نمایش مبدأ برای إرشاد الفحول إلی تحقيق الحق من علم الأصول

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر = NUR23704J1.jpg
| عنوان = إرشاد الفحول إلی تحقيق الحق من علم الأصول
| عنوان‌های دیگر = 
| پدیدآوران = 
[[شوکانی، محمد]] (نويسنده)

[[عنايه، احمد عزو]] (محقق)

[[ميس، خليل]] (مقدمه‌نويس)
| زبان = عربی 
| کد کنگره = ‎‏/‎‏ش‎‏9‎‏الف‎‏4‎‏ 157 BP ‏‎
| موضوع = اصول فقه اهل سنت - قرن 14 

اصول فقه حنفي 
| ناشر =دار الکتاب العربي 
| مکان نشر = لبنان - بيروت
| سال نشر = 2003م , 1424ق
| کد اتوماسیون = AUTOMATIONCODE23704AUTOMATIONCODE
| چاپ = 3
| شابک = 9953-27-141-0 
| تعداد جلد = 2
| کتابخانۀ دیجیتال نور =23704
| کتابخوان همراه نور =23704
| کد پدیدآور = 
| پس از = 
| پیش از = 
}} 

'''إرشاد الفحول إلی تحقيق الحق من علم الأصول'''، اثر [[شوکانی، محمد|محمد بن علی بن محمد شوکانی]] (1173-‌1250ق)، کتابی است دربردارنده مباحث مربوط به علم اصول که با تحقیق [[عنايه، احمد عزو|احمد عزو عنایه]]، به چاپ رسیده است.

==ساختار==
کتاب با چهار مقدمه از [[ميس، خليل|خلیل میس]]، [[ولی‌الدین صالح فرفور دمشقی]]، محقق و نویسنده آغاز و مطالب در دو جلد، در هفت مقصد و یک خاتمه، ارائه شده است.

==گزارش محتوا==
جلد اول، مقدمات و چهار مقصد نخست را در خود جای داده است. در مقدمه نخست، به نهضت علوم شرعی در قرن پانزدهم هجری و اهمیت اثر حاضر اشاره شده<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=5&viewType=pdf ر.ک: مقدمه اول، ج1، ص5]</ref> و در مقدمه دوم، به بیان این امر پرداخته شده است که این کتاب، از جمله کتب مهم و مفید در علم اصول بوده که دربردارنده اقوال بزرگان این علم است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=7&viewType=pdf ر.ک: مقدمه دوم، همان، ص7]</ref>.

مقدمه مؤلف، در چهار فصل زیر تنظیم شده است:

در فصل اول، به تعریف علم اصول فقه و موضوع و فایده آن و استمداد این علم از سایر علوم مانند علم کلام، لغت عربی و احکام شرعیه پرداخته شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=17&viewType=pdf ر.ک: مقدمه مؤلف، همان، ص17-‌24]</ref>.

در فصل دوم، به چهار مبحث حکم، حاکم، محکوم‌به و محکوم‌علیه پرداخته شده<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=25&viewType=pdf ر.ک: همان، ص25]</ref> و فصل سوم، به مبادی لغوی، اختصاص یافته است. در این فصل، از ماهیت کلام، واضع، موضوع، موضوع‌له و طریقه‌ای که به‌واسطه آن وضع شناخته می‌شود، بحث شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=40&viewType=pdf ر.ک: همان، ص40]</ref>.

در فصل چهارم، ابتدا به تقسیم لفظ به مفرد و مرکب اشاره شده و سپس از موضوعاتی همچون اشتقاق، ترادف، مشترک، استعمال لفظ مشترک در اکثر از معنای واحد و حقیقت مجاز، بحث به میان آمده است. در بحث از حقیقت و مجاز، ابتدا به تعریف و تفسیر حقیقت و مجاز و حدود هریک از آنها پرداخته شده و سپس به موضوعاتی همچون حقایق لغویه، عرفیه و شرعیه و اختلاف در ثبوت آنها، مجاز در لغت عرب، علاقات حقیقت و مجاز، قرائن مجاز، اموری که به‌واسطه آنها، مجاز شناخته می‌شود، عدم اتصاف لفظ قبل از استعمال به حقیقت و مجاز، دوران بین حقیقت و مجاز و ترجیح بین آنها و جمع میان حقیقت و مجاز، پرداخته شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=52&viewType=pdf ر.ک: همان، ص52-‌80]</ref>.

در مقصد اول، در چهار فصل زیر، به مباحث مربوط به «کتاب عزیز» پرداخته شده است:
در فصل نخست، مقصود و مراد از «کتاب عزیز» به‌عنوان یکی از ادله اربعه، تبیین شده است؛ ازاین‌رو ابتدا به معنای لغوی کتاب و قرآن و سپس به معنای اصطلاحی آن، که عبارت است از کلام نازل‌شده بر پیامبر(ص) که مکتوب در مصاحف بوده و به‌صورت متواتر به ما رسیده، اشاره شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=85&viewType=pdf ر.ک: همان، ص85]</ref>.

اختلاف شده است که آیا آنچه با خبر واحد نقل ‌شود، قرآن محسوب می‌گردد یا خیر؟ این موضوع در فصل دوم، مطرح شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=86&viewType=pdf ر.ک: همان، ص86]</ref>.

در فصل سوم، به تعاریف مختلفی که پیرامون محکم و متشابه در قرآن ارائه شده، اشاره گردیده<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=90&viewType=pdf ر.ک: همان، ص90]</ref> و در فصل چهارم، به این سؤال پاسخ داده شده است که آیا لفظ معرب (الفاظ غیر عربی که اعراب آن را استعمال کرده‌اند) نیز در قرآن موجود است یا خیر؟<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=91&viewType=pdf ر.ک: همان، ص91]</ref>.

مقصد دوم، در یازده بحث، به «سنت» و موضوعات مرتبط با آن، اختصاص یافته است:
در بحث اول، معنای لغوی و شرعی سنت، تبیین شده<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=95&viewType=pdf ر.ک: همان، ص95]</ref> و در بحث دوم، حجیت آن و استقلال آن در تشریع، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و چنین نتیجه‌گیری شده است که سنت، مستقل در تشریع احکام بوده و در تحلیل حلال و حرام، همانند قرآن است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=96&viewType=pdf ر.ک: همان، ص96]</ref>. در بحث سوم<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=98&viewType=pdf ر.ک: همان، ص98]</ref> و چهارم، به اقوال مطرح‌شده پیرامون عصمت انبیا(ع) و افعال پیامبر(ص) اشاره گردیده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=102&viewType=pdf ر.ک: همان، ص102]</ref>.

در مباحث دیگر این مقصد، به موضوعاتی همچون تعارض افعال، حکم تعارض بین قول و فعل پیامبر(ص)، تقریر، اموری که پیامبر(ص) قصد انجام آنها را داشته، ولی انجام نداده است، حکم اشاره و کتابت آن حضرت، اموری که آن حضرت بدان نپرداخته و ترک کرده است و مباحث مربوط به اخبار، مانند: معنای لغوی و اصطلاحی خبر، اقسام خبر از لحاظ صدق و کذب، تقسیم خبر از حیث تواتر و عدم آن، شروط عمل به خبر واحد، شروط راوی، شروط مدلول خبر، شروط لفظ خبر، حدیث صحیح، حدیث منقطع و معضل، طرق ثبوت عدالت و...، پرداخته شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=95&viewType=pdf ر.ک: همان، ص95-‌189]</ref>.

در مقصد سوم، مطالب مربوط به «اجماع»، در بیست مبحث، به شرح زیر، مطرح شده است:

در بحث نخست، معنای لغوی و اصطلاحی اجماع تبیین شده<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=193&viewType=pdf ر.ک: همان، ص193]</ref> و سپس در بحث دوم، به بررسی امکان فی نفسه اجماع و حجیت آن پرداخته شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=194&viewType=pdf ر.ک: همان، ص194]</ref>.

ظنی بودن یا قطعی بودن اجماع، در بحث سوم بررسی شده<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=209&viewType=pdf ر.ک: همان، ص209]</ref> و آنچه به‌واسطه آن اجماع منقعد می‌شود، در بحث چهارم<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumb ر.ک: همان، ص210]</ref>.

اعتبار مجتهد مبتدع در اجماع، اعتبار تابعی مجتهد در اجماع، حکم اجماع صحابه، حکم اجماع اهل مدینه، حکم انقراض عصر اهل اجماع در حجیت اجماع آنها، اجماع سکوتی، حکم اجماع بر چیزی پس از اجماع برخلاف آن، حکم قول عوام در اجماع و حجیت اجماع منقول، از دیگر مباحث مطرح‌شده در این مقصد می‌باشد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=212&viewType=pdf ر.ک: همان، ص212-‌236]</ref>.

مقصد چهارم، نه باب را در خود جای داده است (که تا باب چهارم در جلد نخست و مابقی، در جلد دوم آمده است). در باب نخست، در یازده فصل، به مباحث مربوط به امر، از جمله حقیقت لفظ امر، صیغه امر و معانی آن، دلالت یا عدم دلالت امر بر تکرار، امر به شیء نهی از ضد آن است، امر به امر به چیزی، امر به ماهیت و مقتضای آن و تعاقب دو امر، پرداخته شده<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=241&viewType=pdf ر.ک: همان، ص241-‌274]</ref> و در باب دوم، در سه مبحث، موضوعات مربوط به نواهی، شامل معنای لغوی و اصطلاحی نهی، نهی حقیقی و معنای آن و اقتضای فساد کردن نهی، مطرح گردیده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=278&viewType=pdf ر.ک: همان، ص278-‌280]</ref>.

از جمله موضوعات مهم در علم اصول، موضوع عموم و خصوص می‌باشد که در باب سوم و چهارم، به‌صورت مفصل، بدان پرداخته شده است. از جمله مباحث مطرح‌شده در این‌باره، عبارتند از: فرق میان عام و مطلق<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=290&viewType=pdf ر.ک: همان، ص290]</ref>، عموم خطاب<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=320&viewType=pdf ر.ک: همان، ص320]</ref>، استفصال<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=330&viewType=pdf ر.ک: همان، ص330]</ref>، حجیت عام پس از تخصیص<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=340&viewType=pdf ر.ک: همان، ص340]</ref>، عمل به عام، قبل از فحص از مخصص<ref>ر.ک: همان، ص45</ref>، فرق بین نسخ و تخصیص<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=325&viewType=pdf ر.ک: همان، ص325]</ref>، تخصیص با شرط<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=375&viewType=pdf ر.ک: همان، ص375]</ref>، تخصیص با اجماع<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=394&viewType=pdf ر.ک: همان، ص394]</ref> و تخصیص با سیاق<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=397&viewType=pdf ر.ک: همان، ص397]</ref>.

مطلق و مقید، مجمل و مبین، ظاهر و مؤول، منطوق و مفهوم و نسخ، در سایر ابواب مقصد چهارم بررسی شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?volumeNumber=2&pageNumber=5&viewType=pdf ر.ک: همان، ج2، ص5-‌202]</ref>.

مقصد ششم، در دو فصل زیر، مباحث مربوط به اجتهاد و تقلید را در خود جای داده است:

در فصل اول، به موضوع اجتهاد و مسائل مربوط به آن از جمله خالی بودن عصر از مجتهدین، تجزی در اجتهاد، اجتهاد در عصر پیامبر(ص) و تفویض مجتهد، پرداخته شده است<ref>ر[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?volumeNumber=2&pageNumber=205&viewType=pdf.ک: همان، ص205-‌237]</ref>.

فصل دوم، مباحث مربوط به تقلید و احکام مفتی و مستفتی از جمله تقلید در اصول دین، تقلید در مسائل شرعی فرعی، حکم افتای مقلد و التزام به مذهب معین را شامل شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?volumeNumber=2&pageNumber=239&viewType=pdf ر.ک: همان، ص239-‌252]</ref>.

مباحث مربوط به تعادل و تراجیح، در آخرین مقصد کتاب، جای گرفته است. نویسنده در ابتدا، معنا و مفهوم این دو واژه را تبیین نموده و ضمن اشاره به عدم وجود تعارض بین دو دلیل قطعی، وجوه ترجیح میان دو متعارض و انواع ترجیح را توضیح داده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?volumeNumber=2&pageNumber=257&viewType=pdf ر.ک: همان، ص257-‌281]</ref>.

در خاتمه، دو مسئله زیر، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است:
# اصل در مواقع اختلاف، اباحه است یا منع یا توقف؟
# وجوب عقلی شکر منعم<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?volumeNumber=2&pageNumber=283&viewType=pdf ر.ک: همان، ص283-‌287]</ref>.

==وضعیت کتاب==
برخی اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته بر روی کتاب، عبارتند از:
# مقابله کتاب با نسخ قدیمی آن و اشاره به اختلاف نسخ در پاورقی‌ها.
# تخریج آیات قرآنی به‌واسطه ذکر سوره و شماره آیات و قرار دادن آنها میان پرانتز ().
# تخریج احادیث نبوی و آثار و قرار دادن آنها میان گیومه «» و شماره‌گذاری آنها میان کروشه [].
# ترجمه و شرح حال اعلام مذکور در متن، به‌غیر از صحابه معروف در پاورقی‌ها.
# ذکر کامل نام کتب مذکور در متن به‌همراه مؤلفین آنها.
# تشریح معنا و ضبط الفاظ غریب و نامأنوس در پاورقی‌ها.
# قرار دادن علایم ویرایشی در میان متن.
# تعلیق و توضیح برخی از مطالبی که فهم آنها، نیاز به دقت و توجه بیشتری داشته است، در پاورقی‌ها.
# قرار دادن عنوان برای برخی از فصول کتاب و وضع آنها میان دو پرانتز (()).
# تخریج ابیات شعری با بیان بحر و اشاره به نام شاعران آنها.
# ارائه توضیح پیرامون فرق و مذاهب ذکرشده در کتاب، در پاورقی‌ها.
# تهیه فهارس فنی برای موضوعات ذیل:
## آیات؛
## احادیث نبوی؛
## اعلام؛
## فرق و مذاهب؛
## اماکن و شهرها؛
## ابیات شعری؛
## کتب مذکور در متن؛
## منابع و مصادر مورد استفاده محقق؛
## موضوعات کتاب<ref>[https://noorlib.ir/book/view/23704/%D8%A5%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A5%D9%84%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=12&viewType=pdf ر.ک: مقدمه محقق، ص12-‌13]</ref>.

==پانویس ==
<references />

==منابع مقاله==
مقدمه و متن کتاب.

==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}

[[رده:کتاب‌شناسی]]
 
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
 
[[رده:فقه و اصول]]
 
[[رده:اصول فقه (آثارکلی)]]
 
[[رده:اصول فقه اهل سنت]]
[[رده:اردیبهشت (1401)]]