مفتاح السعادة و مصباح السيادة في موضوعات العلوم
| مفتاح السعادة و مصباح السيادة في موضوعات العلوم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | طاش کبری‌زاده، احمد بن مصطفی (نویسنده) |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1422 ق یا 2002 م |
| چاپ | 3 |
| موضوع | اخلاق اسلامی - کتاب‌شناسی
اسلام - مسایل متفرقه علوم - مجموعهها - متون قدیمی تا قرن 14 علوم - کتاب‌شناسی علوم اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 علوم اسلامی - کتاب‌شناسی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | BP 11/5 /ع8ط2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مفتاح السعادة و مصباح السيادة في موضوعات العلوم، نام كتابى است كه احمد بن مصطفى، مشهور به طاش كبرى‌زاده، آن را به زبان عربى تأليف نموده است. مؤلف، در اين كتاب، به‌طور كامل به علومى كه در عصر خود، به آنها دسترسى داشته، پرداخته و توضيحات لازم و مفيدى را درباره آنها داده است و گاه، چند كتاب را در موضوع مورد بحث معرفى كرده است.
ساختار
كتاب، در سه جلد تنظيم شده و مطالب آن، در قالب چهار مقدمه و هفت دوحه(درخت تنومند) كه هر دوحه خود داراى چند شعبه(شاخه) است، بيان گرديده است(دوحه اول تا پنجم در جلد اول، دوحه ششم، در جلد دوم و دوحه هفتم، در جلد سوم ذكر شده است).
غير از عناوين «دوحه» و «شعبه»، مصنف از عناوين جزيى‌ترى، مثل«عنقود»، «مطلب»، «اصل»، «قسم»، «جمله»، «مقام» و «مثار» نيز كمك گرفته است.
مى‌توان گفت مطالب كتاب، به‌طور كلى، به سه قسمت قابل تقسيم است: قسمت اول كه جلد اول را در بر گرفته، در بيان علوم ادبى و علوم عقلى، اعم از حكمت عملى و نظرى مى‌باشد؛ قسمت دوم كه محتواى جلد دوم است، در بيان علوم شرعى است و قسمت سوم كه در جلد سوم، مطرح شده، در بيان علوم مربوط به تصفيه است كه ثمره عمل به علم مى‌باشد؛ در واقع اين قسمت، خلاصه‌اى است از كتاب «احياء العلوم» غزالى.
مؤلف، در هر قسمت، تعداد زيادى از علوم را نام مى‌برد و پس از ذكر نام هر علمى، به معرفى آن و بيان فايده و موضوع و مسائل آن مى‌پردازد و گاه از كتاب‌هايى كه در آن علم تدوين شده است، ياد مى‌كند.
گزارش محتوا
محتويات جلد اول:
- مقدمه‌اى در حمد و ثناى الهى و صلوات بر پيغمبر اكرم(ص) و اهل‌بيت و اصحاب آن حضرت و بيان هدف غايى از تأليف كتاب و بيان نام آن و...؛[۱]
- مقدمات چهارگانه(فضيلت علم و تعلّم و تعليم، شرايط و وظايف متعلم، وظايف معلم و نسبت ميان روش استدلال و روش تصفيه يا رابطه علم و عمل)؛[۲]
- مقدمه(در بيان حصر علوم به‌گونه اجمالى)؛[۳]
- دوحه اول(در بيان علوم خطى)[۴]، شامل:
- الف) مقدمه(در فضيلت خط و بيان نياز به آن و چگونگى وضع آن)؛
- ب) شعبه اول، درباره علوم مربوط به چگونگى صناعت خطى؛ علومى از قبيل علم ادوات خط، علم قوانين كتابت، علم تحسين حروف و...؛
- ج) شعبه دوم، درباره علوم مربوط به املاى حروف مفرد؛ علومى از قبيل علم املاى خط عربى، علم خط مصحف و...؛
- دوحه دوم(در بيان علوم مربوط به الفاظ)[۵]، شامل:
- الف) مقدمه؛
- ب) شعبه اول، درباره علومى كه به مفردات تعلق دارد، مانند علم مخارج حروف، علم لغت، علم وضع و...؛
- ج) شعبه دوم، درباره علومى كه به مركبات تعلق دارد، مانند علم نحو، علم معانى، علم بيان، علم بديع و...؛
- د) شعبه سوم، درباره فروع علوم عربى، مانند علم امثال، علم وقايع و رسوم امم، علم تاريخ خلفاء و...؛
- دوحه سوم(در بيان علوم مربوط به معقولات ثانيه)[۶]، شامل:
- الف) مقدمه؛
- ب) شعبه اول، درباره علوم ابزارى كه آدمى را از خطاى در استدلال نگه مى‌دارد، مانند علم منطق؛
- ج) شعبه دوم، درباره علومى كه انسان را از خطاى در مناظره و درس نگه مى‌دارد، مانند علم آداب درس، علم نظر و...؛
- دوحه چهارم(در بيان علوم مربوط به اعيان)[۷]، شامل:
- الف) مقدمه؛
- ب) شعبه اول، درباره علم الهى؛
- ج) شعبه دوم، درباره فروع علم الهى، مانند علم معرفت نفوس انسانى، علم معرفت ملائكه، علم معرفت معاد و...؛
- د) شعبه سوم، درباره علم طبيعى؛
- ه) شعبه چهارم، درباره فروع علم طبيعى، مانند علم طب، علم نبات، علم حيوان، علم معادن و...؛
- و) شعبه پنجم، درباره فروع علم طبيعى[در اين شعبه، فروع هر يك از فروعى كه در شعبه چهارم ذكر شد، بيان شده است، بنا بر اين مناسب بود گفته شود: الشعبة الخامسة فى فروع فروع العلم الطبيعى]، شامل:
- عنقود(خوشه) اول، درباره فروع علم طب، مانند علم تشريح، علم جراحت، علم حجامت و...؛
- عنقود دوم، درباره فروع علم فراست، مانند علم قيافه، علم استنباط معادن، علم نزول باران و...؛
- عنقود سوم، درباره فروع علم نجوم، مانند علم رمل، علم فال و...؛
- عنقود چهارم، درباره فروع علم سحر، مانند علم كهانت، علم شعبده و تخيلات و...؛
- ز) شعبه ششم، درباره علوم رياضى، مانند علم هندسه، علم هيئت، علم عدد و...؛
- ح) شعبه هفتم، درباره فروع علم هندسه، مانند علم مساحت، علم ابزار جنگى، علم اوزان و موازين و...؛
- ط) شعبه هشتم، درباره فروع علم هيئت، مانند علم نوشتن تقويم، علم صور كواكب، علم منازل ماه و...؛
- ى) شعبه نهم، درباره فروع علم عدد، مانند علم جبر و مقابله، علم محاسبه درهم و دينار، علم محاسبه فرائض و...؛
- ك) شعبه دهم، درباره فروع علم موسيقى، مانند علم آلات و ابزار موسيقى، علم رقص و علم غنج(ناز و عشوه)؛
- دوحه پنجم(در بيان حكمت عملى)[۸]، شامل:
- الف) شعبه اول، درباره علم اخلاق؛
- ب) شعبه دوم، درباره علم تدبير منزل؛
- ج) شعبه سوم، درباره علم سياست؛
- د) شعبه چهارم، درباره فروع حكمت عملى، مانند علم آداب ملوك، علم وزارت و...
محتويات جلد دوم:
دوحه ششم(در بيان علوم شرعى)[۹]، شامل:
الف) مقدمه؛
ب) شعبه اول، درباره علم قرائت؛
ج) شعبه دوم، درباره علم روايت حديث؛
د) شعبه سوم، درباره علم تفسير؛
ه) شعبه چهارم، درباره علم درايه؛
و) شعبه پنجم، درباره علم كلام؛
ز) شعبه ششم، درباره علم اصول فقه؛
ح) شعبه هفتم، درباره علم فقه؛
ط) شعبه هشتم، درباره فروع علوم شرعى، شامل:
مطلب اول، درباره فروع علم قرائت، مانند علم مخارج حروف، علم مخارج الفاظ، علم وقوف و...؛
مطلب دوم، درباره فروع علم حديث، مانند علم شرح حديث، علم ناسخ و منسوخ حديث، علم اسباب و ازمنه و امكنه ورود احاديث و...؛
مطلب سوم، درباره فروع علم تفسير، مانند علم معرفت مكى و مدنى، علم معرفت اولين آيات نازله، علم معرفت سبب نزول و...؛
مطلب چهارم، درباره فروع علم حديث، مانند علم مواعظ، علم ادعيه و اوراد، علم آثار و...؛
مطلب پنجم، درباره فروع علم كلام؛
مطلب ششم، درباره فروع علم اصول فقه، مانند علم نظر، علم مناظره، علم جدل و علم خلاف؛
مطلب هفتم، درباره فروع علم فقه، مانند علم فرائض، علم قضاء و...
توجه: همه مطالب جلد اول(مطالب بعد از مقدمات چهارگانه) و دوم، زيرمجموعه قسمت اول رساله است كه در بيان ارشاد به چگونگى تحصيل روش استدلال مى‌باشد.
محتويات جلد سوم:
- مقدمه؛
- دوحه هفتم(در بيان علوم باطن)[۱۰]، شامل:
الف) شعبه اول، درباره عبادات، مشتمل بر:
اصل اول، درباره علم، شامل:
مطلب اول، درباره شناخت فضيلت علم و تعلم و تعليم؛
مطلب دوم، درباره شناخت علمى كه بر مسلمان واجب است؛
مطلب سوم، درباره علوم محمود و علوم مذموم؛
مطلب چهارم، درباره آداب و وظايف معلم و متعلم؛
مطلب پنجم، درباره آفات علم و بيان نشانه‌هاى علماى دنيا و علماى آخرت؛
مطلب ششم، درباره عقل و شرافت و حقيقت و اقسام آن؛
اصل دوم، درباره قواعد عقايد؛
اصل سوم، درباره علم اسرار طهارت؛
اصل چهارم، درباره علم اسرار نماز، شامل:
مطلب اول، درباره بيان مراتب نماز؛
مطلب دوم، درباره شروط باطنى نماز؛
مطلب سوم، درباره بيان کیفیت احضار قلب در هنگام به جا آوردن هر يك از اركان و شروط؛
مطلب چهارم، درباره علم وظايف امامت؛
مطلب پنجم، درباره فضيلت نماز جمعه و آداب و سنن آن؛
مطلب ششم، درباره نمازهاى نافله، شامل:
قسم اول، نماز ضحى و نماز اوابين؛
قسم دوم، نماز روزها و شب‌هاى هفته؛
قسم سوم، نمازهايى كه با تكرار سال‌ها، تكرار مى‌شوند؛
قسم چهارم، نمازهايى كه به اسباب عارضى مربوط مى‌شوند؛
اصل پنجم، درباره علم اسرار زكات، شامل پنج مطلب؛
اصل ششم، درباره علم اسرار روزه، شامل پنج مطلب؛
اصل هفتم، درباره علم اسرار حج، شامل هفت مطلب و مطلب پنجم آن، مشتمل بر ده جمله؛
اصل هشتم، درباره علم فضيلت اذكار و تلاوت اوراد، شامل يك مقدمه و ده مطلب؛
اصل نهم[در كتاب، اشتباها اصل دهم نوشته شده]، درباره تقسيم اوراد و فضيلت و احكام آنها، شامل شش مطلب و يك خاتمه؛
ب) شعبه دوم، درباره عادات، شامل:
اصل اول، درباره آداب خوردن، مشتمل بر چهار مطلب و مطلب اول آن، شامل سه قسم؛
اصل دوم، درباره آداب زناشويى، شامل شش مطلب؛
اصل سوم، درباره آداب كسب و معاش، شامل پنج مطلب و مطلب دوم آن، مشتمل بر شش عقد؛
اصل چهارم، درباره حلال و حرام، شامل هشت مطلب و مطلب سوم آن، مشتمل بر چهار مثار؛
اصل پنجم، درباره آداب هم‌نشينى و معاشرت با گروه‌هاى مختلف مردم، شامل يازده مطلب؛
اصل ششم، درباره آداب عزلت(گوشه‌نشينى)، شامل سه مطلب؛
اصل هفتم، درباره آداب سفر، شامل چهار مطلب؛
اصل هشتم، درباره آداب سماع و وجد، شامل سه مطلب و مطلب سوم آن، مشتمل بر سه مقام؛
اصل نهم، درباره امر به معروف و نهى از منكر، شامل چهار مطلب؛
اصل دهم، درباره اخلاق نبوت؛
ج) شعبه سوم، درباره مهلكات، شامل:
اصل اول، درباره شرح عجايب قلب، مشتمل بر ده مطلب؛
اصل دوم، درباره رياضت نفس و تهذيب اخلاق، مشتمل بر شش مطلب؛
اصل سوم، درباره شكستن شهوت شكم و فرج، مشتمل بر سه مطلب؛
اصل چهارم، درباره آفات زبان؛
اصل پنجم، درباره سرزنش خشم و كينه و رشك، مشتمل بر شش مطلب؛
اصل ششم، درباره مذمت دنيا، مشتمل بر دو مطلب؛
اصل هفتم، درباره مذمت مال و ناپسند بودن حب آن و مذمت بخل، مشتمل بر شش مطلب؛
اصل هشتم، درباره مذمت جاه و ريا، مشتمل بر شانزده مطلب؛
اصل نهم، درباره مذمت كبر و عجب، مشتمل بر هفت مطلب؛
اصل دهم، درباره مذمت غرور، مشتمل بر سه مطلب؛
د) شعبه چهارم، درباره منجيات، شامل:
اصل اول، درباره توبه، مشتمل بر ده مطلب؛
اصل دوم، درباره صبر و شكر، مشتمل بر يازده مطلب؛
اصل سوم، درباره رجاء و خوف، مشتمل بر پنج مطلب؛
اصل چهارم، درباره فقر و زهد، مشتمل بر شش مطلب؛
اصل پنجم، درباره توكل، مشتمل بر شش مطلب؛
اصل ششم، درباره محبت و شوق و انس و رضا، مشتمل بر هفت مطلب؛
اصل هفتم، درباره نيت و اخلاص و صدق، مشتمل بر چهار مطلب؛
اصل هشتم، درباره محاسبه و مراقبه؛
اصل نهم، درباره تفكر، مشتمل بر دو مطلب؛
اصل دهم، درباره ذكر موت و بعث و نشور، مشتمل بر سه مطلب؛
توجه: تمام مطالب جلد سوم، زيرمجموعه قسمت دوم رساله است كه درباره علوم مربوط به تصفيه مى‌باشد.
وضعيت كتاب
فهرست محتويات هر جلد، در آخر آن، ذكر شده است؛ به علاوه اينكه در پايان جلد سوم، اين فهرست‌ها نيز ذكر شده است:
- فهرست علوم؛
- فهرست اسماء كتب؛
- فهرست اعلام و مؤلفين؛
- فهرست اماكن و بقاع.