معجم مصطلحات الحديث
| معجم مصطلحات الحديث | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حرش، سلیمان مسلم (نویسنده)
جمل، حسین اسماعیل (نویسنده) ارناووط، عبدالقادر (مقدمه‌نويس) |
| ناشر | مکتبة العبيکان |
| مکان نشر | عربستان - رياض |
| سال نشر | 1421ق. = 2001م. |
| چاپ | چاپ دوم |
| موضوع | حديث - اصطلاحها و تعبيرها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ح4م6 / 106/2 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
معجم مصطلحات الحديث، عنوان کتابی است یک جلدی به زبان عربی، از حسین اسماعیل جمل و سلیمان مسلم حرش پیرامون اصطلاحات حدیثی. نویسندگان در این اثر، دایرة‌المعارفی از اصطلاحات حدیثی را گرد آورده‌اند.
اثر با مقدمه شیخ عبدالقادر ارناؤوط در 1421ق، توسط انتشارات مكتبة العبيكان در عربستان به چاپ رسیده است.
ساختار
کتاب یک جلد دارد و حاوی مقدمه شیخ عبدالقادر ارناؤوط، مقدمه مؤلفان و محتوای مطالب به‌ترتیب الفبایی است. در نگارش این اثر از 21 منبع به زبان عربی بهره برده شده که برخی از آنها عبارت است از: علوم الحديث، ابن صلاح با تحقیق نورالدین عتر؛ المقنع، ابن ملقن با تحقیق عبدالله یوسف الجدیع؛ التقييد و الإيضاح، عراقی با تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان؛ النكت علی كتاب ابن الصلاح، ابن حجر با تحقیق ربیع بن هادی؛ فتح المغيث، سخاوی؛ تدريب الراوي، سیوطی با تحقیق احمد عمر هاشم و...[۱].
گزارش محتوا
علم به اصطلاحات حدیث و شناخت قواعد آن برای کسی که مشغول به علوم حدیث است، علمی است ضروری؛ زیرا با قواعد این علم، روایت صحیح از سقیم تشخیص داده می‌شود و مقبول و مردود از اخبار مشخص می‌گردد[۲].
تلاش‌های بسیاری در خدمت به حدیث نبوی و تحکیم قواعد و اصولش و تحدید موضوعش انجام شده است. از اولین کسانی که در این وادی قلم زده قاضی ابومحمد رامهرمزی (متوفی 360ق) صاحب «المحدث الفاصل» را می‌توان نام برد.
کتاب بعدی، «علوم الحديث» حاکم ابوعبدالله (متوفی 405ق) است. سپس ابونعیم اصفهانی (متوفی 430ق) روی کتاب حاکم کار کرد و چیزهایی به آن افزود و تهذیبش کرد و با نام «المستخرج علی كتاب الحاكم» آن را تکمیل کرد. این سیر تکاملی به‌ترتیب در کتاب‌های «الكفاية في معرفة الرواية» و «الجامع لآداب الشيخ و السامع» خطیب بغدادی (متوفی 463ق)، «الإلماع في تقييد الرواية و ضبط السماع» قاضی عیاض یحصبی اندلسی (متوفی 544ق)، «ما لا يسع المحدث جهله» ابوحفص میانجی (متوفی 508ق)، ادامه یافت و با «علوم الحديث» عثمان بن صلاح شهرزوری (متوفی 643ق) که به «مقدمة ابن الصلاح» مشهور است، به تکامل رسید. کتاب‌های زیادی توسط عراقی، ابن حجر، نووی، سیوطی، ابن کثیر و دیگران در شرح، اختصار و تقریر کتاب شهرزوری نوشته شد و درعین‌حال کتاب‌های دیگری مانند «الاقتراح» ابن دقیق عید، «نخبة الفكر في مصطلح أهل الأثر» ابن حجر و... به‌صورت مستقل نگاشته شد[۳].
از مصنفات جدید در این علم می‌توان «قواعد التحديث من فنون مصطلح الحديث» شیخ محمد جمال‌الدین قاسمی (متوفی 1333ق) و «توجيه النظر إلی أصول الأثر» شیخ طاهر بن صالح بن احمد جزایری (متوفی 1338ق) را نام برد. کتاب حاضر نیز مشارکتی است از نویسندگان آن در راستای پیشبرد این علم. آنان، مصطلحات حدیثی را که قوام علم حدیث بر آنهاست و طالب علوم حدیث نیازمند دانستن آنهاست، در این کتاب جمع آورده‌اند. این کتاب به‌صورت معجم جمع‌آوری شده تا دستیابی به اصطلاح مورد نظر برای خواننده و پژوهشگر، آسان باشد. در این کتاب، در کنار هر اصطلاحی، تعریف مختص به آن هم ذکر شده است و سعی شده تا تعریف، جامع و نافع باشد. علاوه بر آن، همراه تعریف، گروهی از مراجع و مصادر هم نام برده شده تا کسی که خواهان اطلاعات بیشتری در این باب است، به آنها مراجعه کند[۴].
در بخشی از مطالب کتاب درباره «اثر» و «اجازه» می‌خوانیم:
اثر: چیزی است که از افعال و اقوال صحابه و تابعین روایت شده باشد. نزد اکثر محدثان، اثر مرادف با حدیث است (به خبر نگاه کنید).
اجازه: اذن در روایت، به‌گونه گفتار یا نوشتار است؛ یعنی اذن استاد برای شاگردش تا مسموعاتش را از وی روایت کند، هرچند آنها را از وی استماع نکرده یا بر وی قرائت ننموده باشد.
اجازه دارای انواعی است:
- اجازه دادن به فردی معین برای روایتی معین: مثل اینکه بگوید: أجزتك أن تروي عني صحيح البخاري؛
- اجازه به معین برای نامعین: مانند اینکه بگوید: أجزتك رواية مسموعاتي؛
- اجازه به نامعین برای معین: مثل اینکه بگوید: أجزت لمن أدركني رواية صحيح مسلم؛
- اجازه به نامعین برای نامعین: مثل اینکه بگوید: أجزت لأهل زماني رواية مسموعاتي؛
- اجاز به معدوم به‌تبع موجود: مثل اینکه بگوید: أجزت لفلان و من يولد بعد بكذا؛
- اجازه در چیزی که خود مجیز آن را استماع ننموده هنوز آن را تحمل نکرده، تا مجاز بتواند آن را بعد از تحمل مجیز، روایت کند؛
- اجازه مجاز: مثل اینکه بگوید: أجزتك مُجازاتي یا أجزتك ما أجيز لي[۵].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب و منابع، به‌ترتیب در انتهای اثر، آمده است. برخی از اصطلاحات کتاب چنین است:
ت= تحقیق؛
ش= شرح؛
ط= طبع (چاپ)[۶].
ارجاعات در کتاب، به جهت معرفی منابع بیشتر جهت مطالعه و تحقیق است و پس از هر واژه و اصطلاحی که توضیح داده شده، با خط فاصله، ارجاعات آن مشخص شده است و سپس به سراغ واژه بعدی میرویم.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.