كتاب الزهد الكبير
| الزهد الكبير | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بیهقی، احمد بن حسین (نويسنده) حيدر، عامر احمد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب الزهد الکبير |
| ناشر | دار الجنان مؤسسة الکتب الثقافية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 1987م , 1408ق, |
| موضوع | احاديث اهل سنت - قرن 5ق. اخلاق اسلامى |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
كتاب الزهد الكبير، اثر ابوبکر احمد بن حسین بیهقی(متوفی 458ق)، کتابی است به زبان عربی با موضوع اخلاق اسلامی و حدیث. نویسنده در این اثر با استناد روایات اهل تسنن، نکات اخلاقی را بر مبنای اخلاق روایی(به معنی مصطلح نزد اهل سنت) بیان کرده است. این اثر توسط عامر احمد حیدر مورد تحقیق قرار گرفته است.
ساختار
کتاب دارای مقدمه محقق(حاوی ترجمه مصنف، کتاب‌هایی که درباره زهد نوشته شده، روش تحقیق در این کتاب)، مقدمه مؤلف، محتوای مطالب در پنج بخش اصلی که هرکدام دارای فصولی هستند، و استدراکات متونی که به این اثر نسبت داده شده ولی در نسخه مورد تحقیق محقق وجود نداشته است، می‌باشد.
نویسنده در خلق این اثر از منابع فراوان تاریخی، تفسیری، روایی و... عربی بهره برده که برخی از آن‌ها از این قرار است: احیاء العلوم غزالی، اخبار القضاة محمد بن خلف بن حیان، اخلاق النبی ابوشیخ بن حیان اصفهانی، اسد الغابة ابن اثیر، تاریخ بغداد خطیب، تاریخ جرجان سهمی، تصحیفات المحدثین عسکری، تفسیر طبری، جامع ترمذی، جامع بیان العلم ابن عبدالبر، سنن ابن ماجه و ابوداود و دارمی و نسائی، صحاح مسلم و بخاری سیره و مناقب عمر بن عبدالعزیز ابن جوزی، کنز العمال، مسند احمد بن حنبل و....[۱]
گزارش محتوا
کتاب دربردارنده مطالبی درباره زهد است. نویسنده این اثر را بر مبنای اخلاق اسلامی روایی ترتیب داده است؛ یعنی وی روایاتی را از اهل تسنن دراین‌ارتباط ذکر کرده است. وی در پنج بخش اصلی به بیان محتوای مطالب کتاب پرداخته است؛ بخش اول به بیان عزلت و خمول می‌پردازد. بخش دوم در دو فصل به توضیح درباره ترک دنیا و مخالفت نفس و هوای نفس، و همچنین کوتاه کردن آرزوها و مبادرت به عمل قبل از رسیدن اجل می‌پردازد. در بخش سوم نیز روایاتی اخلاقی ذکر می‌گردد. بخش چهارم به ایراد روایاتی در باب ورع و تقوی پرداخته است... پایان کتاب نیز دربردارنده استدراکات متون منسوب به این نویسنده در کتاب حاضر است که در نسخه مورد تحقیق محقق نبوده است.
برخی از روایاتی که در کتاب ذکر شده از این قرار است:
«اخبرنا علی بن احمد بن نعبدان، انبا احمد بن عبید الصفار، ثنا تمتام، ثنا عبدالله بن مسلمة قال: ثنا عبدالله بن المبارک، عن عبدالله بن سعید بن ابی هند (ح) و اخبرنا ابوعبدالله محمد بن عبدالله الحافظ، انبأ أحمد بن جعفر القطیعی، ثنا عبدالله بن أحمد بن حنبل، حدثني ابی، ثنا وکیع، ثنا عبدالله بن سعید بن ابی هند، عن ابیه، عن ابن عباس رضی‌الله‌عنهما [قال: قال رسول‌الله(ص): نعمتان مغبون فیهما کثیر من الناس، الصحة و الفراغ»]. در این روایت با سند فوق از پیامبر خدا(ص) نقل شده که دو نعمت هستند که بیشتر مردم در آن متضرر می‌شوند(و به حق نمی‌توانند از آن بهره کافی را ببرند) و آن دو نعمت سلامتی و فراغت بال (آسوده‌خاطری) است.[۲]
روایت 242 از بخش دوم درباره ترک دنیا و مخالفت با نفس و هوی چنین است: اخبرنا ابوالحسن علی بن احمد بن محمد بن داود الرزاز ببغداد، ثنا ابوعمرو عثمان بن احمد الدقاق املاءً، ثنا عبدالله بن روح المدائنی، ثنا عثمان بن عمر، ثنا شعبه، عن ابی مسلمة، عن ابی نضرة، عن ابی سعید الخدری، ان رسول‌الله(ص) قال: «ان الدنیا خضرة حلوة و ان الله مستخلفکم فیها فینظر کیف تعملون، فاتقوا فتنة الدنیا و اتقوا فتنة النساء، فان اول فتنة بنی‌اسرائیل کانت فی النساء». از علی بن احمد بن محمد بن داود رزاز بغدادی نقل شده که رسول خدا(ص) فرمودند دنیا مانند منظره سرسبز زیبایی است که خداوند شما را در آن جای داده است و خلیفه او هستید. پس بنگرید که چگونه عمل می‌کنید؛ از فتنه دنیا و فتنه زنان بترسید که اولین فتنه بنی‌اسرائیل در زنانشان بود.[۳]
در روایت دیگر در بخش کوتاه کردن آرزوها و مبادرت به عمل پیش از مرگ می‌خوانیم: «حدثنا الشریف ابوالحسن محمد بن الحسین العلوی، انبأ ابومحمد عبدالله بن محمد بن الحسن، ثنا عبدالله بن هاشم، ثنا وکیع، ثنا شعبة، عن قتادة، عن انس بن مالک قال: قال رسول‌الله(ص) «یهرم ابن آدم و یبقی منه اثنتان الحرص و الأمل»». در روایت انس بن مالک از پیامبر خدا می‌خوانیم که ایشان فرمودند: آدمی پیر می‌شود ولی دو صفت آزمندی و آرزومندیش با وی باقی می‌ماند.[۴]
وضعیت کتاب
نویسنده درباره شیوه پژوهش در این اثر می‌نویسد:
- آیات قرآنی وارده در متن را تخریج کردم.
- احادیثی که مصنف از تمامی مصادر ذکر کرده بود تخریج کردم؛ البته به‌جز آن روایاتی که مصنف به دلیلی آن‌ها را از صحیحین جدا کرده بود که در آن‌ها به تبعیت از شیوه مصنف، بر تخریجشان از صحیحین اقتصار کردم.
- اقوال صحابه و تابعین و اتباع تابعین و تبعه اتباع و بعدی‌ها را هم استخراج کردم.
- میان متن نسخه خطی و نسخه‌های چاپی تطبیق کردم چراکه نسخه‌های خطی غالباً ً خالی از خطا نیستند.
- ضبط نامهای رجال وارده در احادیث را ذکر نموده‌ام.
- معانی مبهم و غریب را از کتاب‌های لغت و سایر کتاب‌های اختصاصی مربوط به این فن و علم استخراج کرده‌ام.
- در مواردی که جمله شامل خطای املایی یا دچار اسقاط کلمه بوده است، کلمه موردنظر را میان [] قرار داده‌ام.
- در آخر کتاب، استدراکاتی را از نصوصی که به این کتاب نسبت داده شده و در نسخه موردمطالعه ما نبوده است، را با عنوان «استدراکات» به آن افزوده‌ام.[۵]
کار تحقیق این کتاب در هفتم رمضان المبارک تمام شده است.[۶] در تحقیق این اثر بر نسخه خطی موجود در کتابخانه عارف حکمت مدینه منوره که نسخه اصلی تحقیق و مورد مراجعه برای ضبط نص بوده و همچنین نسخه موجود در کتابخانه آصفیه هند مراجعه شده است که نسخه دوم(هند) فرع از نسخه اول(مدینه) است.[۷] صفحات 7 تا 12 کتاب حاوی رونوشتی از تصاویر نسخه‌های خطی آن است.
فهارس فنی شامل(فهارس احادیث قولی به ترتیب الفبا و احادیث فعلی، آثار و اقوال به ترتیب الفبا، فهرست آیات به ترتیب سوره‌ها، و فهرستهای اشعار، مصادر و محتوای مطالب) در انتهای اثر ذکر شده است.[۸]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه‌ها و متن کتاب.