فضل الكوفة و فضل أهلها
| فضل الكوفة و فضل أهلها | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | علوي حسني، محمد بن علي (نويسنده)
طریحی، محمد سعید (محقق) ابن مشهدي، محمد بن جعفر (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | فضل الکوفة و مساجدها فضل الکوفة و فضل أهلها و مساجدها |
| ناشر | أمانة مسجد الکوفة و امزارات الملحقة به |
| مکان نشر | عراق - کوفه |
| سال نشر | مجلد1: 2009م, |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فضل الكوفة و فضل أهلها، تألیف محمد بن علی بن حسن علوی حسنی کوفی (متوفی 445ق) معروف به مسند کوفه کتابی است یک‌جلدی به زبان عربی با موضوع تاریخ، جغرافیا و روایات اسلامی که در ضمن آن کتاب «فضل الكوفة و مساجدها» از محمد بن جعفر مشهدی حائری (از علمای قرن ششم هجری) و مباحث دیگری درباره میراث کوفه به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی آمده است. این اثر به تحقیق محمد سعید طریحی (رئیس وقت آکادمی کوفه در هلند) رسیده است.
ساختار
کتاب دارای مقدمه سید موسی سید تقی خلخالی درباره مسجد کوفه و مزارات ملحق به آن، مقدمه محقق، محتوای مطالب و ملحقات شامل: کتاب فضل الکوفه و مساجدها (اثر محمد بن جعفر مشهدی حائری)؛ بابی در مساجد کوفه اثر شیخ حسین نوری؛ مسجد کوفه شیخ مامقانی؛ قبله مسجد کوفه؛ رساله فضل الکوفه اثر سید محمد طباطبایی؛ خزائن کتاب‌های اسلامی قدیمی کوفه و دیگر کتابخانه‌ها؛ مخازن قدیمی کتاب‌های اسلامی در کوفه اثر محمد سعید طریحی به ترجمه سید حسین اسلامی؛ خریطة المثلث الحضاری (الحیرة، النجف، الکوفه)؛ خطط الکوفه و شرح خریطتها اثر لوئیس ماسینیون؛ و... است.
گزارش محتوا
در مقدمه سید موسی سید تقی خلخالی؛ متولی وقت مسجد کوفه بر کتاب می‌خوانیم: از زمانی که به اداره این مسجد مبارک (مسجد جامع کوفه) و مزارات ملحق به آن مشرف شده‌ام (و تمام سعیم را در خدمت بر این مکان‌های مقدسه که محط انظار انبیاء و ائمه و اولیاء از فجر خلق و انسانیت تاکنون بوده، کرده‌ام) خدای سبحان این مزارات را دوست داشته و برکات لایزالش همواره بر این مکان‌ها بوده و همواره نور ایمان از این امکنه متشعشع بوده و با نور قدسی در طول زمان‌ها، می‌درخشیده است.
به دلیل سابقه ولایی کوفه برای اهلبیت وحی و تنزیل(ع) و یاری ظالمان برای از بین بردن میراث اصیل آن، پرده‌های فراموشی و پوشش بی‌توجهی بر تاریخ کوفه انداخته شد. خدمات این شهر که مانند خورشید می‌درخشد اعم از حافظان قرآن کریم و سنت نبوی شریفه آن و همیاری کوفه در تکمیل فرهنگ عربی اسلامی با ارائه هزاران نفر از اعلام محدثین و لغویان و علما و فلاسفه و فقها و ادبا و شعرا و مهندسین و اطباء و نوابغ در تمامی فنون و آداب و علوم و... در آن، علاوه بر اینکه این شهر پایتخت اسلام در زمان امیرالمؤمنین(ع) بوده است، ما را بر آن داشت که مجموعه‌ای از مطالب چاپ شده ارزشمند را که درباره این جایگاه اسلامی مهم نوشته شده، در این اثر گرد آوریم.
خوشبختانه این کتاب برای اولین بار از این انتشارات منتشر شده و نویسنده آن علامه مسند کوفه علوی حسنی از بزرگان همین شهر بوده و محقق آنکه بسیاری از مباحث متعلق به مسجد کوفه را به آن افزوده نیز یکی دیگر از شخصیتهای کوفی در عصر حاضر و رئیس آکادمی کوفه در هلند می‌باشد.[۱]
به‍‌هرحال به علت اهمیت مسجد کوفه در تاریخ امتهای اسلامی و عربی، بسیاری از مؤلفان پیشین در نگارش کتابی دراین‌ارتباط همت گماشته‌اند و کتاب‌های مستقلی در این زمینه تألیف کرده‌اند که یکی از آن‌ها فضل الکوفه و فضل اهلها اثر محمد بن علی بن حسن بن عبدالرحمن علوی حسنی کوفی است. محقق در مقدمه از 32 کتاب که دراین‌ارتباط نوشته شده، نام می‌برد.[۲]
مشایخ مؤلف در روایت این کتاب عبارتند از: ابوحسین علی بن حسن بن یحیی علوی با دو حدیث، احمد بن محمد بن ابی الاشتر عطار با یک حدیث، محمد بن عبدالله جعفی با بیست‌وهشت حدیث، محمد بن حسین بن جعفر تمیلی با سه حدیث، عبدالله بن جعفر بن محمد حفری با یک حدیث، حسین بن احمد بن ابوداود جعفری قطان با بیست‌وهشت حدیث، علی بن محمد بن فضل مؤدب دهقان با هشت حدیث، ابوطالب محمد بن عباس حذاء مقری با چهل‌وشش حدیث، ابوحسن محمد بن علی بن عامر کندی بن بندار با یک حدیث، محمد و زید فرزندان ابوهاشم جعفر بن محمد علوی با سه حدیث، ضحاک بن عبدالله بن ابوقتیبه غنوی و محمد بن حسین قرشی و ابوخازم محمد بن علی بن حسن وشاء هرکدام با یک حدیث، محمد بن حسین بن نخاس با هفت حدیث، و محمد بن زید بن احمد تمیمی با چهار، علی بن یعقوب بن سری یک، محمد بن حسین بن غزال پنج، حسین بن محمد بن حسن بجلی مقری یک، علی بن محمد بن اسحاق مقری یک، حسین بن احمد مقری سه، ابوطیب محمد بن حجاج یک، زید بن جعفر بن حاجب دو، عبدالله بن مجالد بن بشر محاربی پنج، جعفر بن احمد بن لیث بجلی قصار یک، عبدالسلام بن احمد بن جبه خزاز یک، حسن بن حسین بن حبیش مقری سه، محمد بن حسین سلمی دو، ابوخازم احمد بن عبدالله جوالیقی دو، علی و یحیی فرزندان حسین بن یحیای علوی یک، ابوعبدالله احمد بن علی عطار مقری دو، محمد بن علی بن حکم همدانی یک، ابوالحسن محمد بن جعفر تمیمی دو، محمد بن حسین بن عبدالصمد جعفی یک و علی بن محمد بنان با یک حدیث هستند.[۳]
در بخشی از کتاب که با عنوان «مخازن قدیمی کتاب‌های اسلامی در کوفه» به قلم محمد سعید طریحی و ترجمه سید حسین اسلامی در ملحقات آن ذکر شده می‌خوانیم: «کوفه»، مرکز و پایتخت عرب، در دوره شکوفایی فکری خود، در زمینه فرهنگی، کتابخانه‌های فراوانی را در خود داشت. این گنجینه‌ها سهم بسزایی در تحولات جنبش فکری داشت. این جنبش و نهضت علمی از پشتوانه دانشمندان آن سامان -که بیشترین تأثیر را در تاریخ عربی و اسلامی داشتند- بهره‌مند بود.
اگر گنجینه‌های بزرگ کتاب‌ها که در خانه عالمان و ادیبان کوفه قرار داشت و مرکز تجمع بزرگان حدیث، تفسیر، لغت، فقه، تاریخ و ادب و نیز آثار فراوان دانشمندان و تراوشات قریحه و ذهن آنان را بررسی کنیم، چهره درخشان علمی آن سامان را خواهیم شناخت.
بدون تردید هر امیر، عالم، شاعر و ادیبی از این دسته، در خانه خود گنجینه گران‌بهایی از کتاب داشت. البته دانشجویان و شیفتگان ادب و افراد خوشذوق از این قافله عقب نمانده بودند.
نویسنده کتاب «الحوادث الجامعة» به عشق و علاقه مردم کوفه نسبت به کتاب، اشاره کرده می‌گوید: آنان مواد غذایی را به بغداد برده و با فروش آن‌ها، کتاب‌های نفیس و ارزشمند تهیه می‌کردند...
آنچه به سابقه حرفه وراقی در کوفه مربوط می‌شود، بیانگر این امر است که در اواخر دوره امویان به حرفه‌ای کم‌درآمد بدل شد. بااین‌وجود این شغل توانست برای چند قرن به فعالیت و حیات خویش ادامه دهد. بنا به اظهار «ماسینیون» بازار «وراقان» در شمال مسجد جامع کوفه قرار داشت...
آنچه قابل‌تأمل است گسترش صنعت دباغی در کوفه است که با حرفه وراقان ارتباط دارد. وراقان کوفه برای نوشتن و جلد کتاب‌ها، از پوست دباغی شده در کوفه بهره می‌بردند. ازاین‌رو در کنار حرفه وراقی صنعت دباغی نیز رونق گرفت. ابن ندیم دراین‌باره می‌گوید: «کار دباغی پوست ابتدا با آهک صورت می‌گرفت که به‌سختی و شکنندگی آن می‌انجامید. ولی دباغی در کوفه با خرما انجام می‌شد که پوستِ نرم به دست می‌آمد...
درباره پوست (محصول) کوفه در بسیاری منابع، سخن به میان آمده است. «به ابن راحه گفته شد کتاب‌های ابوالشمقمق را بیرون بیاور و آن را با پوست کوفی در میان دو جلد قرار داشت که خطی بس نیکو داشت.
در کتاب‌های تاریخ، سِیَر و تراجم با نامهای زیادی مواجه می‌شویم که در کوفه به کار وراقی شهرت یافته و به این شغل منسوبند. از آن جمله «اشعریون وراق» اند که ابن حجر در ضمن شرح‌حال محمد بن قیس اشعری، بدانها اشارت دارد.[۴]
وضعیت کتاب
در صفحه چهار کتاب تصویر باب الثعبان مسجد کوفه ارائه شده است. در صفحه 16 کتاب، رونوشت صفحات اول و آخر نسخه خطی «تعازی» شریف علوی، ذکر شده است که ممهور به مهر کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی می‌باشد. در صفحات 22 تا 24 کتاب، رونوشت صفحات ابتدایی و نمونه‌هایی از دیگر صفحات نسخه خطی این کتاب ارائه شده است. در صفحه 26 نیز رونوشت صفحه 282 کتاب از روی نسخه «ب» آمده است. در صفحات 250 تا 252 هم تصویر مکان‌هایی مانند مناره مسجد سهله، منزل حضرت امیر(ع) در کوفه، تصویر مقبره مسلم بن عقیل در قرن نوزدهم میلادی و... ارائه شده است. در صفحات دیگر نیز تصاویر و نقشه‌هایی را شاهدیم مانند صفحات 221 و 239.
در تحقیق این کتاب، بر تنها نسخه خطی موجود آن در دارالکتب ظاهریه دمشق، اعتماد شده است. این کتاب ضمن مجموعه شماره 9 از صفحات 282 تا 308 را در بر گرفته است و این اثر یازدهمین کتاب از این مجموعه است که تاریخ نسخ آن نوشته نشده ولی تاریخ آخرین سماع آن 474 هجری ذکر شده است و بااین‌حال باید گفت این نسخه خطی به زمان مؤلف بازمی‌گردد. از سماع مذکور در کتاب اینچنین برمی‌آید که این اثر دارای اجزای دیگری نیز بوده ولی محقق تنها بر جزء اول آن دست یافته و آن را در اختیار خوانندگان قرار داده است.[۵]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.