محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء
| محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | طباع، عمر فاروق (محقق) راغب اصفهانی، حسین بن محمد (نویسنده) |
| ناشر | شرکة دار الأرقم بن أبيالأرقم |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1420 ق یا 1999 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اخلاق اسلامی - قرن 5ق. - مجموعهها
ادبیات عربی - قرن 5ق. - مجموعهها ادبیات عربی - لطیفه، هجو و طنز |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | PJA 3932 /م3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء مهم‌ترين اثر اديبانه ابوالقاسم حسين بن محمد بن المفضل راغب اصفهانى، كتابى است شبيه موسوعه‌اى ادبى كه در موضوعات مختلف و متنوعى كه شامل حيات فردى، اجتماعى، سياسى و... انسان مى‌شود، تدوين گرديده است.
كتاب، به زبان عربى و در سال 1419ق / 1999م نوشته شده است.
ساختار
كتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب كه در دو جلد تنظيم شده، با اصطلاح «حدّ»، توسط مؤلف تبويب و فصل‌بندى شده است.
اين اثر، داراى 25 حدّ است كه شامل مسائلى درباره عقل، علم، جهل، سيادت، عدالت، اخلاق، عرفان و... مى‌شود. مطالبى درباره خوردنى‌ها و نوشيدنى‌ها، پوشيدنى‌ها، حرفه‌ها و پيشه‌ها، عبادات و مسائل عقيدتى، مرگ و عبرت‌هاى زمانه و گه‌گاه، نكاتى درباره افلاك و نجوم و ابرها نيز در آن گنجانده شده است؛ ازاين‌رو، كتاب، در بين آثارى كه به طرائف و حكايات پرداخته‌اند، يگانه است؛ چرا كه مطالب و مباحث آن، فراگير و عميق بوده و حال و هواى فكر و انديشه بر آن حاكم است.
مؤلف ذيل هر «حدّ»، فصولى و ذيل هر فصل، عناوينى و ذيل هر عنوان، اقوالى را نقل كرده و به مناسبت، ابياتى پرمعنا از شعر شاعران آورده است. عناوينى كه در ذيل فصول آمده است، به‌خوبى بيانگر مطالبى است كه تحت آن عنوان قرار گرفته‌اند.
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، توضيحاتى پيرامون نویسنده و اثر او داده شده است[۱]
در جلد اول، حد اول، پيرامون عقل، جهل و متعلقات بوده و از جمله مباحثى كه نویسنده در اين حد، بدان پرداخته، عبارت است از: مدح عقل و ذم حمق؛ حاجت فضايل به عقل؛ حاجت عقل به ادب؛ عزت عقل؛ فضل مصاحبت عقلا؛ نكوهش عاقل متجاهل؛ سختى مداواى احمق؛ نهى از تبعيت از هوا و..[۲]
حد دوم، درباره سيادت و ولادت بوده و نویسنده پس از تعريف حد سيادت و سيد، ويژگى‌ها و خصايص رؤسا و بزرگان را برشمرده است. نویسنده در اين قسمت، سخنان و حكاياتى از برخى ملوك، امرا و بزرگانى همچون اردشير، معاويه، ارسطاطاليس، عمر بن عبدالعزيز، عثمان، اسحاق بن ابراهيم، عمروعاص، ابوالعيناء و... نقل كرده است[۳]
حد سوم، در انصاف، ظلم، حلم، عفو، عقاب و عداوت مى‌باشد. نویسنده در تعريف و مدح عدل، به سخنى از انوشيروان اشاره كرده است بدين مضمون كه: «عدل، حصار و قلعه‌اى است كه هيچ آبى، آن را غرق نكرده، هيچ آتشى آن را نسوزانده و هيچ منجنيقى قادر به ويرانى آن نيست»[۴]
مطالب گردآمده در حد چهارم، متنوع‌تر از حدود قبلى بوده شامل مباحثى پيرامون نصرت، اخلاق، مزاح، حياء، امانت‌دارى، خيانت، رفعت و پستى مى‌شود. از جمله اشخاصى كه سخن، حكايت يا اشعارى از آن‌ها در اين قسمت ذكر شده، عبارتند از: پيامير(ص)، زهير، ابوسفيان، ابن حجاج، حاتم، عمرو بن مخاده، متنبى، صنوبرى، شبيب بن برصاء و..[۵]
حد پنجم، در مورد روابط پدر و فرزندى بوده و نویسنده در ابتدا، به منافع و مضرات فرزند اشاره و سپس، مطالبى در مورد شفقت و مهربانى والدين نسبت به فرزندان، بيان كرده است. از جمله مباحث اين قسمت، عبارتند از: محبت به فرزند و بازى با او، محبت پدر به فرزند در حالت بغض فرزند به او، فرق فرزندان بزرگ و كوچك، كثرت اولاد، محبت نسبت به دختران، سياست و تأديب فرزند و..[۶]
عنوان ساير حدود اين جلد، عبارتند از: شكر، مدح، حمد، ذم؛ آمال و آرزوها؛ صناعات، مكاسب، تقلب، غنا و فقر؛ استعطاء و عطاء؛ اطعمه و شرب و شراب.
جلد دوم، از حد دوازدهم تا بيست و پنجم را در خود جاى داده است. حد دوازدهم، در مورد برادرى است و نویسنده ضمن اشاره به اين نكته كه اعتبار مرد، به برادران و دوستان او بوده و كسى كه مصاحب ديگرى مى‌شود، به وى منسوب مى‌گردد، به مطالب زير، پرداخته است: فوايد مصاحبت با عقلا، صنوف برادران، آزمايش دوست هنگام غضب، نهى از تضييع حقوق برادران و..[۷]
حد سيزدهم، در مورد غزل و متعلقات به آن بوده و در حد چهاردهم، از شجاعت و متعلقات آن، سخن به ميان آمده است. در اين قسمت، ابتدا حقيقت شجاعت تعريف شده و پس از اشاره به اسباب آن، عناوينى همچون استفاده از خدعه و حيله در جنگ، تفكر قبل از اقدام، صبر و تحمل شدايد، مردن با عزت و زندگانى با ذلت و... مورد بحث قرار گرفته است[۸]
تزويج، ازدواج، طلاق و عفت؛ لواط و زنا؛ خلقت انسان؛ لباس و عطر؛ ذم دنيا؛ عبادات و ديانت؛ مرگ و احوال آن؛ آسمان، زمان، مكان، نباتات و درختان؛ فرشتگان و اجنه؛ حيوانات و فنون مختلف، عنوان ساير حدود اين جلد مى‌باشند.
مؤلف در اين كتاب، بين جدى و شوخى و اخبار و نكته‌هاى ادبى مليح، جمع كرده است. به گفته خود او، چنانچه كسى در مجلس لهو، به شناخت لغت و نحو آراسته نباشد، حضورش در آن مجلس، چونان حضور حيوانى رها گشته در بيابان است و اگر از فضيلت‌هاى جاويدان طرفى نبسته باشد، داراى عقل و خردى ناقص است؛ چرا كه عقل دو نوع است: عقل طبيعى و فطرى و عقل مسموع؛ يعنى عقلى كه در اثر تجربه و شناخت به دست مى‌آيد.
كتاب، مجموعه‌اى است كه نكته‌اى از نكات حيات واقعى انسان‌ها را فروگذار نكرده و بدين منظور، نویسنده به ديوان‌هاى شعرا و كتاب‌هاى امثال و خاطرات حكما و اديبان، مراجعه كرده و از آن‌ها، نكات بديعى را به‌صورت مختصر و موجز با حفظ امانت در نقل و رعايت جانب واقعيت، جمع‌آورى نموده و در كتاب جاى داده است.
كتاب اين ويژگى را داراست كه از ابتذال و تصنع به‌دور است، چنانچه عيبى در بين باشد آن را نپوشانده، بلكه برملا مى‌كند و در مواردى كه ناچار است شاهد مثال بر مطلبى ارائه كند، هرچند شاهد مثال ركيك و مسخره و مبتذل هم باشد، از آوردن آن به جهت بهره بردن خواننده و كشف مطلب، ابايى ندارد.
چنانچه هزار و يك شب را از جمله آثارى بدانيم كه حكايت‌هاى جالبى را از عالم خيال و واقعيت جمع‌آورده است، محاضرات كتابى است شبيه آن؛ با اين تفاوت كه راغب در اين كتاب، در عالم حقايق، امثال و عبرت‌ها سير مى‌كند.
وضعيت كتاب
تحقيق كتاب، توسط دكتر عمر الطباع صورت گرفته است.
فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده است.
در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع، به توضيح و تشريح كلمات دشوار متن، پرداخته شده است.
پانويس
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. دانش‌نامه قرآن كريم، بهاءالدين خرمشاهى، ج اول، ص 1092 - 1091.
3. اكتفاء القنوع بما هو مطبوع، ادوارد فنديك، ص 342.
4. تاريخ الأدب العربى، كارل بروكلمان، ج 5، ص 210 - 209.