الصواعق الإلهية في الرد علی الوهابية (نجدی)

    از ویکی‌نور
    ‏الصواعق الإلهية في الرد علی الوهابية
    الصواعق الإلهية في الرد علی الوهابية (نجدی)
    پدیدآوراننجدی، سلیمان بن عبدالوهاب (نویسنده) لجنه التحقيق (محقق)
    عنوان‌های دیگر‏الصواعق الإلهية في الرد علي الوهابية
    ناشردار الهداية
    مکان نشرایران - تهران
    سال نشرمجلد1: 1420ق,
    شابک964-5688-11-6
    موضوعوهابيه - دفاعيه‎ها و رديه‎ها
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏BP‎‏ ‎‏207‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏3‎‏ص‎‏9‎‏
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    الصواعق الإلهية في الرد علی الوهابية، نوشته سلیمان بن‎ عبدالوهاب (متوفی 1208ق)، در نقد افکار برادرش محمد بن عبدالوهاب و یکی از بهترین آثار ردیه بر آرا و افکار وهابیت است. سلیمان بن‎ عبدالوهاب هدفش از‎ نگارش‎ کتاب‎‎ را امر به معروف و نهی از منکر و نصیحت برادرش محمد بن‎ عبدالوهاب و طرف‎دارانش دانسته است.

    ساختار

    در اصل، مباحث کتاب همچون‎ یک نامه است و تمام مطالب به هم مربوط است، اما مصححین مختلف کتاب برای فهم بهتر مطالب، هرکدام‎ با‎ توجه به مطالب کتاب و سلیقه خود، آن را فصل‎بندی کرده‎اند؛ به ‎همین‎ علت‎ فصل‎بندی کتاب در چاپ‎های مختلف یکسان نیست. در این نسخه، مباحث در 26 فصل تنظیم شده است. پیش از ورود به بحث نیز مقدمه‎ای تحقیقی ارائه شده است.

    گزارش محتوا

    در سال 1160‎ق، محمد‎ بن ‎عبدالوهاب با محمد بن ‎سعود، رئیس درعیه، به توافق رسید که به خیال خویش بار دیگر توحید را به مسلمانان بیاموزند. این توافق سرآغاز فتواهای تکفیری محمد بن‎ عبدالوهاب و قتل و غارت مسلمانان به ‎دست‎ آل‎سعود بود. این جنایات باعث بحث‎های فراوانی در میان مردم و عالمان منطقه شد. برخی از طرف‎داران محمد بن ‎عبدالوهاب از برادر ایشان، یعنی سلیمان بن ‎عبدالوهاب (متوفی 1208ق) که قاضی شهر حریملاء بود، درباره‎ فتاوای‎ برادرش محمد بن‎ عبدالوهاب سؤال می‎کردند. سلیمان بن‎ عبدالوهاب‎، در سال 1167ق، در جواب یکی از سؤال‎کنندگان، به نقد افکار برادرش پرداخت و کتابی پرمحتوا و علمی در نقد فتاوای تکفیری برادرش محمد بن‎ عبدالوهاب‎ تحریر‎ کرد که یکی از بهترین آثار ردیه بر آرا و افکار وهابیت است. این کتاب با عناوین مختلفی در تذکره‎ها آمده است. گویا اسم اول آن «فصل الخطاب في الرد‎ علی‎ محمد بن ‎عبدالوهاب» بوده که به‎اشتباه، بعضی خیال کرده‎اند کتاب‎ دیگری‎ از سلیمان بن‎ عبدالوهاب در نقد‎ وهابیت‎ است‎. اولین ناشران آن در هند نام آن را به «الصواعق الإلهية في الرّد علی الوهابية» تغییر داده‎اند[۱]‎.

    سلیمان بن ‎عبدالوهاب‎ در‎ مقدمه کتاب این نکته را خاطر‎‎نشان می‎سازد که کسی‎ می‎تواند‎ امام مردم شود و فتوا دهد‎ که‎ جامع شرایط اجتهاد باشد؛ یعنی عالم به کتاب خدا و سنّت رسول خدا باشد‎، ناسخ‎ و منسوخ و متقدم و متأخر احکام را‎ بداند‎ و روایت‎ صحیح از ضعیف‎، مرسل‎ از مسند و متصل از‎ منقطع‎ را تمیز دهد. سلیمان بن‎ عبدالوهاب به‎صورت غیر مستقیم به برادرش می‎گوید: بااینکه او‎ شرایط‎ اجتهاد را ندارد، چرا برای امت‎ فتوا‎ می‎دهد‎ و مردم‎ را‎ به زحمت می‎اندازد‎. وی‎ در ادامه تصریح می‎کند که برادرش مجتهد نیست و به این نکته ظریف اشاره می‎کند که: «امروزه‎ مردم‎ گرفتار‎ کسانی شده‎اند که خود را به کتاب‎ و سنّت‎ منتسب‎ می‎کنند‎ و می‎گویند‎ گفتار‎ خود را از آن دو گرفته‎ایم‎... اینان گفتار خود را به اهل علم عرضه نمی‎کنند و هرکس هم با فهم آنان مخالفت کرد، او را تکفیر می‎کنند‎. این در حالی است که به خدا سوگند این افراد یک‎دهم شرایط اجتهاد را هم ندارند. این فردی که یک‎دهم اجتهاد را ندارد، برای هیچ‎یک از افراد امت ارزشی قائل‎ نیست‎ و همه را جاهل یا کافر می‎داند. خدایا، گمراه را هدایت کن و او را به جاده حق بازگردان»[۲]‎.

    سلیمان بن ‎عبدالوهاب رفتار وهابیان را به خوارج‎ تشبیه‎ کرده و برای اثبات دیدگاه خود به سخنان ابن ‎عباس و ابن ‎عمر استناد جسته است. از ابن ‎عباس نقل کرده که: «مثل خوارج نباشید که به ‎جهت جهل‎ و تأویل‎ آیات قرآنیِ مربوط به مشرکین‎ و اهل‎ کتاب، خون مسلمانان را ریختند و اموال آنان را غارت کردند». از ابن ‎عمر نیز نقل کرده: «خوارج شرورترین افرادند که آیات نازل‎شده درباره کفار‎ را‎ بر مسلمانان منطبق ساختند»[۳]‎.

    سلیمان بن ‎عبدالوهاب در فصل بعدی، خواننده را به این نکته توجه می‎دهد که از قرآن و سیره و سنّت رسول خدا این مطلب‎ به‎ دست‎ می‎آید که ایمان و نفاق در یک نفر قابل جمع است. ابن ‎تیمیه گفته: می‎شود در قلب مسلمانی هم مقداری ایمان، هم مقداری کفر و هم‎ مقداری‎ نفاق باشد و این فرد، مسلمان است، به شرط آنکه کفرش او را تماماً از اسلام خارج نکند؛ زیرا پیامبر(ص) با عبدالله بن‎ ابی که مشهورترین منافق مدینه بود، معامله مسلمان‎ کرد‎ و تمام‎ حقوق اسلامی‎ را بر او مترتب می‎ساخت. پیامبر(ص) فرمودند که هرکس شهادتین را بگوید، خونش محترم است؛ حتی اگر این شهادتین، منافقانه‎ باشد‎ باز‎ حقن دماء می‎آورد[۴]‎.

    در ادامه سلیمان‎ بن ‎عبدالوهاب‎ برای چندمین بار به خواننده تذکر می‎دهد که برادرش مجتهد مسلَّم نیست و شرایط اجتهاد در او وجود ندارد. لذا‎ استنباط‎ افرادی‎ مثل محمد بن ‎عبدالوهاب اعتباری ندارد و نباید حُکّام بر اساس آن‎ عملی را انجام دهند[۵]‎.

    شیخ سلیمان بن ‎عبدالوهاب در بخش بعدی کتاب خود به اصل دیگری برای منع‎ تکفیر‎ مسلمانان‎ اشاره می‎کند و می‎نویسد: یکی از ادله ناصواب‎ بودن عقیده وهابیان این است‎ که‎ پیامبر(ص) فرمود: «تدرأ الحدود بالشبهات» و نووی در شرح آن می‎‎نویسد که هرکس از اهل بدعت‎ از‎ فرق‎ اسلامی به‎سبب استناد به آیه یا روایتی، امر بر آن ملتبس شد‎، محکوم‎ به‎ کفر نمی‎شود و این همان چیزی است که ابن‎ تیمیه هم پذیرفته است.

    سلیمان در ادامه‎ به‎ طرف‎داران‎ محمد بن‎ عبدالوهاب می‎گوید: آیا باز هم خیال می‎کنید صدا زدن غائب، کفر اکبر است‎، ولی‎ ائمه اسلام آن را نفهمیدند و فقط شما فهمیدید؟! آیا خیال می‎کنید به صرف بیان‎ عقیده‎ خود‎ برای مخالف، حجت بر آنان تمام شد و چون حجت را - یعنی حرف شما را‎ شنیدند - تمام کردید و نپذیرفتند، باید آنان را به قتل برسانید؟ [۶]‎.

    مؤلف‎ در ادامه مباحث خویش، به تعدادی از روایات نبوی استناد جسته که می‎توان در‎ ردّ‎ و نقد افکار وهابیان از آنها استفاده کرد. در صحیح بخاری آمده است‎ که‎ پیامبر(ص)‎ فرمود: «و لايزال أمر هذه الأمّة مستقيماً حتّی تقوم السّاعة».

    این حدیث نشان می‎دهد که امت اسلام هیچ‎گاه به بلاد شرک و کفر‎ تبدیل‎ نخواهد شد؛ در‎حالی‎که شما می‎گویید تمام بلاد مسلمانان را شرک و کفر اکبر فرا‎گرفته است. اگر بگویید‎ ‎پیامبر‎ فرموده: امت من به 73 فرقه تقسیم می‎شوند که فقط یکی اهل‎ نجات‎ و فرقه ناجیه است، جواب گوییم: اتفاقاً این‎ روایت‎ مؤید‎ سخن ماست که نشان می‎دهد اگرچه بیشتر‎ از‎ هفتاد فرقه از فرقه‎های اسلام بدعت‎گذارند و در آتش، اما از امت اسلام خارج‎ نمی‎شوند‎ و امت محمد محسوب می‎شوند. آیا‎ مگر‎ ظالمان از‎ امت‎ اسلام‎ به جهنم نمی‎روند؛ در‎حالی‎که قطعاً مسلمان‎ محسوب‎ می‎شوند. پس صرف اهل جهنم بودن، دلیل بر مسلمان نبودن در این‎ دنیا‎ نیست[۷]‎.

    نویسنده کتاب، در فصل بعد به اوصاف اهل شرک‎ می‎پردازد‎ و می‎نویسد: آنچه از قرآن‎ درباره‎ شرک می‎توان فهمید، آن است که اهل شرک به اشیا یا افرادی صفت الوهیت داده و تصریح کرده‎اند که آنها اله خود هستند و اله واحد را صراحتاً انکار می‎کردند. لذا خدای‎ متعال‎ به آنان نهیب زد که برای من، مثل و ندّ قرار ندهید. بر همین اساس باید گفت اگر این امور شرک هم باشد، از مصادیق شرک اصغر است. عده‎ای از علما‎ آن‎ را از‎ مصادیق شرک ندانسته و فقط آن را فعل حرام دانسته و برخی حکم به کراهت داده‎اند[۸]‎.

    آخرین فصل کتاب، اختصاص به اوصاف ‎‎مسلمان‎ دارد که شیخ سلیمان با ذکر 52 روایت از رسول خدا به اثبات‎ می‎رساند‎ که‎ اسلام به گفتن شهادتین ثابت می‎شود و صرف بیان شهادتین، حتی اگر به‎ جهت ترس یا نفاق‎ باشد، باعث احترام خون، مال، ناموس و آبروی گوینده آن می‎شود و تنها با انکار‎ ضروری دین، این فرد‎ از‎ امت اسلام خارج می‎شود؛ آن‎هم به حکم مجتهد مسلَّم و نه به حکم کسی که در اجتهاد او شک وجود دارد[۹].

    مؤلف‎ کتاب، احادیث این بخش را بدون هیچ توضیحی ذکر کرده و شاید دلیل آن وضوح بسیار زیاد این احادیث است که خواننده خود به مضمون آن دست می‎یابد. آخرین حدیثی که‎ سلیمان‎ بن‎ عبدالوهاب ذکر می‎کند، حدیث معروف «سباب المسلم فسوق و قتاله كفر» است، تا به طرف‎داران محمد بن‎ عبدالوهاب بفهماند آن کسی که کافر است، طبق تصریح رسول خدا، شما هستید‎ که‎ مسلمانان را می‎کشید، نه مسلمانانی که نماز می‎خوانند و روزه می‎گیرند و فقط ایرادشان این است که حرف شما را نمی‎پذیرند[۱۰]‎.

    وضعیت کتاب

    این کتاب روی نسخه چاپ‎ ترکیه‎ بازنویسی‎ و تصحیح گردیده و پاورقی‎های تکمیلی خوبی به آن اضافه شده است. فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.

    پانویس

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. فرمانیان، مهدی، «گزارشی از کتاب الصواعق الإلهية في الرد علی الوهابية»، پایگاه مجلات تخصصی نور، سراج منیر، بهار 1391، شماره 5، صفحه 181 تا 198.

    وابسته‌ها

    الصواعق الإلهية في الرد علی الوهابية