وکیع، محمد بن خلف
| نام | محمد بن خلف وکیع |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | خلف بن حیان |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 306ق-بغداد |
| اساتید | |
| برخی آثار | أخبار القضاة |
| کد مؤلف | AUTHORCODE21800AUTHORCODE |
ابوبکر محمد بن خلف بن حیان بن صدقة ضبی بغدادی (متوفی 306ق)، ملقب به وکیع، قاضی، عالم، فاضل، فقیه و عارف اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری و صاحب کتاب «أخبار القضاة».
نام و نسب
در منابع و مراجع معروف، مطلب چندانی در ترجمه و شرح حال وی، وجود نداشته و فقط در برخی موارد، اشاره‌ای گذرا به نسب، علم و فضل او شده است؛ به‌عنوان مثال، ابن خلکان، در ضمن ترجمه و شرح حال شاعر مشهور، ابومحمد حسن بن علی بن احمد، ملقب به ابن وکیع تنیسی مصری و نوه قاضی محمد بن خلف، از او یاد نموده است. ثعالبی نیز در کتاب خویش، تحت عنوان «یتيمة الدهر»، در ضمن شرح حال علی بن وکیع شاعر، اشاره مختصری به او کرده است. اما این مطالب مختصر، صورت دقیقی از شرح حال و زندگی وی و نیز منزلت و جایگاه اجتماعی او، به دست نمی‌دهد. فقط همین‌قدر می‌دانیم که او قاضی اهواز بوده است، اما اطلاعی از قضایا و آرای نادر او (آن‌گونه که خود وی به گردآوری آرای نادر سایر قضات پرداخته است)، در دست نیست[۱].
خطیب بغدادی، او را چنین معرفی کرده است: محمد بن خلف بن حیان بن صدقة بن زیاد ابوبکر ضبی قاضی، معروف به وکیع، عالم، فاضل و عارف به سیر و ایام الناس و اخبار آنان بوده و مصنفات زیادی دارد...[۲].
وی اخباری نیکو داشته و از کسانی همچون: زبیر بن بکار، ابوحذافه سهمی، محمد بن ولید بسری، حسن بن عرفه، علاء بن سالم، علی بن مسلم طوسی، محمد بن عبدالله مخزومی، علی بن شعیب، حسن بن محمد زعفرانی، محمد بن عبدالرحمن صیرفی، علی و محمد پسران اشکاب، عباس بن ابی‌طالب، محمد بن عثمان بن کرامه و... حدیث نموده است[۳].
راویان
برخی از کسانی که از وی روایت کرده‌اند، عبارتند از:
- احمد بن کامل قاضی؛
- ابوعلی صواف؛
- ابوطالب بن بهلول؛
- محمد بن عمر بن جعاب؛
- علی بن محمد بن لؤلؤ؛
- موسی بن جعفر بن عرفه سمسار؛
- ابوجعفر بن مقیم؛
- محمد بن مظفر؛ و...[۴].
وفات
تاریخ وفات وی را سال 306ق، ذکر کرده‌اند[۵].
آثار
- غرر الأخبار في أخبار القضاة و تاريخهم و أحكامهم؛
- كتاب الأنواء؛
- كتاب البحث؛
- كتاب التصرف و النقد و السكة؛
- كتاب الرمي و النضال؛
- كتاب الشريف؛
- كتاب الطريق؛
- كتاب عدد آي القرآن و الاختلاف فيه؛
- كتاب المسافر؛
- كتاب المكاييل و الموازين[۶].
پانویس
منابع مقاله
سعید محمد لحام، مقدمه کتاب «أخبار القضاة»، اثر محمد بن خلف وکیع، عالم الكتب، لبنان، بیروت، چاپ اول، 1422ق-2001م.