شرح أصول اعتقاد أهل السنة و الجماعة من الكتاب و السنة و إجماع الصحابة و التابعين من بعدهم
| شرح أصول اعتقاد أهل السنة و الجماعة من الكتاب و السنة و إجماع الصحابة و التابعين من بعدهم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | طبري لالکايي، هبه الله بن حسن (نويسنده) غامدي، احمد سعد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | شرح أصول اعتقاد أهل السنة و الجماعة من الكتاب و السنة و إجماع الصحابة و التابعين من بعدهم من الکتاب و السنة و إجماع الصحابة و التابعين من بعدهم |
| ناشر | دار طيبه |
| مکان نشر | عربستان - رياض |
| سال نشر | مجلد1: 2005م , 1426ق,
مجلد2: 2005م , 1426ق, مجلد3: 2005م , 1426ق, مجلد4: 2005م , 1426ق, مجلد5: 2005م , 1426ق, |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 9 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
شرح أصول اعتقاد أهل السنة و الجماعة من الكتاب و السنة و إجماع الصحابة و التابعين من بعدهم، اثر شیخ ابوالقاسم هبة‌الله ابن حسن بن منصور طبری لالکائی (متوفی 418ق)، کتابی است به زبان عربی در 9 جلد با موضوع کلام اسلامی (اهل تسنن). این اثر به تحقیق دکتر احمد بن سعد بن حمدان غامدی رسیده است. تحقیق این رساله موضوع پایان‌نامه دکترای محقق بوده است که به‌عنوان جلد اول کتاب ارائه شده و از جلد دوم به بعد شاهد محتوای اصلی مطالب کتاب هستیم.
این کتاب از مسائل اعتقادی به شیوه اهل حدیث و مذهب آنان (مذهب اهل سنت و جماعت) صحبت می‌کند و مشتمل بر متن بسیاری از اقوال علمای سلف در اعتقاد است و جایگاه والایی در مذهب سلفی دارد؛ یعنی از کتاب‌های مهم آنان است.
انگیزه نگارش کتاب
نویسنده در انگیزه‌های تألیف این اثر دو انگیزه را دافع بر نوشتن این اثر می‌داند: 1. درخواست برخی از اهل علم از وی که کتابی در شرح اعتقاد اهل حدیث بنویسد. 2. انصراف علمای زمانش از مذهب اهل سنت و مشغول شدن به علوم دیگر.[۱]
ساختار
چنین تصور می‌رفت که کتاب در اصل توسط نویسنده در نه جزء (بخش) و در دو جلد نوشته شده است که محقق پس از تحقیق و مشاهده نسخه المانیا به این نتیجه رسیده که اصل کتاب در هشت جزء (بخش) نگاشته شده است. جلد اول شامل چهار جزء است که در تقسیم موضوعات مساوی و دقیق نیست و جلد دوم نیز به همین صورت است.[۲]
جلد اول کتاب کلاً در شرح و تحقیق آن نوشته شده و رساله پایان‌نامه دکترای محقق بوده است. در جلد اول، مقدمه، چاپ‌های سوم، تقدیریه و مقدمه چاپ اول و مدخلی شامل پنج مبحث ذکر شده و سپس محتوای تحقیق محقق در دو بخش اصلی آمده است. بخش اول درباره مؤلف و اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران اوست و بخش دوم درباره مباحث متعلق به کتاب. از جلد دوم به بعد، محتوای مطالب نویسنده در همان بخش‌هایی که گفته شد، در هشت جلدِ باقی‌مانده (که با احتساب کتاب محقق نه جلد می‌شود) آمده است.
گزارش محتوا
در مقدمه چاپ اول پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر اکرم(ص) بیان شده: احیای میراث اسلامی که متضمن فهم صحیح عقاید اسلامی است، ضروری است و در این زمان که بیداری اسلامی در همه اکناف بلاد اسلامی آغاز شده، ضرورت بیشتری دارد که آن را در همه عالم اسلامی گسترش دهیم نه اینکه تنها در مؤسسات علمی خاص بیان شود. وجه آن این است که امت اسلامی نیازمند معالم صحیح در طریق بازگشت به خدای متعال هستند که راه درست در فهم عقیده را که ستون اساسی بنای مجتمع اسلامی صحیح است، برایشان بیان کند؛ و تا زمانی که راه و روش درست تبعیت نشود، بیداری اسلامی از مسیر خودش منحرف می‌شود. محقق معتقد است: شیوه اهل سنت و جماعت، روش صحیحی است که باید به امت اسلامی عرضه شود. از نظر او این روش در موارد ذیل متمثل شده است؛ الف. تبعیت از کتاب الهی و سنت پیامبرش در هر قضیه‌ای از قضایای اعتقادی و عدم رد یا تأویل هیچ‌کدام از موارد قرآن و سنت؛ ب. التزام به مواردی که اصحاب پیامبر(ص) بر آن معتقد بودند؛ ج. عدم مجادله با اهل بدعت و عدم هم‌نشینی با آنان و نشنیدن کلامشان و بی‌توجهی به شبهاتشان؛ د. غرق نشدن در آن موارد از امور اعتقادی که برای عقل بشری راهی به دستیابی به آن نیست؛ ه. سعی در اجتماع مسلمانان و وحدت کلمه آنان.[۳]
از دید محقق، انحراف در امت اسلامی، در برخی از موارد از گرایشات به فلسفه یونانی یا تبعیت از برخی عقول منحرف جاهل به دین الهی نشئت گرفته و در هر زمانی خداوند عده‌ای از علما را برای نجات از انحراف در عقیده مسلمانان گماشته است که ابوالقاسم لالکایی نویسنده «شرح اصول اعتقاد اهل السنة و الجماعة...» یکی از آنان است. این کتاب مشتمل بر متن بسیاری از اقوال علمای سلف در اعتقاد است و جایگاه والایی در مذهب سلفی دارد؛ یعنی از کتاب‌های مهم آنان به شمار می‌رود.[۴]
تحقیق این اثر به دو قسمت اصلی تقسیم می‌شود و محقق پیش از آن مدخلی بر کتاب نوشته که در آن مراحل زمانی ظهور بدعت‌ها و شیوه اهل سنت در رد این امور را بیان کرده است. در مدخل پنج مبحث بیان شده است؛ در مبحث اول خط تاریخی ظهور بدعت‌ها بیان می‌گردد؛ در مبحث دوم اسباب ظهور بدعت‌ها؛ در مبحث سوم جایگاه امت اسلامی در مقابل بدعت‌گذاران؛ چهارمین مبحث آن درباره مرحله تدوین مذهب سلفی مطالبی را بیان می‌کند؛ و مبحث پنجمش شیوه اهل سنت در تقریر عقاید دینی و رد بدعت‌هاست.[۵]
قسم اول مطالب مشتمل بر دو باب است: در باب اول، سه فصل بیان شده است: در فصل اول دوران مؤلف در جوانب مختلف سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و دینی و سهم علما در مبارزه با بدعت‌ها بیان شده است؛ در فصل دوم تعریف مؤلف و ادوار و اطوار حیاتش ارائه شده؛ سومین فصل شخصیت علمی وی را بیان کرده و در آن از علم‌آموزی وی و اساتید و شاگردان و فرهنگ و جایگاه علمی و عقیده و مذهب وی بحث شده است. باب دوم هم درباره تعریف درباره کتاب و نسخ خطی آن است که مشتمل بر دو فصل است: در فصل اول معرفی کتاب ارائه شده است. در این بخش تحقیق اسم کتاب و صحت انتسابش به مؤلف و بیان موضوع و اجزایش و سبب و تاریخ تألیفش بیان شده و سپس شیوه کتاب و ارزش علمی آن میان اهل سنت بیان گردیده است؛ و در فصل دوم نسخ خطی کتاب، تعدادشان و وصف این نسخه‌ها و ارائه نمونه‌هایی از برخی از آن‌ها ارائه شده است.[۶]
در قسم دوم تحقیقات کتاب و شیوه محقق ارائه گردیده است. شیوه تعلیقه، تخریج احادیث، درجه روایات، تخریج آثار موجود در کتاب، درجه اثر، شماره‌گذاری، شرح مصطلحات و کلمات غریب، و توضیح اماکن و بلدان و ترجمه مؤلفین، مقارنه میان نسخه‌ها و شرح و وضع مصطلحات تحقیق از کارهای محقق است که شیوه کارش در این بخش توضیح یافته است.[۷]
این کتاب از مسائل اعتقادی بر شیوه اهل حدیث و مذهب آنان صحبت می‌کند و این همان چیزی است که از آن به «مذهب اهل سنت و جماعت» تعبیر می‌شود. نویسنده در مقدمه کتابش می‌نویسد: «و لم آل جهدا فی تصنیف هذا الکتاب و نظمه علی سبیل اهل السنة و الجماعة». نویسنده برخی از امور را به‌عنوان مباحث مقدماتی کتابش بیان کرده است که برخی از آن‌ها عبارتند از: بیان مذهب سلف از اتباع اثر و اجتناب بدعت‌ها و نهی از مناظره با اهل بدعت؛ تعریض به شیوه عقلی و ذم معتزلیان؛ اشاره به آغاز ظهور بدعت‌ها و جایگاه علما و حاکمان در قبال بدعت‌گذاران؛ ذکر فضایل اهل حدیث و وجه‌تسمیه آنان به این اسم؛ ذکر سبب تألیف این اثر؛ بیان شیوه و شرطش در تصنیف این کتاب؛ و....[۸]
هرچند در این چاپ، اثر در نه جلد چاپ شده که جلد اولش تحقیق دکتر احمد بن سعید بن حمدان غامدی درباره کتاب است (یعنی هشت جلد آن مباحث خود نویسنده است) اما خود نویسنده در اصل کتاب خطی‌اش موضوعات کتاب را در دو جلد مطرح کرده؛ او در جلد اول به موضوعات ذیل می‌پردازد: ذکر اسمای علمای اهل سنت و جماعت؛ تشویق به تمسک به سنت و اجتناب از بدعت؛ توحید و اسما و صفات الهی؛ ذکر اعتقاد اهل سنت و جماعت در قرآن؛ نهی از تفکر در ذات الهی؛ مباحث قدر؛ بعثت نبوی و معجزات؛ و برخی از مباحث ایمان. او در جلد دوم ادامه مباحث ایمان که در جلد اول مطرح کرده بوده را بیان می‌دارد. درباره مرجئه صحبت می‌کند. درباره معاصی و توبه توضیح می‌دهد. درباره قبر و آنچه در آن هست شرح می‌دهد. امور واقع در روز قیامت را روشن می‌سازد. درباره مخلوقات نامرئی مانند ملائکه و جن حرف می‌زند. علامت‌های قیامت را بیان می‌کند و بحثی درباره فضایل دارد.[۹]
وضعیت کتاب
تحقیق جلد اول این اثر، موضوع پایان‌نامه دکتری محقق در رشته عقیده در دانشگاه ام‌القرای مکه بوده است.[۱۰] نام کتاب را السنة، شرح السنة، شرح اعتقاد أهل السنة، أصول السنة، شرح حجج أصول اعتقاد أهل السنة و الجماعة، حجج أصول اعتقاد أهل السنة و الجماعة، السنن، و شرح أصول اعتقاد أهل السنة و الجماعة نامیده‌اند. درهرحال خود مؤلف نامی برای کتاب برنگزیده و در مقدمه تنها گفته که این کتاب از مسائل اعتقادی بر روش اهل حدیث و مذهب آنان بحث می‌کند.[۱۱]
این نهمین چاپ از این اثر است که در 1426 هجری مطابق با 2005 میلادی انجام شده؛ چاپ‌های سوم در 1415ق، چهارم در 1416 ق، پنجم در 1418ق، ششم در 1420، هفتم در 1422 و هشتم در 1423 صورت گرفته است.[۱۲] نویسنده در صفحه 16 از جلد اول کتاب از همه کسانی که وی را در امور محتوایی و صوری این اثر یاری کرده‌اند، به‌صورت جمعی و کلی تشکر کرده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمات و متن جلد اول کتاب.