شرح ألفية ابن مالك المسمی تحرير الخصاصة في تيسير الخلاصة

شرح ألفیة ابن مالک المسمی تحریر الخصاصة في تیسیر الخلاصة
شرح ألفیة ابن مالک المسمی تحریر الخصاصة في تیسیر الخلاصة
پدیدآوران	شلال، عبدالله بن علی (محقق) ابن وردی، عمر بن مظفر (زین‌الدین) (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	تحریر الخصاصه فی تیسیر الخلاصه شرح خلاصة الألفية في علم العربية
ناشر	مکتبة الرشد ناشرون
مکان نشر	ریاض - عربستان
سال نشر	1429 ق
چاپ	1
شابک	‎9960-52-999-1
موضوع	ابن مالک، محمد بن عبدالله، 600؟ - 672ق. الفیه - نقد و تفسیر زبان عربی - نحو
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏PJ‎‏ ‎‏6151‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ ‎‏الف‎‏7‎‏02228
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf
	v; t; e;

شرح ألفية ابن مالك المسمى تحرير الخصاصة في تيسير الخلاصة، اثر عمر بن مظفر بن وردى، شرح كتاب الفيه ابن مالك مى‌باشد كه به زبان عربى نوشته شده است.

از اين كتاب، با نام‌هاى «تحرير الخصاصة في تفسير الخلاصة» و «شرح خلاصة الألفية في علم العربية» نيز ياد شده است.

انگيزه نویسنده از تدوين كتاب، ارائه مباحث نحوى، به‌صورت مختصر و مفيد بوده است.

ساختار

مطالب كتاب را كه در دو جلد ارائه شده است، مى‌توان به دو بخش كلى، تقسيم كرد: مقدمه مفصل محقق و متن شرح ابن وردى.

ابن وردى، در شرح خود، از روشى خاص استفاده نموده، به‌گونه‌اى كه قبل از وى، كسى از اين اسلوب، بهره نبرده است؛ بدين صورت كه وى ابيات الفيه را قبل از شرح، ذكر نكرده و به تحليل آن نپرداخته (روشى كه معمول شروح الفيه بوده و در آثار قبل، از آن استفاده شده است)، بلكه مضمون بيت يا ابياتى را كه دربردارنده مسئله‌اى از مسائل نحوى مى‌باشد، ذكر كرده و براى آن، از آيات قرآن كريم، احاديث نبوى و يا اشعار عرب، مثال زده است.

از جمله مصادرى كه وى در تحرير شرح خويش، از آن‌ها استفاده كرده است، عبارتند از: «الكافية الشافية» و شرح آن، «عمدة الحافظ و عدة اللافظ» و شرح آن، «كتاب التسهيل»، شرح فرزند ابن مالك بر الفيه و...

محقق در تنظيم و ارائه كتاب، از سه نسخه استفاده نموده و يكى از آن‌ها را كه نسخه هندیه مى‌باشد، ملاك اصلى قرار داده و در مواردى كه اين نسخه با دو نسخه ديگر، اختلاف داشته است، موارد اختلافى را در [كروشه] متذكر گرديده و در پاورقى‌ها، بدان‌ها، اشاره كرده است.

گزارش محتوا

مقدمه محقق كه تقريبا نيمى از كتاب را به خود اختصاص داده است، مشتمل بر سه قسمت زير مى‌باشد:

قسمت اول: كه در دو فصل زير تنظيم گرديده است:

فصل اول: بررسى دوران حيات و آثار ابن وردى كه در آن، به زمان ولادت و وفات، شيوخ و اساتيد، اجازات وى به شاگردان و برخى از علماى هم‌عصرش، نحوه قضاوت وى، منزلت علمى و ادبى او و آثار و كتب وى اشاره گرديده است.

فصل دوم: كه به بحث و بررسى مختصرى از محتويات كتاب، شامل روش نویسنده در شرح مباحث و توضيح مطالب، منابع و مآخذ مورد استفاده وى، استدراكات وى از آراء ابن مالك در الفيه و فرزند وى در شرح الفيه، مذهب نحوى وى و توثيق نام كتاب، اختصاص يافته است.

قسمت دوم، ارائه گزارش مختصرى از زندگى‌نامه ابن مالك و آثار وى مى‌باشد.

محقق در قسمت سوم، به توضيح و تشريح نحوه كار خود و توصيف نسخ موجود از كتاب پرداخته است.

از جمله اقداماتى كه وى در تصحيح متن كتاب انجام داده است، عبارتند از:

كوشش بر رعايت امانت و ضبط دقيق نص و نوشتار مصنف.
ذكر آيات قرآنى كه مورد استشهاد قرار گرفته و قرار دادن آن‌ها بين پرانتز و به اسم سوره و شماره آيه آن در پاورقى.
اخراج تمام قرائت‌هايى كه در شرح به آن‌ها اشاره شده، از كتاب‌هاى قرائت و اعراب قرآن.
اخراج احاديث و آثار وارده از كتب صحاح، سنن و... و قرار دادن آن‌ها بين علامت تنصيص (" ") و اكمال حديث و اثر و مرجع آن در پاورقى و تعيين موضع شاهد و وجه استشهاد به حديث.
احاله دادن اقوال و امثال معروف عرب به مظان آن‌ها.
اخراج شواهد شعرى از ديوان‌هاى معروف و مراجع نحوى، لغوى و كتب ادبى.
تبيين برخى از اوزان اسماء و افعالى كه نياز به تبيين و تشريح داشته و توضيح و شرح اعلال، ابدال، جمع و... آن‌ها.
اخراج اقوال نحات از مصادر اصلى آن‌ها و تبيين اختلافات آن‌ها در برخى از مسائلى كه نياز به توضيح داشته است.
رجوع به معاجم لغوى و مصادر نحوى و صرفى براى ضبط برخى از كلمات و اوزان صرفى آن‌ها.
توضيح و تعريف اعلامى كه ابن وردى به‌اختصار به آن‌ها اشاره كرده است.
افزودن فهرست‌هاى مفيد و سودمند كه كار مراجعه به كتاب را بسيار آسان نموده است.

در مقدمه مؤلف، به انگيزه وى از نگارش كتاب اشاره گرديده است.

نویسنده، عالمى توانا و اديبى مميز مى‌باشد كه داراى اسلوبى خاص در طرح قضاياى نحوى و صرفى است. وى در شرح الفيه، به‌خوبى ابيات منظومه را تشريح نموده و مغلقات آن را فتح كرده، اجمالات آن را تفصيل داده و مطلقات آن را تقييد زده است؛ به‌گونه‌اى كه اثرى ارائه داده است كه به‌دور از اطناب ممل و ايجاز مخل مى‌باشد.

وى در شرح مطالب، به تحليل خلاصه‌اى از الفاظ و عبارات اكتفا ننموده، بلكه در موارد بسيارى، به استدراك عبارات ناظم، وضع بديل، اكمال نواقص متن به‌واسطه افزودن شروط، محترزات، تتمات و... پرداخته و در مواردى نيز اقدام به مناقشه در برخى مسائل نحوى با ناظم و فرزند وى كه كتاب پدر را شرح كرده، نموده است.

ابن وردى در شرح خود، غالب امثله ابن مالك در الفيه را به كار برده و از ذكر اقوال نحات و اخلافات آن‌ها، غفلت نورزيده است.

كتاب، با تمام توسع و تخصص خود، تقريبا يك چهارم حجم شرحى است كه فرزند ابن مالك، بر كتاب پدر زده است و نویسنده خود ادعا دارد كه شرح وى، كامل‌تر از آن مى‌باشد، زيرا مسائل، شواهد و قيودى كه در شرح ابن ناظم نيامده، در شرح او ذكر گرديده است. همچنين در شرح خود، فوايد و تتماتى را ذكر نموده كه نه ابن مالك در الفيه و نه فرزند وى در شرح آن، به آن‌ها نپرداخته‌اند؛ درصورتى‌كه به عقيده وى، افزودن اين مسائل، بسيار ضرورى و مفيد مى‌باشد.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب، آيات قرآنى، احاديث و آثار، اقوال و امثال عرب، شعر، رجز، كتاب‌ها، قبايل و جماعات و اعلام مذكور در متن به همراه مصادر و مراجع مورد استفاده محقق، در انتهاى جلد دوم آمده است.

در پاورقى‌ها به ذكر منابع، نام سوره و شماره آيه‌اى كه در متن ذكر گرديده، متن كامل آيات و روايات مذكور در متن و اشاره به شاهد مثال مربوطه، پرداخته شده است.