كتاب‌شناسی گزیده توصیفی تاریخ و تمدن ملل اسلامی
| کتابشناسی گزيده توصيفي تاريخ و تمدن ملل اسلامی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | روغنی، شهره (نویسنده) |
| ناشر | سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1382 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-459-718-4 |
| موضوع | اسلام - تاریخ - کتابشناسی تمدن اسلامی - کتابشناسی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | Z 7835 /الف5ر9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
كتاب‌شناسی گزیده توصیفی تاریخ و تمدن ملل اسلامی، تأليف شهره روغنى، كتابى است كه براى دانشجويان رشته الهيات، گرايش تاريخ و تمدن تدوين شده است[۱]
در اين مجموعه، كتاب‌هاى تأليف يا ترجمه‌شده به يكى از زبان‌هاى فارسى و عربى معرفى شده‌اند. در موضوع دائرةالمعارف‌ها چند عنوان محدود به زبان انگليسى نيز آمده است[۲]
ساختار
كتاب، مشتمل بر مقدمه و دو بخش كلى است كه در بخش اول، كتاب‌شناسى كتب تاريخى و در بخش دوم، كتاب‌شناسى آثار جغرافيايى و سفرنامه‌ها ذكر شده است.
ذيل هريك از عنوان‌ها يا موضوعات يادشده، منابع مربوط معرفى و توصيف شده‌اند. ابتدا اطلاعات كتاب‌شناختى هر كتاب ارائه و سپس كتاب به‌اجمال و به‌گونه‌اى توصيف شده است كه خواننده بتواند اطلاعات لازم را نسبت به محتواى مطالب مندرج در كتاب كسب نمايد. در پايان توصيف هر كتاب حتى‌الامكان شماره راهنماى كتاب (رده‌بندى كنگره) داده شده است تا امر بازيابى كتاب در كتابخانه براى دانشجويان به‌راحتى انجام گيرد. پس از توصيف آخرين كتاب در هر موضوع، ذيل عنوان «كتاب‌هاى ضميمه»، كتاب‌هايى نام برده شده كه صرفاً اطلاعات كتاب‌شناختى آنها ذكر شده است[۳]
گزارش محتوا
ضرورت تدوين كتاب‌شناسى‌ها امرى بديهى است. دانشجويان رشته‌هاى مختلف در طول تحصيل و به‌ويژه آنگاه كه مكلف به انجام دادن كارهاى تحقيقاتى مى‌شوند با پرسش‌هايى درباره كتاب‌هاى موجود، مؤلف، زبان متن اصلى و ترجمه فارسى كتاب و ده‌ها پرسش ديگر مواجه هستند كه نداشتن پاسخ، حتى براى بخشى از آنها، پيشرفت تحقيق و وصول به اهداف آن را دشوار مى‌سازد. بديهى است كه با تخصصى شدن علوم، تدوين كتاب‌شناسى‌هاى عمومى تنها چاره‌ساز مشكل نيست و نياز به تدوين كتاب‌شناسى موضوعى تخصصى احساس مى‌شود[۴]
كتاب‌شناسى‌ها را مى‌توان به چند اعتبار تقسيم كرد:
- نوع و ميزان اطلاعات هر شناسه؛
- شمول موضوعى؛
- مقطع زمانى؛
- طرز انتشار، كه توضيح هريك در ادامه آمده است[۵]
كتاب‌شناسى حاضر، با موضوع تاريخ و تمدن ملل اسلامى، از نظر نوع و ميزان اطلاعات شناسه‌ها از نوع توصيفى و از حيث شمول موضوعى و مقطع زمانى به ترتيب از نوع موضوعى تخصصى و گذشته‌نگر است كه با هدف معرفى و شناساندن امّهات كتاب‌هاى مورد نياز دانشجويان (كتاب‌هاى مرجع، درسى و كمك درسى) و پژوهشگران اين رشته و ديگر علاقه‌مندان در اين زمينه تنظيم شده است. محدوده موضوعى اين كتاب‌شناسى از حيث جغرافيايى، كل جهان اسلام و از نظر زمانى، از ابتداى پيدايش اسلام تا برافتادن خلافت عباسى قاهره به دست سلطان سليم اول است. براى تدوين كتاب‌شناسى تخصصى موجود، ابتدا در حد بضاعت علمى خويش و با مراجعه به فهرست منابع موجود در پايان كتاب‌هاى تحقيقاتى مهم اين رشته، فهرستى مشتمل بر بيش از دو هزار عنوان كتاب كه به‌نوعى با موضوع مورد نظر هم‌گرايى داشت تهيه شد، سپس قريب به پانصد عنوان آن براى توصيف، گزينش گرديد. منابع دو دسته‌اند: 1. منابع قديمى و دست اول يا آثار اوليه كه نويسندگان و مؤلفان آنها يا شخصا شاهد وقايع بوده‌اند يا وقايع در عصر آنها اتفاق افتاده و به دليل همين قرب زمانى يا مكانى تدوين‌كنندگان آن، از اعتبار خاصى برخوردارند؛ 2. تحقيقات جديد كه متأخران - اعم از مسلمان و غير مسلمان - براساس منابع دست اول و با روش‌هاى جديد تاريخ‌نگارى تدوين نموده‌اند. گفتنى است در بين دسته اخير بعضاً از كتاب‌هايى نام برده شده است كه احتمالاً با اهدافى خاص و گاه مغرضانه نگاشته شده‌اند، اما به جهاتى، از جمله كمبود منابع در آن زمينه يا اهميت شيوه‌هاى تحقيق و تدوين و از همه مهم‌تر، شناخت ماهيت اين آثار، معرفى آنها لازم مى‌نمود. پس از گزينش، نوبت به توصيف آثار رسيد؛ براى توصيف منابع علاوه بر اينكه هريك از آنها از نظر گذرانده شد، از مجلات و نشريات و كتبى كه در معرفى كتاب، حاوى مطلبى بودند نيز استفاده گرديد[۶]
در اين كتاب‌شناسى، منابع معرفى‌شده بر اساس موضوع، طبقه‌بندى و سپس در هر طبقه مدخل‌ها براساس نظم الفبايى مرتب گرديده است. امر طبقه‌بندى نيز با توجه به انواع تاريخ‌نگارى اسلامى - شامل سِيَر و مغازى، مقاتل و فتن و حروب، فتوح و خراج، تواريخ عمومى، تواريخ دودمانى، تواريخ محلى، انساب، طبقات، تشكيلات، فرهنگ‌نامه‌هاى تاريخى، فرق و مذاهب - و برنامه دروس تخصصى گرايش تاريخ و تمدن ملل اسلامى صورت پذيرفته است. بديهى است كه تعيين حد و مرز موضوع يك كتاب و قراردادن آن به‌طور دقيق ذيل يك موضوع خاص، كارى بس دشوار و در برخى موارد، به دليل ماهيت و محتواى مطالب كتاب، غير ممكن بود؛ براى رفع مشكل در اين‌گونه موارد، آنها در ذيل عنوانى كه محتواى كتاب به آن نزدیک تر بوده گنجانده شده‌اند[۷]
طبقه‌بندى موضوعات كتاب با توجه به دو محور اساسى تاريخ‌نگارى اسلامى و سرفصل‌هاى مصوب درسى و با عنايت به منابع مورد نياز براى پژوهش در اين رشته انجام شده است. در اين طبقه‌بندى شش عنوان اصلى تاريخ‌نگارى و فلسفه تاريخ، كتاب‌هاى تاريخى، آثار جغرافيايى و سفرنامه‌ها (جغرافياى تاريخى)، علم و فرهنگ و تمدن، هنر و معمارى اسلامى و نهايتاً كتاب‌هاى مرجع انتخاب شده‌اند. ذيل بعضى از اين عنوان‌هاى اصلى، عنوان‌هاى فرعى و فرعى‌تر قرار گرفته‌اند. اين عنوان‌هاى فرعى عبارتند از: سير و مغازى، مقاتل و فتن و حروب، فتوح، تواريخ عمومى، تواريخ محلى (پيش از اسلام و دوره اسلامى)، تواريخ دودمانى و نيز تشكيلات و ديوان كه همه، ذيل عنوان اصلى كتاب‌هاى تاريخى آمده‌اند. كتاب‌شناسى‌ها و فهرست‌ها، و زندگى‌نامه‌ها كه خود به دو عنوان فرعى‌تر زندگى‌نامه‌هاى عمومى و اختصاصى تقسيم شده‌اند و دائرةالمعارف‌ها ذيل كتاب‌هاى مرجع آمده‌اند[۸]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، در ابتداى كتاب و همچنين براى سهولت كار خوانندگان، در پايان كتاب نمايه نام كتاب‌ها و مؤلفان و مترجمان ذكر شده است. نویسنده پيش از شروع در متن كتاب، علائم اختصارى محل بازيابى كتاب‌ها را ذكر كرده است[۹]
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.