌الله سبحانى با موضوع اعتقادات اسلامى است كه به زبان عربى و در 10 مجلد منتشر شده است.
انگيزه تأليف
نویسنده در پيش درآمد كتاب بر اهميت "عقيده" در حيات انسان تأكيد و سلوك بشر را نتيجه عقيده و تفكر مى‌داند. وى عقيده را اساس زندگى مى‌داند كه تكاليف و فرائض را كه از آن تعبير به شريعت مى‌كنيم، بر آن بنا شده است؛ لذا وى تصميم مى‌گيرد در رساله‌هاى كوتاهى به زبان ساده به تبيين برخى از جوانب عقائد اسلامى بپردازد.
ساختار
اين كتاب در ده فصل برخى از مهم‌ترين عناوين اعتقادى را مورد بررسى قرار داده است. عناوين مورد بحث عبارت است از: حسن و قبح عقلى، جبر و اختيار، توحيد در خالقيت، اراده، رؤيت، عصمت، متكلم، بداء، حكومت، صحابه. تفصيل اين عناوين را در كتاب‌هاى ديگر نویسنده كه برخى مشتمل بر چند عنوان و بعضى يك موضوع را مورد بحث قرار داده است، مى‌توان پى‌گيرى نمود.
گزارش محتوا
مطالبى كه در اين رساله‌ها طرح شده است به ترتيب شماره آنها به اختصار به اين شرح است:
- حسن و قبح عقلى از مباحثى است كه در علوم مختلف مانند: اصول، كلام و فلسفه مورد بحث واقع شده است، لذا علما متعددى در رابطه با آن قلم زده‌اند. نویسنده در ابتدا با طرح ملاكات سه گانه حسن و قبح، يكى از ملاكات را پذيرفته و حسن و قبح را ذاتى مى‌داند و پس از بحث‌هاى مقدماتى به تبيين ادله قائلين و منكرين حسن و قبح عقلى مى‌پردازد. وى در پايان به يازده مورد از ثمرات اين بحث بيان مى‌كند.
- وى بعثت انبيا، وجوب عقلى معرفت، خاتميت و استمرار احكام اسلام و ثبات اخلاق در تمامى عصرها را از نتايج اين بحث مى‌داند.
- مسأله جبر و اختيار از مسائل مهم در تاريخ حيات انسانى است. از سؤال‌هاى اساسى هر انسانى اين است كه آيا در اعمالش مختار است يا مجبور؟ دو ديدگاه در مسأله ايجاد شده كه هر كدام قائلينى دارد. عوامل مختلفى در تقويت و ترويج جبرگرايى مؤثر بوده است. مواردى مانند: حكومت اموى، اساطير احبار و رهبان و اسرائليات را مى‌توان از اين عوامل برشمرد. معناى صحيح قضا و قدر و شبهات مختلفى كه در رابطه با آن ايجاد شده است، زمينه بحث‌هاى مفصلى را ايجاد كرده است كه پس از پاسخ به آنها در اين رساله نظريه " امر بين الامرين " كه ديدگاه اهل‌بيت عليهم‌السلام است، طرح و تبيين شده است.
- نویسنده در مقدمه رساله هدف از نگارش اين رساله را تبيين " نظريه كسب " دانسته است. وى حقيقت اين نظريه را چنين بيان مى‌كند: " خداوند سبحان خالق و بنده كاسب است، خلق و ايجاد در افعال انسان از خداوند سبحان و كسب و اكتساب از بنده است. بنابراین ثواب و عقاب بخاطر كسب است." از آنجا كه نظريه كسب از قول به توحيد در خالقيت و حصر آن در الله سبحانه و تعالى به معناى مختار اهل حديث ناشى شده است، لذا ابتدا نظريه اهل حديث را تبيين مى‌كند و سپس به تبيين نظريات اشعرى و ديگران مى‌پردازد. در ادامه ديدگاه اماميه و قرآن كريم و مراحل تطور اين نظريه در قرون مختلف بررسى شده است.
- در موضوع " اراده الهى " و تأثير آن در اختيار انسان در طول تاريخ بحث‌هاى فراوانى شده است. حكما آن را از صفات ذات و محدثين و متكلمين از صفات فعل دانسته‌اند. در اين رساله پس از تبيين اين دو ديدگاه با توجه به روايات و نظريات علما به تبيين نظريه مختار مى‌پردازد. در پايان بحثى پيرامون اراده تكوينى و تشريعى آمده است.
- " رؤيت الهى" از مباحثى است كه ريشه در كتب عهد قديم داشته و اهل سنت نيز به تبعيت از اسرائليات و اخبار آحاد آن را پذيرفته‌اند و قائل به رؤيت الهى در آخرت شده‌اند. بررسى و نقد اين ديدگاه كه منجر به تجسيم و تشبيه شده است با ملاكات عقل و كلام الهى و روايات معصومين در اين رساله به دقت صورت گرفته و به شبهات پيرامون آن پاسخ داده شده است.
- " عصمت " از مباحثى كه زمينه بحث‌هاى كلامى در بين علما را فراهم كرده و در سعه و ضيق آن بين شيعه و اهل سنت مناقشاتى ايجاد شده است. سه مرحله براى عصمت بيان شده است كه عبارت است از:
- عصمت در تلقى وحى و تبليغ رسالت
- عصمت در عصيان و ارتكاب گناه مصطلح
- عصمت از خطا در امور فردى و اجتماعى
- نویسنده در اين رساله به مطالعه اين مراحل در كتاب و سنت و عقل پرداخته است.
- اجماع مسلمين به تبعيت كتاب و سنت بر " متكلم " بودن خداوند سبحان است. اين بحث از دو زاويه مورد بحث واقع شده است:
- معناى متكلم بودن خداوند چيست؟ از صفات ذات است يا يا صفات فعل؟
- كلام الهى حادث است يا قديم؟
- در ارتباط با سؤال اول نظريات مختلف حكما، معتزله و اشاعره و ادله آنها بررسى شده است. سؤال بعدى با بحث قدم قرآن كريم مرتبط است كه پس از اشاره به مبدأ اين تفكر به تحليل آراء مختلف پرداخته و در آخر ديدگاه ائمه عليهم‌السلام را تبيين مى‌كند. بخشى از صفات الهى را صفات خبریه تشكيل مى‌دهد كه شرح اين صفات و نقد و بررسى آراء مختلف در اين بخش پايانى اين رساله آمده است.
- در قرآن كريم " بداء " به معناى " ظهور امر مخفى " از خصائص كسى شمرده شده كه جهل به عواقب امور داشته و سپس آن امر مخفى بر او آشكار مى‌شود، لذا اين بداء به غير خداوند نسبت داده شده است. در اين رساله به نقل و بررسى آراء علماى اهل سنت در اين موضوع به تفصيل پرداخته شده است. آثار تربيتى بداء و نيز حوادثى كه خداوند متعال در آنها بداء نموده است و پاسخ به شبهات پيرامون اين موضوع مباحث ديگر مطرح شده، در اين رساله است.
- "حكومت" نياز طبيعى براى انسان اجتماعى است. اين رساله در ضمن هفت فصل به تبيين سيره رسول مكرم اسلام(ص) در تأسيس حكومت در مدينه منوره پرداخته است. حضرتش آنچه لازمه يك حكومت است از تشكيل سپاه منظم، عقد معاهدات با طوايف ديگر، تنظيم امور اقتصادى و كليه امور مرتبت با دولت اسلامى را ايجاد نمود. اهم مباحثى كه در فصول مختلف مى‌توان مشاهده نمود، عبارت است از: نياز به حكومت، نظام امامت و خلافت، مسئوليت‌هاى حاكم اسلامى در نصوص شرعى، نظام‌هاى حكومتى در جوامع بشرى، تنصيص الهى بر حاكم، مسأله شورى، تنصيب علی عليه‌السلام و حديث غدير، سنت نبوى در معرفى و ذكر تعداد أئمه اطهار عليهم‌السلام.
- "صحابه" به كسانى اطلاق مى‌شود كه در در جنگ‌ها و غزوه‌ها و عرصه‌هاى مختلف با پيامبر همراه بوده و با جان و مال در راه اسلام جهاد كرده‌اند. قرآن كريم در آيات متعدد تعدادى از صحابه را مورد انتقاد قرار داده و عدالت تعدادى از آنها را زير سؤال برده است. در سيره نبوى نيز اين مطلب قابل تأمل است. در اين رساله اين موضوع پس از بررسى در قرآن و سنت نبوى، به لحاظ تاريخى نيز مورد كنكاش قرار گرفته و ادله قائلين به عدالت نقد شده است.
منابع مقاله
متن و مقدمات كتاب