فهرس التراث
| فهرس التراث | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حسینی جلالی، محمدجواد (محقق) حسینی جلالی، محمدحسین (نویسنده) |
| ناشر | دليل ما |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1380 ش یا 1422 ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-93347-3-4 |
| موضوع | نسخه‌های خطی عربی - فهرستها
نسخه‌های خطی فارسی - فهرستها نویسندگان اسلامی - سرگذشت‌نامه و کتاب‌شناسی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | Z 1010 /ح5ف9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فهرس التراث، اثر محمدحسين حسينى جلالى، با تحقيق محمدجواد حسينى جلالى، فهرستى از كتب و منابع روايى شيعه است كه به زبان عربى به رشته تحرير درآمده است.
كتاب به درخواست نویسنده مشهور مصرى، استاد سعيد ايوب نوشته شده است. وى كه جوياى حق و حقيقت بود، پس از نگارش كتب و مقالات بسيارى، نيازمند آثار علماى درايه بود و از آن رو كه بر اين كتاب، آگاهى نداشت، معتقد بود رأى مستقلى كه وى را به حقيقت نزدیک كند، به دست نياورده است تا آن زمان كه نگاشته حاضر، به دست وى رسيده كه بسيار مورد استفاده و ستايش وى، قرار گرفت[۱]
آنچه باعث اهميت كتاب شده، مختصر و موجز بودن شرح حال‌هاى نگاشته‌شده است كه بيشترين افراد را در بر مى‌گيرد[۲]
ساختار
كتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب بدون تبويب يا فصل‌بندى خاصى، در دو جلد ارائه گرديده است.
نویسنده بر چاپ‌هاى قديمى منابع نظر داشته، نگاشته‌ها با چاپ‌هاى جديد مطابقت داده شده و در پانوشت، به شماره صفحه‌هاى چاپ جديد، اشاره شده است. نيز از آن رو كه چاپ‌ها و نسخه‌هاى گوناگون استفاده شده، اشتباهات چاپى هر نسخه، بيان شده است. فهرست مصادر نيز آورده شده است[۳]
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، به روش كار نویسنده اشاره گرديده است[۴]
نگارنده در مقدمه خود، به اين نكته اشاره مى‌كند كه امتى كه حافظ ميراث فرهنگى خود باشد، نمى‌ميرد و مدرسى كه مصادر (كتاب و اعلام) تلاش خويش را وانهد، كار شايسته‌اى ننموده است. ازاين‌رو وى بر آن شده است تا فهرست كتب و منابعى را كه در ارتباط با مذهب اهل‌بيت(ع) است، بدون آنكه بخواهد محتواى نگاشته‌ها را تأييد نمايد، به نگارش درآورد؛ زيرا معتقد است تمامى آثار، هرچند عظيم و ژرف باشند، پيراسته از سهو و نسيان نيست[۵]
در ادامه، نویسنده، مقاله ارزشمندى با عنوان «نگارش و كتابت در اسلام» آورده است كه گزارش كاملى از تاريخ نگارش در اسلام دارد. نگارش‌هاى رسول اكرم(ص)، صحابه و اهل‌بيت(ع) در زمان بنى اميه و بنى عباس، راه‌هاى توثيق و تأييد كتاب‌ها، فهرستها، گنجينه‌ها و كتاب‌خانه‌هاى قديمى و جديد، فهرست كتب خطى، ريشه واژه فهرست و فهرس و اصطلاحات فهرس، از ديگر مطالب آن مى‌باشد[۶]
از جمله ويژگى‌هاى كتاب، آن است كه شرح حال‌ها از قرن پيش از هجرت تا سده پانزدهم، آورده شده و در شروع هر سده، مهم‌ترين رخدادهاى تاريخى، بيان گرديده است. همچنين ويژگى‌هاى كلى همان سده و مهم‌ترين منابع مكتوب آن قرن، ذكر گرديده است[۷]
از جمله مطالب گفته‌شده در هر سده، دولت‌هاى شيعى با بيان نام برخى از حاكمان آنهاست. همچنين تطور و دگرگونى انديشه‌ها در هر زمان و مكان و نوآورى‌هاى فكرى كه پديدآورنده مكتب فكرى خاصى بوده، ذكر شده است. گو اين كه تفصيل و آگاهى بيشتر در كتبى همچون «الصيانة» و «خاتم المعجم»، نگاشته مؤلف گران‌مايه و «الذريعة» علامه محمدمحسن رازى، مشهور به شيخ آغابزرگ طهرانى هست[۸]
از جمله ديگر ويژگى‌هاى كتاب، مى‌توان به اين نكته اشاره نمود كه در آن، كسانى (شيعى و غير شيعى) كه درباره اهل‌بيت(ع) اثر و نگاشته‌اى داشته‌اند، به ترتيب سال درگذشت، نام برده شده، آنان كه در يك سال درگذشته‌اند، به ترتيب حروف الفبا، نام خود و سپس نام پدرشان، معرفى شده است. اسامى كتاب‌ها نيز طبق حروف الفبا است و نام مؤلف، ناسخ، چاپخانه، محل و تاريخ چاپ و نشانه‌هايى براى شناخت كتب خطى، بيان شده است. همچنين عنوان و نام‌هاى مشهور هر اثر آورده شده است؛ گرچه مؤلف بدين نام، اثر خود را نناميده باشد، مانند «الكتاب» سيبويه (180ق) و «الحاشية» مولى عبدالله يزدى (1015ق) و «الرسائل» شيخ انصارى (1280ق)[۹]
نویسنده قصد داشته شرح حال علامه شيخ آغابزرگ طهرانى (1293-1389) را خاتمه كتاب قرار دهد و معاصران را در دفترى ديگر با نام «الأعلام بمن عرفته من الأيام» معرفى نمايد، اما براى قدردانى و نكوداشت زحمات آنان در حفظ و پويايى ميراث اهل‌بيت(ع)، در جلد دوم فهرست، نامشان را آورده است[۱۰]
وى در پايان شرح حال آيت‌الله خويى(1317-1413) مى‌گويد: «اين تمام شرح حالى بود كه از لابه‌لاى كتب چاپ‌شده و نشده، به دست آوردم. هنگام اتمام شرح حال علامه شيخ آغابزرگ كار را به پايان بردم، اما بعد شرح حال برخى از مؤلفان مشهور را در مستدرك، افزودم». وى شرح حال معاصران پس از آيت‌الله خويى را در فصل «مستدرك»، ص661 به بعد ج2، آورده است. همچنين در پايان فهرس، با عنوان «ملحق» قصد دارد معلومات جديدى بيفزايد. گرچه دو فصل مستقل بدين عنوان (مستدرك و ملحق) وجود ندارد و آنچه اضافه شده، لابه‌لاى مطالب كتاب، جا گرفته و فقط در پانوشت، با عبارت «من زيادات المحقق» مشخص شده است[۱۱]
محقق كتاب، برخى اضافات را بين كروشه آورده، شرح حال‌هايى را كه در پانوشت افزوده است، با عبارات «من زيادات المحقق» مشخص كرده است[۱۲]
با همه مزايا و ويژگى‌هاى موجود در كتاب، با نگاهى گذرا، خواننده متوجه مى‌شود اشتباهات تايپى و محتوايى در اين اثر، به چشم مى‌خورد، از جمله:
- صفحه 475، سطر 7: «حكومة الشاة» كه درست آن، «الشاه» است. ضمن اينكه سال تولد بسيارى از اشخاص، نيامده و كتاب‌هاى ديگرى از نويسندگان، ذكر نشده است[۱۳]
- سال درگذشت آيت‌الله طالقانى در صفحه 622، ج2، سال 1406 ذكر شده كه درست آن، سال 1400ق (1358ش) است. نيز در مقدمه، سال درگذشت آيت‌الله خويى، 1414ق ذكر شده و در متن، 1413ق است[۱۴]
وضعيت كتاب
فهرست قرون و محتواى مطالب بر حسب ترتيب ذكر در كتاب و فهرست عناوين اعلام، اسامى اعلام و اسامى كتب مذكور در كتاب بر حسب ترتيب حروف ابجد و فهرست اسماء دولت‌هاى شيعى و اهم مصادر مورد استفاده، در انتهاى جلد دوم، آمده است.
پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته و در مواردى نيز شرح حال برخى از افراد، توسط محقق در آن‌ها ذكر گرديده است.