نشر المحاسن اليمانية في خصائص اليمن و نسب القحطانية

نشر المحاسن اليمانية في خصائص اليمن و نسب القحطانية
پدیدآوران	حموش، احمد راتب (محقق) ابن دیبع، عبدالرحمن بن علی (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	نثر اللآلی السنیه
ناشر	دار الفکر المعاصر
مکان نشر	دمشق - سوریه
سال نشر	1413 ق
چاپ	1
موضوع	جغرافیا یمن - تاریخ یمن - سرگذشت‌نامه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏DS‎‏ ‎‏247‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ن‎‏5*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نشر المحاسن اليمانية في خصائص اليمن و نسب القحطانية، تأليف ابن الديبع الشيباني الزبيدي از علمای شافعي قرن نهم هجری به زبان عربی مى‌باشد. در اين اثر ويژگى‌های جغرافیایی، قصه‌ها، عجائب سرزمين يمن، شرح حال ساكنين و قبائل و علمای آن ذكر شده است و به منزله موسوعه‌ای است كه مطالب مختلفي را در بردارد.

ساختار

مشتمل بر دو بخش است: بخش اول مقدمه مفصلي كه به قلم احمد راتب حموش با نام نثر اللآلي السنية علي نشر المحاسن اليمنية در شرح حال مؤلف و مطالب كتاب و شيوه تحقيق خود، به نگارش درآمده است. بخش دوم متن كتاب است كه از هفت باب تشكيل شده است. هر يك از ابواب متناسب با عنوان باب، فصولي را شامل مى‌شود.

گزارش محتوا

خلاصه مطالبی كه در ابواب كتاب آمده، به ترتيب ابواب به شرح ذيل است:

1. در ابتدای اين باب از بين تقسيماتي كه علمای نجوم قديم از زمين داشته‌اند و آن را به هفت اقليم تقسيم كرده‌اند، نظريه ياقوت حموي ملاك نظر قرار گرفته و يمن به عنوان اولين اقليم دانسته شده است. سپس به برج‌های دوازده گانه‌ای كه اليمانيه ناميده شده، اشاره شده است. در ادامه به مناطق جغرافیایی اين سرزمين پرداخته شده است. از ديگر مطالبی كه جزء خصايص آن به شمار آمده است، وجود معادن مختلف و طبيعت سرسبز و نيز مدفن انبياء بزرگی؛ مانند: هود، صالح، شعيب و ذوالقرنين است.
2. نقل اخبار مربوط به آثار آسمانى و جوى؛ مانند: خورشيد، ماه، ابرها، باران، رعد، برق و همچنين زلزله‌ها و باد جنوب كه منسوب به يمن است و بركات و مضرات آنها از مباحث مطرح شده است.
3. "القحطانى" از انساب مشهور يمن است كه تاريخچه آن ذكر شده است. قحطان فرزند هود نبى(ع) بوده است كه پس از وى وصى او گرديد. وصاياى ذريه قحطان تا عامر به ترتيب در اين باب آمده است.
4. اولاد عامر كه به سبأاكبر معروف بود با نام حمير و كهلان در يمن پراكنده شدند. قحطان در واقع از اين دو تن انشعاب يافت. ذكر قبايل ديگرى كه در يمن شرقى و غربى وجود داشته از بخش‌هاى ديگر اين باب است.
5. تعدادى از ذريه قحطان به اميرى حرمين شريفين مكه و يثرب منسوب شده‌اند. در بخش اول به امراى مكه و در بخش بعد به امراى پرداخته شده است. اولين كسى كه نام او ذكر شده است، هىّ بن بىّ بن جرهم بن الغوث بن سعد بن جرهم بن قحطان مى‌باشد. در منابع اسماعيل(ع) نيز به عنوان اولين حاجب بيت ذكر شده است. پس از آن مطالبى پيرامون پوشش كعبه و فضيلت مكه و بيت العتيق آمده است. در بخش دوم نيز ابتدا واليان يثرب و ساكنين آن و در فصل آخر نيز قضيه خلافت ابوبكر شرح شده است. در اين بخش پيش از ذكر استدلال كسانى كه به خلافت ابوبكر قائل هستند، به كلام رسول‌الله(ص) در حجةالوداع: «من كنت مولاه فعلى مولاه» اشاره و تصريح كرده كه كسى در قرابت، فضل و سابقه‌اش با على(ع) منازع نبود. كسانى؛ همچون عمار بن ياسر، سلمان فارسى و ابوذر الغفارى بر ولايت ايشان بودند.
6. درباره خصوصيات اخلاقى قحطانى‌ها، علو همت، وفا و شجاعت آنها اشعار و مطالب زيادى در منابع ذكر شده است. به عنوان نمونه در باب سخاوت تبّع اسعد نقل شده است كه هفت روز در مكه اقامت كرد و در هر روز ده هزار و در مجموع 70 هزار ناقه را نحر كرد. در اين باب اشعار زيادى نيز شاهد آورده شده است.
7. قبايل مختلفى در يمن ساكن هستند؛ اما اينكه به چه دليل مى‌توان اين قبايل را قحطانى دانست، مسئله‌اى است كه نویسنده به قاعده شهرت استناد كرده و اينكه از تكرار يك مطلب در بين مردمى كه قلباَ به صدق گفتار آنها اعتقاد دارد، ظن قوى ايجاد مى‌شود كه چنين مطلبى صحيح است. همچنين شهادت بر نسب مشهور به تسامع امرى است كه احدى از اهل علم آن را منع نكرده است. لذا در ادامه به قبايل، ساكنين، علما و عرفاى مناطق تاريخى يمن؛ مانند: وصاب، بنى غليس پرداخته شده است.

در خاتمه نيز قصه‌ها و امور عجيب و غريب درباره وصاب نقل شده است.

وضعيت كتاب

احمد راتب حموش محقق كتاب عبارات آن را با تنها نسخه خطی مطابقت داده و به مراجع و مصادر بسیاری مراجعه نموده است. در پاورقی‌ آدرس آيات، احاديث و شرح مفردات و عباراتي كه نياز به توضيح داشته، آمده است. فهارس پايان كتاب:

1- آيات 2- احاديث نبوي 3- اشعار 4- اعلام اشخاص، قبائل و امم 5- اعلام زمان و مكان 6- اسامی كتب وارده در متن كتاب 7- مصادر تحقيق 8- آثار محقق 9- محتويات

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.
2. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد سوم، صفحه 523-524.