أمل الآمل في علماء جبل عامل
| نام کتاب | أمل الآمل في علماء جبل عامل |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | امل الآمل فی تراجم علماء جبل عامل |
| پدیدآورندگان | حر عاملی، محمد بن حسن (نويسنده)
حسینی اشکوری، احمد (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 55/2 /ح4الف8 |
| موضوع | جبل عامل
شیعه - سرگذشت نامه |
| ناشر | مکتبة الأندلس ج: 1
دار الکتاب الإسلامي ج: 2 |
| مکان نشر | بغداد - عراق ج: 1
قم - ایران ج: 2 |
| سال نشر | 1072 هـ.ش یا 1104 هـ.ق یا 1693 م |
| کد اتوماسیون | 3269 |
نام ديگر كتاب «تذكرة المتبحرين في العلماء المتأخرين» [يادمان متبحران در مورد دانشمندان أخير] كه گاهى قسم دوم كتاب به اين نام خوانده شده است.
مولف
محمد بن حسن بن على بن محمد حسين معروف به شيخ حرّ عاملى مشغرى
موضوع
تراجم (شرح حال) و رجال (راويان حديث) علماى شيعه برخاسته از جبل عامل و غير آن.
مؤلف در اين باره مى‌گويد: «به معاصران شيخ (طوسى) و افراد نزديك به زمان وى اكتفا كردم و همگى آنان را ذكر نكردم چرا كه مقصود مهمتر ذكر متأخرين از زمان شيخ بود مگر در مورد اهل جبل عامل.»
در فايدۀ دهم در بخش دوم مى‌گويد: «كتاب ما در واقع مكمل كتاب ميرزا محمد بن على استرآبادى و متمم فوايد آن است چرا كه در بر گيرندۀ اكثر علماى شيعه و بيشتر تأليفات آنهاست اگر كتاب ميرزا محمد اكثر متقدمين را گرد آورده، اين كتاب به اكثر متأخرين پرداخته است.»
انگيزۀ تأليف
نخست آنكه مصنف در خواب مردى را ديد كه نشانه‌هاى صلاح و خيرخواهى بر او نمودار بود. آن مرد به وى گفت: «چرا كتابى تأليف نمى‌كنى كه نامش را أمل الآمل فى علماء جبل عامل بگذارى؟!» و در مورد سببهايى كه او را به تأليف اين كتاب سوق داد در مقدمۀ كتاب مى‌نويسد: «اين مطلب به ذهنم خطور كرد و فكرم را مشغول ساخت كه نام و شرح حال علماى جبل عامل و تأليفاتشان و نيز ساير علماى متأخر و تصنيفاتشان را گردآورى كنم. چون در كتاب واحدى مجموعۀ آنها را يكجا نيافتم گر چه مى‌توان بعضى از آنها را در كتب اصحاب (علماى شيعه) پيدا كرد.
بخش‌هاى كتاب
شيخ حرّ عاملى اين كتاب را به دو بخش تقسيم كرده است:
بخش اول: به تراجم و شرح حال علماى جبل عامل اختصاص دارد و مشتمل بر 214 شرح حال است. مؤلف در اين بخش در نوشتن شرح حال، دامنۀ بحث را گسترش داده و ولادتها و وفاتها و قسمتى از اشعار و نوشته‌هاى ايشان را نيز ذكر كرده است.
بخش دوم: در اين بخش علماى متأخر از شيخ طوسى (متوفاى 460 هجرى قمرى) را ذكر مى‌كند و مشتمل بر 1122 شرح حال است. با اين حال شرح حال برخى اشخاص از قلمش افتاده همچنانكه در بخش اول كتاب نيز چنين است.
در نوشتن شرح حال افراد، روش مؤلف در دو بخش كتاب متفاوت است. در بخش اول اهتمام به تفصيل داشته در حالى كه در بخش دوم بعضى از شرح حالها را بسيار مختصر نوشته و در موارد زيادى تاريخ ولادت، وفات، و نكات مهمى كه جا داشت ذكر شود را حذف نموده است.
ترتيب و تنظيم
تراجم را به صورت الفبايى مرتب كرده است. در آخر آن بعد از حرف «ى» باب كنيه‌ها را ذكر كرده است. در بخش دوم فصلى را افزوده با عنوان مواردى كه با «ابن» شروع مى‌شود. در بخش اول دوازده مقدمه و در بخش دوم دوازده فايده آورده است. مطالب موجود در مقدمه‌ها از اين قرار است: منزلت راويان و محدثان، مجاز بودن بررسى عميق شرح حال اشخاص، چگونگى شناختن عدالت و نكوهش كسى كه در خود برترى مى‌بيند هنگامى كه در مقايسه با گذشتگان در خود امتيازى قائل است، برترى دادن متقدمين بر متأخرين و بالعكس، علت اهتمام ورزيدن براى جمع‌آورى شرح حال علماى متأخر از شيخ طوسى ره، علت مقدم داشتن علماى جبل عامل بر ديگران، تتبع بسيار در احوال علماى متأخر
منابع كتاب
مرحوم مؤلف مى‌گويد: «منابعى كه در كتاب خود از آنها نقل كرده‌ام از اين قرار است: از فهرست شيخ منتجب الدين على بن بابويه در ذكر متأخرين از شيخ طوسى تا زمان مؤلفش، از كتاب رجال ابن داوود، از كتاب رجال سيد مصطفى بن حسين تفرشى، از رسالۀ ابن العودى در احوال شهيد ثانى و مشايخ و شاگردانش، از كتاب الدرّ المنثور نوشتۀ شيخ على بن محمد بن حسن بن شهيد ثانى، از كتاب سلافة العصر نوشتۀ سيد على بن ميرزا احمد موسوى، از فهرست شيخ محمد بن على بن شهرآشوب معروف به معالم العلماء
و از اجازات علماى شيعه مانند: اجازۀ شيخ حسن بن شهيد ثانى براى ابن نجم، و اجازۀ پدرش براى شيخ حسين بن عبد الصمد، و اجازۀ شهيد اول محمد بن مكى براى ابن نجد، و اجازۀ علامۀ حلى براى بنى زهره، و از كتاب مرُوج الذهب مسعودى، و از كتاب تاريخ ابن خَلكان از نسخه‌اى به خط خود مؤلف، و از كتاب يتيمة الدهر نوشتۀ ثعالبى، و از كتاب دُمْيَةُ القصر نوشتۀ ابو الحسن باخَرْزى، و از كتاب طبقات الٰادباء نوشتۀ عبد الرحمن بن محمد انبارى... همچنين در موارد كمى از فهرست شيخ طوسى و رجال نجّاشى و خلاصۀ علامه حلى نقل كرده‌ام...»
كارهاى تحقيقى در مورد كتاب
استاد سيد احمد حسينى اشكورى دو بخش امل الآمل و نيز كتاب تكملۀ امل الآمل و كتاب تتميم امل الآمل را مورد تحقيق قرار داده است.
كتابخانۀ عمومى آية الله مرعشى -قدس سره- به چاپ «تكمله» و «تتميم» اهتمام ورزيده است.
فهرستها
در آخر هر يك از دو بخش كتاب، هفت فهرست مفيد وجود دارد كه عبارتند از:
1- احاديث شريف
2- اعلام
3- مكانها
4- كتب و مؤلفان
5- قافيه‌ها
6- منابع
7- موضوعات كتاب
كتابهايى كه در زمينۀ امل الامل نگاشته شده است
1- «تكملة أمل الآمل» اثر امام سيد حسن صدر (متوفاى 1354ه.ق). مؤلف آن مى‌نويسد: «بحمد الله موفق شدم ذيل و تكمله‌اى براى كتاب امل الآمل بنويسم. بسيارى از اشخاصى كه او ذكر نكرده است يا مورد غفلت وى قرار گرفته را ذكر كردم. چه كسانى كه نسبت به او متقدم بوده‌اند و چه معاصران وى. و متأخرين از وى تا اين زمان را نام برده‌ام و در نتيجه كتاب قطورى در 3 مجلّد از كار در آمد: يك جلد در تكملۀ بخش اول كتاب و دو جلد بزرگ در تكملۀ بخش دوم.»
2- «تتميم أمل الآمل» اثر استاد محقق شيخ عبد الله قزوينى از بزرگان قرن دوازدهم
3و4- «تتميم أمل الآمل» و «حواشى أمل الآمل» اثر سيد امير ابراهيم تبريزى قزوينى حسينى متوفاى 1141ه.ق
5- «التعليقة على أمل الآمل» اثر مولى محمد باقر مجلسى ره
6- «منتخب أمل الآمل» اثر مولى محمد تقى گلپايگانى نجفى (متوفاى 1292 ه.ق)
7- «منتخب أمل الآمل» اثر شيخ محمد ابراهيم تبريزى شيرازى
8- «الحواشي على امل الآمل» اثر سيد حسن صدر
9- «تتميم امل الآمل» اثر سيد عبد العلى طباطبائى حائرى
10- «حاشية امل الآمل» اثر همان نويسنده
11- «اشتباهات امل الآمل» اثر ميرزا عبد الله افندى جيرانى اصفهانى
12- «اجازة» اثر سيد عبد الله جزائرى تسترى (شوشترى)
13- «تتميم أمل الآمل» اثر سيد محمد بحرانى آل ابى شبانه
14- «تعليقات على أمل الآمل» اثر سيد نعمت الله جزائرى تسترى (شوشترى)
15- «مع موسوعات رجال الشيعة» ج 2 اثر سيد عبد الله شرف الدين
پیوندها
مطالعه کتاب أمل الآمل في علماء جبل عامل در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور