أسئلة نجم‌الدين الكاتبي عن كتاب المعالم لفخرالدين الرازي مع تعاليق عزالدولة ابن كمونة: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '= ' به '= ') |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
| عنوان =أسئلة نجم‌الدين الكاتبي عن كتاب المعالم لفخرالدين الرازي مع تعاليق عزالدولة ابن كمونة | | عنوان =أسئلة نجم‌الدين الكاتبي عن كتاب المعالم لفخرالدين الرازي مع تعاليق عزالدولة ابن كمونة | ||
| عنوان‌های دیگر =المعالم في اصول‌الدين. شرح | | عنوان‌های دیگر =المعالم في اصول‌الدين. شرح | ||
المعالم في اصول فقه. شرح | المعالم في اصول فقه. شرح | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[کاتبی قزوینی، علی بن عمر]](نویسنده) | [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر]](نویسنده) | ||
[[ابن کمونه، سعد بن منصور]] (نویسنده) | [[ابن کمونه، سعد بن منصور]] (نویسنده) | ||
[[اشمیتکه، زابینه]] (محقق) | [[اشمیتکه، زابینه]] (محقق) | ||
[[پور جوادي، رضا]] (محقق) | [[پور جوادي، رضا]] (محقق) | ||
[[فخر رازی، محمد بن عمر]] (نویسنده) | [[فخر رازی، محمد بن عمر]] (نویسنده) | ||
| زبان =عربی | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =BP 205/2 /ف3 م6022 | | کد کنگره =BP 205/2 /ف3 م6022 | ||
| موضوع =اصول فقه شافعي - قرن 6ق. | | موضوع =اصول فقه شافعي - قرن 6ق. | ||
فخر رازی، محمد بن عمر، 544؟ - 606ق. المعالم في اصول‌الدين - نقد و تفسير | فخر رازی، محمد بن عمر، 544؟ - 606ق. المعالم في اصول‌الدين - نقد و تفسير | ||
فخر رازی، محمد بن عمر، 544؟ - 606ق. المعالم في اصول الفقه - نقد و تفسير | فخر رازی، محمد بن عمر، 544؟ - 606ق. المعالم في اصول الفقه - نقد و تفسير | ||
کلام شافعي - قرن 6ق. | کلام شافعي - قرن 6ق. | ||
| ناشر =مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران | |||
| ناشر =مؤسسه | |||
| مکان نشر =ایران - تهران | | مکان نشر =ایران - تهران | ||
| سال نشر =مجلد1: 1386ش, | | سال نشر =مجلد1: 1386ش, | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE28666AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE28666AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ = | | چاپ = | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =28666 | ||
| کتابخوان همراه نور =28666 | | کتابخوان همراه نور =28666 | ||
| کد پدیدآور =773 | | کد پدیدآور =773 | ||
| خط ۴۳: | خط ۳۱: | ||
'''أسئلة نجم‌الدين الكاتبي عن كتاب المعالم لفخرالدين الرازي مع تعاليق عزالدولة ابن كمونة'''، تألیف [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|ابوالمعالی علی بن عمر بن علی کاتبی قزوینی]]، معروف به [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|دبیران کاتبی]]، حکیم و ریاضی‌دان شافعی (متوفی 675ق) است. | '''أسئلة نجم‌الدين الكاتبي عن كتاب المعالم لفخرالدين الرازي مع تعاليق عزالدولة ابن كمونة'''، تألیف [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|ابوالمعالی علی بن عمر بن علی کاتبی قزوینی]]، معروف به [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|دبیران کاتبی]]، حکیم و ریاضی‌دان شافعی (متوفی 675ق) است. | ||
کتاب حاضر به زبان عربی و شامل سه متن است: متن المعالم اثر [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدین رازی]]، متن اسئله نوشته [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|نجم‌الدین کاتبی]] بر معالم و تعلیقات [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] در جواب [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] همراه با حواشی مستقیم وی بر قسم اصول دین کتاب که فصوص نامیده شده‌اند. این اثر با تحقیق و مقدمه [[اشمیتکه، زابینه|زابینه اشمیتکه]] و [[رضا پورجوادی]] منتشر شده است. | کتاب حاضر به زبان عربی و شامل سه متن است: متن المعالم اثر [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدین رازی]]، متن اسئله نوشته [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|نجم‌الدین کاتبی]] بر معالم و تعلیقات [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] در جواب [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] همراه با حواشی مستقیم وی بر قسم اصول دین کتاب که فصوص نامیده شده‌اند. این اثر با تحقیق و مقدمه [[اشمیتکه، زابینه|زابینه اشمیتکه]] و [[رضا پورجوادی]] منتشر شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب، با مقدمه محققین اثر آغاز شده است. پس از آن مباحث در دو بخش ارائه شده است: | کتاب، با مقدمه محققین اثر آغاز شده است. پس از آن مباحث در دو بخش ارائه شده است: | ||
# بخش اول در اصول دین: در این بخش ابتدا خطبه و مقدمات [[فخر رازی، محمد بن عمر|رازی]]، [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] و [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] ارائه شده است. سپس متن اثر سه شخصیت در ده باب به همان ترتیب ارائه شده است. | # بخش اول در اصول دین: در این بخش ابتدا خطبه و مقدمات [[فخر رازی، محمد بن عمر|رازی]]، [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] و [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] ارائه شده است. سپس متن اثر سه شخصیت در ده باب به همان ترتیب ارائه شده است. | ||
# بخش دوم در اصول فقه: این بخش نیز در ده باب به همان سیاق ارائه شده است. | # بخش دوم در اصول فقه: این بخش نیز در ده باب به همان سیاق ارائه شده است. | ||
[[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|نجم‌الدین کاتبی]]، اغلب بعد از نقل عبارت فخر رازی با عنوان «قلنا» سؤال خود را از معالم مطرح می‌کند. [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] نیز در تعلیقاتش که در پاسخ کاتبی ایراد شده، پس از نقل عبارت کتاب المعالم با عنوان «أقول» دیدگاه خود را بیان نموده است. | [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|نجم‌الدین کاتبی]]، اغلب بعد از نقل عبارت فخر رازی با عنوان «قلنا» سؤال خود را از معالم مطرح می‌کند. [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] نیز در تعلیقاتش که در پاسخ کاتبی ایراد شده، پس از نقل عبارت کتاب المعالم با عنوان «أقول» دیدگاه خود را بیان نموده است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
المعالم جزء آثار نسبتا کوتاه [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدین رازی]] (متوفی 606ق) است که ظاهراً آن را در سال‌های پایانی عمر خویش تألیف کرده است. متنی که امروز از معالم باقی است، شامل دو قسم، یکی در اصول دین و دیگری در اصول فقه است؛ ولی به‌طور دقیق مشخص نیست که کتاب در اصل شامل چند قسم (نوع) بوده است. فردی به نام [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] رساله‌ای به نام اسئله نوشته است که حاوی حواشی انتقادی‌اش بر کتاب معالم است. وی در سراسر حواشی خود سعی کرده به متن معالم نزدیک بماند و جزئیات استدلال [[فخر رازی، محمد بن عمر|رازی]] را نقد کند. [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] در مقدمه کتاب می‌نویسد: «این رساله‌ای است مشتمل بر اسئله‌ای که ما بر دو نوع کتاب معالم ایراد کرده‌ایم». [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] نیز رساله‌ای مشتمل بر تعلیقاتش بر حواشی انتقادی [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] و نیز در نقد معالم نوشته است. [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] در مقدمه خود بیان می‌کند: باآنکه معالم یکی از سودمندترین و دقیق‌ترین آثار مختصر [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] است، برخی از مواضع نویسنده در آن به‌خوبی بیان نشده است و اضافه می‌کند که او حتی پیش از دیدن اسئله قصد نقد کردن کار [[فخر رازی، محمد بن عمر|رازی]] را داشته است. بنابراین، کار او هم پاسخی بر نوشته [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] و هم نقدی بر معالم [[فخر رازی، محمد بن عمر|رازی]] است.<ref>ر.ک: موسی‌وند، محسن، ص43</ref>. | المعالم جزء آثار نسبتا کوتاه [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدین رازی]] (متوفی 606ق) است که ظاهراً آن را در سال‌های پایانی عمر خویش تألیف کرده است. متنی که امروز از معالم باقی است، شامل دو قسم، یکی در اصول دین و دیگری در اصول فقه است؛ ولی به‌طور دقیق مشخص نیست که کتاب در اصل شامل چند قسم (نوع) بوده است. فردی به نام [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] رساله‌ای به نام اسئله نوشته است که حاوی حواشی انتقادی‌اش بر کتاب معالم است. وی در سراسر حواشی خود سعی کرده به متن معالم نزدیک بماند و جزئیات استدلال [[فخر رازی، محمد بن عمر|رازی]] را نقد کند. [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] در مقدمه کتاب می‌نویسد: «این رساله‌ای است مشتمل بر اسئله‌ای که ما بر دو نوع کتاب معالم ایراد کرده‌ایم». [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] نیز رساله‌ای مشتمل بر تعلیقاتش بر حواشی انتقادی [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] و نیز در نقد معالم نوشته است. [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] در مقدمه خود بیان می‌کند: باآنکه معالم یکی از سودمندترین و دقیق‌ترین آثار مختصر [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] است، برخی از مواضع نویسنده در آن به‌خوبی بیان نشده است و اضافه می‌کند که او حتی پیش از دیدن اسئله قصد نقد کردن کار [[فخر رازی، محمد بن عمر|رازی]] را داشته است. بنابراین، کار او هم پاسخی بر نوشته [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] و هم نقدی بر معالم [[فخر رازی، محمد بن عمر|رازی]] است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/30970/43 ر.ک: موسی‌وند، محسن، ص43]</ref>. | ||
تاریخ نگارش رساله [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] و تعلیقات او بر حواشی [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی قزوینی]] تا اندازه‌ای از روی ارجاعی که [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] در شرح خود بر تلویحات [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] بدان داده است، معلوم می‌شود. ازآنجاکه شرح تلویحات [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] در اوائل 667 به پایان رسیده است، این رساله باید پیش از این تاریخ نوشته شده باشد<ref>ر.ک: همان؛ مقدمه محققین، صفحه شش</ref>. | تاریخ نگارش رساله [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] و تعلیقات او بر حواشی [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی قزوینی]] تا اندازه‌ای از روی ارجاعی که [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] در شرح خود بر تلویحات [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] بدان داده است، معلوم می‌شود. ازآنجاکه شرح تلویحات [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] در اوائل 667 به پایان رسیده است، این رساله باید پیش از این تاریخ نوشته شده باشد<ref>ر.ک: همان؛ مقدمه محققین، صفحه شش</ref>. | ||
کاتبی به‌جز یک مورد (ارجاع به محصل در صفحه 145)، به آثار دیگر [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] ارجاع نمی‌دهد؛ اگرچه می‌دانیم که با دیگر آثار او به‌خوبی آشنا بوده است.<ref>ر.ک: مقدمه محققین، صفحه پنج</ref>؛ ولی رویکرد [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] بر معالم [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] متفاوت از [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] است. او پیوسته آراء [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] را در معالم با آراء او در آثار دیگرش مقایسه می‌کند. به‌طور خاص به کتاب الأربعين، کتاب المحصل و کتاب نهایة العقول ارجاع می‌دهد که به نظر می‌رسد همه را به‌دقت خوانده است.<ref>ر.ک: همان، صفحه هفت</ref>. | کاتبی به‌جز یک مورد (ارجاع به محصل در صفحه 145)، به آثار دیگر [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] ارجاع نمی‌دهد؛ اگرچه می‌دانیم که با دیگر آثار او به‌خوبی آشنا بوده است.<ref>ر.ک: مقدمه محققین، صفحه پنج</ref>؛ ولی رویکرد [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] بر معالم [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] متفاوت از [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] است. او پیوسته آراء [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] را در معالم با آراء او در آثار دیگرش مقایسه می‌کند. به‌طور خاص به کتاب الأربعين، کتاب المحصل و کتاب نهایة العقول ارجاع می‌دهد که به نظر می‌رسد همه را به‌دقت خوانده است.<ref>ر.ک: همان، صفحه هفت</ref>. | ||
[[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی قزوینی]] در مجموع بر 30 مسئله از بخش کلام کتاب معالم حاشیه زده است و ابن کمونه نیز مجموعاً در 17 مورد بر حواشی کاتبی قزوینی، تعلیقه نوشته است. [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] در سه مورد پس از نقل سخن ابن سینا رأی او را نقد کره است. اول در باب حقیقت واجب‌الوجود در مسئله دهم از باب سوم، دوم در باب تجرد نفس در مسئله دوم از باب هشتم و سوم در باب حدوث نفس ناطقه در مسئله سوم از باب هشتم<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/30970/44 ر.ک: موسی‌وند، محسن، ص44]</ref>. | |||
[[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی قزوینی]] در مجموع بر 30 مسئله از بخش کلام کتاب معالم حاشیه زده است و ابن کمونه نیز مجموعاً در 17 مورد بر حواشی کاتبی قزوینی، تعلیقه نوشته است. [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] در سه مورد پس از نقل سخن ابن سینا رأی او را نقد کره است. اول در باب حقیقت واجب‌الوجود در مسئله دهم از باب سوم، دوم در باب تجرد نفس در مسئله دوم از باب هشتم و سوم در باب حدوث نفس ناطقه در مسئله سوم از باب هشتم<ref>ر.ک: موسی‌وند، محسن، ص44</ref>. | [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] در بخش‌های مختلف، مطالبی را که مرتبط با موضوع آن باب است به آن افزوده است. در باب اول یک فص، در باب سوم دو فص، در باب چهارم دو فص، در باب هفتم سه فص، در باب هشتم، سه فص و در باب نهم دو فص که مجموعاً سیزده فص را تشکیل می‌دهد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/30970/44 ر.ک: همان]</ref>. | ||
[[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] در بخش‌های مختلف، مطالبی را که مرتبط با موضوع آن باب است به آن افزوده است. در باب اول یک فص، در باب سوم دو فص، در باب چهارم دو فص، در باب هفتم سه فص، در باب هشتم، سه فص و در باب نهم دو فص که مجموعاً سیزده فص را تشکیل می‌دهد<ref>ر.ک: همان</ref>. | |||
در نسخه‌های خطی، فصوص [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] به‌صورت جداگانه در انتهای تعلیقات او بر قسم اصول دین کتاب آمده است. در متن حاضر این ترتیب تغییر کرده و هریک از این فصوص متعاقب قطعه مورد بحث در معالم قرار گرفته است. افزون بر این، در نسخ خطی، کل متن معالم با حواشی [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] و [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] همراه نیست. نویسنده در چاپ حاضر، حواشی [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] و تعلیقات [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] را متعاقب موضع آن در متن معالم قرار داده است و عبارات مورد نظر آن دو را نیز در متن معالم با حروف درشت متمایز کرده است تا کار خواننده در تعقیب و فهم بحث آسان شود<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه هشت</ref>. | در نسخه‌های خطی، فصوص [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] به‌صورت جداگانه در انتهای تعلیقات او بر قسم اصول دین کتاب آمده است. در متن حاضر این ترتیب تغییر کرده و هریک از این فصوص متعاقب قطعه مورد بحث در معالم قرار گرفته است. افزون بر این، در نسخ خطی، کل متن معالم با حواشی [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] و [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] همراه نیست. نویسنده در چاپ حاضر، حواشی [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]] و تعلیقات [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] را متعاقب موضع آن در متن معالم قرار داده است و عبارات مورد نظر آن دو را نیز در متن معالم با حروف درشت متمایز کرده است تا کار خواننده در تعقیب و فهم بحث آسان شود<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه هشت</ref>. | ||
مطالب مطرح‌شده در ابواب کتاب در ضمن مسائل متعددی ذکر شده که به‌عنوان نمونه به برخی ابواب و چند مسئله اشاره می‌شود: | مطالب مطرح‌شده در ابواب کتاب در ضمن مسائل متعددی ذکر شده که به‌عنوان نمونه به برخی ابواب و چند مسئله اشاره می‌شود: | ||
در باب اول، به مباحث مربوط به علم و معرفت پرداخته شده است و مشتمل بر ده مسئله است. در مسئله دوم [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] معتقد است که تصدیق به وجود علم و معرفت‌های بدیهی ضروری است و نمی‌توان تمامی تصورات و تصدیقات را نظری و اکتسابی دانست<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/30970/45 ر.ک: موسی‌وند، محسن، ص45]</ref>. | |||
در باب اول، به مباحث مربوط به علم و معرفت پرداخته شده است و مشتمل بر ده مسئله است. در مسئله دوم [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] معتقد است که تصدیق به وجود علم و معرفت‌های بدیهی ضروری است و نمی‌توان تمامی تصورات و تصدیقات را نظری و اکتسابی دانست<ref>ر.ک: موسی‌وند، محسن، ص45</ref>. | باب سوم، در اثبات علم به صانع و مشتمل بر یازده مسئله است؛ مثلاً در مسئله اول چنین آمده: اجسام برخلاف نظر فلاسفه حادثند و بر این ادعا سه دلیل ذکر شده و در پایان نیز به اشکال قائلین به قدم اجسام پاسخ داده شده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/30970/45 ر.ک: همان، ص45]</ref>. | ||
باب ششم، درباره جبر و قدر و مباحث مربوط به آن و مشتمل بر ده مسئله است که در مسئله نهم چنین می‌خوانیم: عقل هیچ‌گونه راهی برای بیان حسن و قبح افعال الهی ندارد؛ زیرا حسن و قبح، چیزی جز جلب منفعت و دفع ضرر نیست و این معنا درباره خداوند که منزه از نفع و ضرر است معقول نیست<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/30970/48 ر.ک: همان، ص48]</ref>. | |||
باب سوم، در اثبات علم به صانع و مشتمل بر یازده مسئله است؛ مثلاً در مسئله اول چنین آمده: اجسام برخلاف نظر فلاسفه حادثند و بر این ادعا سه دلیل ذکر شده و در پایان نیز به اشکال قائلین به قدم اجسام پاسخ داده شده است.<ref>ر.ک: همان، ص45</ref>. | باب هفتم، در مسائل مربوط به نبوت و مشتمل بر ده مسئله است؛ به‌عنوان مثال، مسئله پنجم، عصمت انبیا را در ابلاغ وحی و رسالت توضیح می‌دهد و سه دلیل بر این مدعا اقامه شده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/30970/48 ر.ک: همان]</ref>. | ||
باب هشتم، در موضوع نفس ناطقه و در ده مسئله مطرح شده است. در مسئله ششم، چنین آمده است: طریقه ما در عقیده به بقای نفس، اجماع انبیا و اولیا و حکما است که با اقناعات عقلی هم تأیید می‌شود. سپس چهار دلیل ذکر شده که قول به بقای نفس را تقویت می‌کند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/30970/49 ر.ک: همان، ص49]</ref>. | |||
باب ششم، درباره جبر و قدر و مباحث مربوط به آن و مشتمل بر ده مسئله است که در مسئله نهم چنین می‌خوانیم: عقل هیچ‌گونه راهی برای بیان حسن و قبح افعال الهی ندارد؛ زیرا حسن و قبح، چیزی جز جلب منفعت و دفع ضرر نیست و این معنا درباره خداوند که منزه از نفع و ضرر است معقول نیست<ref>ر.ک: همان، ص48</ref>. | باب دهم، در موضوع امامت و مشتمل بر ده مسئله است. [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] در مسئله اول درباره نصب امام سه نظریه را مطرح می‌کند و سپس چنین می‌نویسد: شیعیان دوازده‌امامی قائلند که دلیل آن لطفی است که خداوند نسبت به بندگانش در راه انجام واجبات عقلی و ترک قبایح عقلی دارد و امام حافظ شریعت و تبیین‌کننده آن است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/30970/51 ر.ک: همان، ص51]</ref>. | ||
باب هفتم، در مسائل مربوط به نبوت و مشتمل بر ده مسئله است؛ به‌عنوان مثال، مسئله پنجم، عصمت انبیا را در ابلاغ وحی و رسالت توضیح می‌دهد و سه دلیل بر این مدعا اقامه شده است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | |||
باب هشتم، در موضوع نفس ناطقه و در ده مسئله مطرح شده است. در مسئله ششم، چنین آمده است: طریقه ما در عقیده به بقای نفس، اجماع انبیا و اولیا و حکما است که با اقناعات عقلی هم تأیید می‌شود. سپس چهار دلیل ذکر شده که قول به بقای نفس را تقویت می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص49</ref>. | |||
باب دهم، در موضوع امامت و مشتمل بر ده مسئله است. [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] در مسئله اول درباره نصب امام سه نظریه را مطرح می‌کند و سپس چنین می‌نویسد: شیعیان دوازده‌امامی قائلند که دلیل آن لطفی است که خداوند نسبت به بندگانش در راه انجام واجبات عقلی و ترک قبایح عقلی دارد و امام حافظ شریعت و تبیین‌کننده آن است.<ref>ر.ک: همان، ص51</ref>. | |||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس اسامی رجال و اعلام، اسامی کتب و رسائل، اسامی ملل و فرق و مذاهب، اسامی بلدان و آیات قرآنی در انتهای کتاب ذکر شده است. | فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس اسامی رجال و اعلام، اسامی کتب و رسائل، اسامی ملل و فرق و مذاهب، اسامی بلدان و آیات قرآنی در انتهای کتاب ذکر شده است. | ||
در آخر نیز نسخه کامل خطی [[اسد افندی]] به‌عنوان ملحق ارائه شده است. | در آخر نیز نسخه کامل خطی [[اسد افندی]] به‌عنوان ملحق ارائه شده است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
| خط ۹۱: | خط ۶۱: | ||
# مقدمه و متن کتاب. | # مقدمه و متن کتاب. | ||
#[[:noormags:581601|موسی‌وند، محسن، «ترازوی تألیف: المعالم فخر رازی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه دین، اردیبهشت 1387، شماره 127، صفحه 41 تا 51]]. | #[[:noormags:581601|موسی‌وند، محسن، «ترازوی تألیف: المعالم فخر رازی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه دین، اردیبهشت 1387، شماره 127، صفحه 41 تا 51]]. | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | {{وابسته‌ها}} | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۷۲: | ||
[[رده:آثار کلامی اشاعره. ماتریدیه (قرن 6 – 11)]] | [[رده:آثار کلامی اشاعره. ماتریدیه (قرن 6 – 11)]] | ||
[[رده:بهمن (1400)]] | |||
[[رده:آثار خاورشناسان]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۵۷
| أسئلة نجم‌الدين الكاتبي عن كتاب المعالم لفخرالدين الرازي مع تعاليق عزالدولة ابن كمونة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کاتبی قزوینی، علی بن عمر(نویسنده)
ابن کمونه، سعد بن منصور (نویسنده) اشمیتکه، زابینه (محقق) پور جوادي، رضا (محقق) فخر رازی، محمد بن عمر (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | المعالم في اصول‌الدين. شرح المعالم في اصول فقه. شرح |
| ناشر | مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1386ش, |
| موضوع | اصول فقه شافعي - قرن 6ق.
فخر رازی، محمد بن عمر، 544؟ - 606ق. المعالم في اصول‌الدين - نقد و تفسير فخر رازی، محمد بن عمر، 544؟ - 606ق. المعالم في اصول الفقه - نقد و تفسير کلام شافعي - قرن 6ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 205/2 /ف3 م6022 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
أسئلة نجم‌الدين الكاتبي عن كتاب المعالم لفخرالدين الرازي مع تعاليق عزالدولة ابن كمونة، تألیف ابوالمعالی علی بن عمر بن علی کاتبی قزوینی، معروف به دبیران کاتبی، حکیم و ریاضی‌دان شافعی (متوفی 675ق) است. کتاب حاضر به زبان عربی و شامل سه متن است: متن المعالم اثر فخرالدین رازی، متن اسئله نوشته نجم‌الدین کاتبی بر معالم و تعلیقات ابن کمونه در جواب کاتبی همراه با حواشی مستقیم وی بر قسم اصول دین کتاب که فصوص نامیده شده‌اند. این اثر با تحقیق و مقدمه زابینه اشمیتکه و رضا پورجوادی منتشر شده است.
ساختار
کتاب، با مقدمه محققین اثر آغاز شده است. پس از آن مباحث در دو بخش ارائه شده است:
- بخش اول در اصول دین: در این بخش ابتدا خطبه و مقدمات رازی، کاتبی و ابن کمونه ارائه شده است. سپس متن اثر سه شخصیت در ده باب به همان ترتیب ارائه شده است.
- بخش دوم در اصول فقه: این بخش نیز در ده باب به همان سیاق ارائه شده است.
نجم‌الدین کاتبی، اغلب بعد از نقل عبارت فخر رازی با عنوان «قلنا» سؤال خود را از معالم مطرح می‌کند. ابن کمونه نیز در تعلیقاتش که در پاسخ کاتبی ایراد شده، پس از نقل عبارت کتاب المعالم با عنوان «أقول» دیدگاه خود را بیان نموده است.
گزارش محتوا
المعالم جزء آثار نسبتا کوتاه فخرالدین رازی (متوفی 606ق) است که ظاهراً آن را در سال‌های پایانی عمر خویش تألیف کرده است. متنی که امروز از معالم باقی است، شامل دو قسم، یکی در اصول دین و دیگری در اصول فقه است؛ ولی به‌طور دقیق مشخص نیست که کتاب در اصل شامل چند قسم (نوع) بوده است. فردی به نام کاتبی رساله‌ای به نام اسئله نوشته است که حاوی حواشی انتقادی‌اش بر کتاب معالم است. وی در سراسر حواشی خود سعی کرده به متن معالم نزدیک بماند و جزئیات استدلال رازی را نقد کند. کاتبی در مقدمه کتاب می‌نویسد: «این رساله‌ای است مشتمل بر اسئله‌ای که ما بر دو نوع کتاب معالم ایراد کرده‌ایم». ابن کمونه نیز رساله‌ای مشتمل بر تعلیقاتش بر حواشی انتقادی کاتبی و نیز در نقد معالم نوشته است. ابن کمونه در مقدمه خود بیان می‌کند: باآنکه معالم یکی از سودمندترین و دقیق‌ترین آثار مختصر فخر رازی است، برخی از مواضع نویسنده در آن به‌خوبی بیان نشده است و اضافه می‌کند که او حتی پیش از دیدن اسئله قصد نقد کردن کار رازی را داشته است. بنابراین، کار او هم پاسخی بر نوشته کاتبی و هم نقدی بر معالم رازی است.[۱]. تاریخ نگارش رساله ابن کمونه و تعلیقات او بر حواشی کاتبی قزوینی تا اندازه‌ای از روی ارجاعی که ابن کمونه در شرح خود بر تلویحات سهروردی بدان داده است، معلوم می‌شود. ازآنجاکه شرح تلویحات ابن کمونه در اوائل 667 به پایان رسیده است، این رساله باید پیش از این تاریخ نوشته شده باشد[۲]. کاتبی به‌جز یک مورد (ارجاع به محصل در صفحه 145)، به آثار دیگر فخر رازی ارجاع نمی‌دهد؛ اگرچه می‌دانیم که با دیگر آثار او به‌خوبی آشنا بوده است.[۳]؛ ولی رویکرد ابن کمونه بر معالم فخر رازی متفاوت از کاتبی است. او پیوسته آراء فخر رازی را در معالم با آراء او در آثار دیگرش مقایسه می‌کند. به‌طور خاص به کتاب الأربعين، کتاب المحصل و کتاب نهایة العقول ارجاع می‌دهد که به نظر می‌رسد همه را به‌دقت خوانده است.[۴]. کاتبی قزوینی در مجموع بر 30 مسئله از بخش کلام کتاب معالم حاشیه زده است و ابن کمونه نیز مجموعاً در 17 مورد بر حواشی کاتبی قزوینی، تعلیقه نوشته است. فخر رازی در سه مورد پس از نقل سخن ابن سینا رأی او را نقد کره است. اول در باب حقیقت واجب‌الوجود در مسئله دهم از باب سوم، دوم در باب تجرد نفس در مسئله دوم از باب هشتم و سوم در باب حدوث نفس ناطقه در مسئله سوم از باب هشتم[۵]. ابن کمونه در بخش‌های مختلف، مطالبی را که مرتبط با موضوع آن باب است به آن افزوده است. در باب اول یک فص، در باب سوم دو فص، در باب چهارم دو فص، در باب هفتم سه فص، در باب هشتم، سه فص و در باب نهم دو فص که مجموعاً سیزده فص را تشکیل می‌دهد[۶]. در نسخه‌های خطی، فصوص ابن کمونه به‌صورت جداگانه در انتهای تعلیقات او بر قسم اصول دین کتاب آمده است. در متن حاضر این ترتیب تغییر کرده و هریک از این فصوص متعاقب قطعه مورد بحث در معالم قرار گرفته است. افزون بر این، در نسخ خطی، کل متن معالم با حواشی کاتبی و ابن کمونه همراه نیست. نویسنده در چاپ حاضر، حواشی کاتبی و تعلیقات ابن کمونه را متعاقب موضع آن در متن معالم قرار داده است و عبارات مورد نظر آن دو را نیز در متن معالم با حروف درشت متمایز کرده است تا کار خواننده در تعقیب و فهم بحث آسان شود[۷]. مطالب مطرح‌شده در ابواب کتاب در ضمن مسائل متعددی ذکر شده که به‌عنوان نمونه به برخی ابواب و چند مسئله اشاره می‌شود: در باب اول، به مباحث مربوط به علم و معرفت پرداخته شده است و مشتمل بر ده مسئله است. در مسئله دوم فخر رازی معتقد است که تصدیق به وجود علم و معرفت‌های بدیهی ضروری است و نمی‌توان تمامی تصورات و تصدیقات را نظری و اکتسابی دانست[۸]. باب سوم، در اثبات علم به صانع و مشتمل بر یازده مسئله است؛ مثلاً در مسئله اول چنین آمده: اجسام برخلاف نظر فلاسفه حادثند و بر این ادعا سه دلیل ذکر شده و در پایان نیز به اشکال قائلین به قدم اجسام پاسخ داده شده است.[۹]. باب ششم، درباره جبر و قدر و مباحث مربوط به آن و مشتمل بر ده مسئله است که در مسئله نهم چنین می‌خوانیم: عقل هیچ‌گونه راهی برای بیان حسن و قبح افعال الهی ندارد؛ زیرا حسن و قبح، چیزی جز جلب منفعت و دفع ضرر نیست و این معنا درباره خداوند که منزه از نفع و ضرر است معقول نیست[۱۰]. باب هفتم، در مسائل مربوط به نبوت و مشتمل بر ده مسئله است؛ به‌عنوان مثال، مسئله پنجم، عصمت انبیا را در ابلاغ وحی و رسالت توضیح می‌دهد و سه دلیل بر این مدعا اقامه شده است.[۱۱]. باب هشتم، در موضوع نفس ناطقه و در ده مسئله مطرح شده است. در مسئله ششم، چنین آمده است: طریقه ما در عقیده به بقای نفس، اجماع انبیا و اولیا و حکما است که با اقناعات عقلی هم تأیید می‌شود. سپس چهار دلیل ذکر شده که قول به بقای نفس را تقویت می‌کند[۱۲]. باب دهم، در موضوع امامت و مشتمل بر ده مسئله است. فخر رازی در مسئله اول درباره نصب امام سه نظریه را مطرح می‌کند و سپس چنین می‌نویسد: شیعیان دوازده‌امامی قائلند که دلیل آن لطفی است که خداوند نسبت به بندگانش در راه انجام واجبات عقلی و ترک قبایح عقلی دارد و امام حافظ شریعت و تبیین‌کننده آن است.[۱۳].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس اسامی رجال و اعلام، اسامی کتب و رسائل، اسامی ملل و فرق و مذاهب، اسامی بلدان و آیات قرآنی در انتهای کتاب ذکر شده است. در آخر نیز نسخه کامل خطی اسد افندی به‌عنوان ملحق ارائه شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: موسی‌وند، محسن، ص43
- ↑ ر.ک: همان؛ مقدمه محققین، صفحه شش
- ↑ ر.ک: مقدمه محققین، صفحه پنج
- ↑ ر.ک: همان، صفحه هفت
- ↑ ر.ک: موسی‌وند، محسن، ص44
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: مقدمه، صفحه هشت
- ↑ ر.ک: موسی‌وند، محسن، ص45
- ↑ ر.ک: همان، ص45
- ↑ ر.ک: همان، ص48
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص49
- ↑ ر.ک: همان، ص51
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- موسی‌وند، محسن، «ترازوی تألیف: المعالم فخر رازی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه دین، اردیبهشت 1387، شماره 127، صفحه 41 تا 51.