نمایش مبدأ برای إفادة الأنام بذكر أخبار بلد الله الحرام مع تعليقه المسمی بإتمام الكلام

{{جعبه اطلاعات کتاب
| عنوان = افادة الأنام بذکر أخبار بلد الله الحرام مع تعليقه المسمی بإتمام الکلام 
| عنوان‌های دیگر = 
| تصویر = NUR21901J1.jpg
| پدیدآوران = [[مکی، عبدالله غازی]] (نویسنده)

[[ابن دهيش، عبدالملک]] (محقق) 
 
| ناشر = مکتبة الأسدي
| مکان نشر = عربستان - مکه مکرمه
| سال نشر = 1430ق
| چاپ = 1
| شابک = 
| موضوع = 1.زيارتگاه‌های اسلامی - عربستان سعودی - مکه - تاريخ

2.مکه - آثار تاريخی

3.مکه - تاريخ
| زبان = عربی
| تعداد جلد = 7 
| کتابخانۀ دیجیتال نور =21901
| کد کنگره = ‏DS‎‏ ‎‏248‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7‎‏غ‎‏2 
| کد اتوماسیون = AUTOMATIONCODE21901AUTOMATIONCODE
| کتابخوان همراه نور =21901
| پس از = 
| پیش از = 
}}
''' إفادة الأنام بذكر أخبار بلد الله الحرام مع تعليقه المسمی بإتمام الكلام'''، اثر [[مکی، عبدالله غازی|عبدالله بن محمد غازی]]، با تحقیق [[ابن دهيش، عبدالملک|عبدالملک بن عبدالله بن دهیش]]، کتابیپربرگ در سیاست، تاریخ، جغرافیا و فرهنگ مکه می‌باشد که به زبان عربی و در اواخر قرن چهارده قمری نوشته شده است.

==ساختار==
کتاب با مقدمه‌ای از محقق آغاز و مطالب در دو مقدمه، ده باب و یک خاتمه، در قالب هفت جلد، تنظیم شده است.


نویسنده افزون بر تبویب و فصل‌بندی دقیق و منطقی کتاب، هرچه را که از نویسندگان پیش از خود درباره موضوعی آمده، گردآوری و ‌گزارش کرده و برای مستندسازی این گزارش‌ها، معمولا نام کتاب یا مؤلفش را در آغاز هر ‌گزارش آورده است.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a موسوی علی‌زاده، سید حامد، 1395]</ref>

وی حدیث‌های کتابش را گاه با سلسله اسناد راویان و گاه بدون استناد یاد می‌کند. او در بیان احکام فقهی حج و حرم، بدون ترجیح هیچ مذهبی، فقط به ذکر باورهای مذاهب می‌پردازد. اما در مباحث تفسیری، افزون بر یادکردن از سخنان مفسران، سخنی را در آن میان برمی‌گزیند.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

==گزارش محتوا==
مصحح مقدمه‌ای پردامنه درباره غازی و کتاب او نگاشته و در پانوشت‌های کتابش به بررسی برخی حدیث‌ها پرداخته و نام‌های خاص و مکان‌ها را به‌تفصیل شرح داده است.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

اثر حاضر، آگاهی‌هایی پرشمار در تاریخ محلی مکه، به‌ویژه تاریخ سیاسی این شهر را در بر دارد. گزارش‌های گسترده و دقیق نویسنده از دوران خود که مشتمل بر آگاهی‌های سیاسی اواخر سده سیزدهم و اوایل سده چهاردهم قمری و رویدادهایی مانند فروپاشی دولت عثمانی و روی کار آمدن دولت سعودی است، از آگاهی‌های مهم این کتاب شمرده می‌شود.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

گستردگی مصادر و منابع و اشتمال بر انبوهی از آگاهی‌های تاریخی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، جغرافیایی و نظامی سبب شده که از این کتاب، با عنوان دانشنامه‌ای از گزارش‌ها و آگاهی‌های مکه تعبیر شود.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

نویسنده کتابش را با مقدمه‌ای پردامنه در معرفی منابعی آغاز می‌کند که از آن‌ها در ‌نگارش این اثر، بهره برده است. او هنگام یادکرد هریک از منابع، به شرح حال نویسندگان و دیگر آثارشان می‌پردازد. البته این شمارش را ناتمام رها کرده و ادامه آن را به پایان کتاب وانهاده است، اگرچه از ذکر منابع در پایان کتاب اثری به چشم نمی‌خورد؛ بدین رو، محقق کتاب، این کار را تمام کرده و منابع و مصادر کتاب را در 181 بند بیان نموده است.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

باب‌های یکم تا نهم کتاب که به آگاهی‌های تاریخی و جغرافیایی مکه پرداخته است، جلدهای اول و دوم را در بر گرفته و باب دهم که به امیران مکه اشاره دارد، جلدهای سوم تا ششم کتاب را به خود اختصاص داده است.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

غازی افزون بر مقدمه‌ای در یادکرد منابع و مصادر، مقدمه‌ای دیگر را در فضیلت‌ها، عظمت و نام‌های مکه نگاشته و سپس در 10 باب و یک خاتمه، کتابش را سامان داده است. او در آغاز به تاریخ کهن مکه پرداخته و آگاهی‌هایی گسترده از موضوعات گوناگون به پشتوانه منابع فراوان گرد آورده و گاه اخبار مربوط به زمان خود را نیز به آن‌ها افزوده است.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

وی در یادکرد از دانشمندانی که در گورستان معلات دفن شده‌اند، به شرح حال آن‌ها پرداخته و به برخی از آنان توجه فراوان کرده و افزون بر شرح حال دقیق آن‌ها، فهرست آثارشان را آورده است؛ برای مثال، به فأسی و کتاب‌هایش بیش از همه توجه کرده است. تاریخ حج‌گزاری خلفا، بزرگان و امیران و بیان صدقات و کارهای ایشان در مکه، از دیگر آگاهی‌های کتاب هستند.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>
 
فهرست حکمرانان مکه در جلد سوم و چهارم، بخشی انبوه از این کتاب را به خود اختصاص داده است. او این ‌گزارش را از هنگام فتح مکه آغاز کرده و سپس به حکمرانان مکه در دوران خلفای راشدین، اموی و عباسی پرداخته و آنگاه، به دولت اشراف مکه در چهار طبقه موسویون، سلیمانیون، هاشمیون و آل قتاده اشاره کرده است. وی همه رخدادهای دوره حکومت هر حکمران همچون فتنه‌ها، نبرد‌ها و نامه‌نگاری‌ها را در این بخش یاد کرده است.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

آنچه به این اثر ارزشی ویژه بخشیده و بخش عمده‌ای از آن را به خود اختصاص داده، آگاهی‌های ارزشمند نویسنده از اوضاع سیاسی روزگار خود؛ یعنی اواخر سده سیزدهم و اوایل سده چهاردهم قمری است. در این دوران، اتفاقاتی بسیار مهم در عرصه سیاست و حکومت عربستان رخ داده که غازی همه آنها را سایه به سایه تعقیب کرده وگزارش‌ها و آگاهی‌های دقیقی از آنها به دست داده است.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

رخدادهای سیاسی مهم دوران غازی را می‌توان به دو بخش اصلی قسمت کرد: بخش نخست رخدادهای مربوط به فروپاشی دولت عثمانی و استقلال دولت شریف حسین و جنبش مشروطه‌خواهی است. با توجه به اهمیت این دوره از تاریخ سیاسی عربستان و دلبستگی سخت نویسنده به حکومت شریف حسین، آگاهی‌های بسیاری درباره این دوره ثبت شده است که از آن جمله‌اند: دخالت دولت انگلیس در این جریان‌ها، اسیر شدن ترک‌های عثمانی، استیلای شریف حسین بر عربستان و ماجرای بیعت گرفتنش و تعیین اسم «ملک» برای خود.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

نویسنده در گزارش‌های اقتصادی، افزون بر یادکرد بهای اجناس و کالاهای مصرفی همچون عدس، گندم و روغن، گاه همچون کارشناسی اقتصادی به بررسی علل تورم و افزایش قیمت‌ها می‌پردازد. نرخ کرایه از مکه تا مدینه یا از مکه تا عرفات، هزینه سفر هر حاجی از هنگام ورود به مکه تا بازگشت به وطن و بررسی بعضی رویدادهای اقتصادی چون گرفتن مالیات، از دیگر مباحث اقتصادی کتاب بشمار می‌روند.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

او در بخش‌هایی از کتابش اخبار مکه را به‌صورت سال‌شمار تنظیم و رخدادهای آن را سال به سال یاد کرده است. شمار حج‌گزاران و آگاهی‌های فراوان درباره کاروان‌های حج‌گزار همچون شماره آن‌ها و نظامیان همراهشان برای محافظت از راهزنی‌ها، بخشی دیگر از مطالب این کتاب را تشکیل می‌دهند. گاه نیز آگاهی‌هایی درباره کاروان‌های ایرانی داده و از جمله به کاروانی به ریاست غفار خان و حبیب‌الله خان عین الملک در سال 1344ق، اشاره دارد.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

ذکر آمار و آگاهی‌هایی در جلد اول و بهره‌گیری از نشریات عربستان همچون جریده قبله از ویژگی‌های کتاب غازی است.

وی هنگام نگارش اواخر جلد پنجم کتاب از مکه بیرون رفته و به سرزمین‌های حجاز و جزیرة العرب همچون یمن، لحج، عسیر، حضرموت، عمان و بحرین سفر نموده و آگاهی‌های جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی فراوان درباره این سرزمین‌ها به دست داده است. حدود، مساحت، جمعیت، صادرات و محصولات کشاورزی این جای‌ها و پیمان‌های سیاسی آنها با دولت سعودی از جمله این آگاهی‌ها هستند. انواع مردم عرب و فرهنگ، علوم، قبایل و آداب و رسوم آنها بخشی کوتاه از این کتاب را به خود اختصاص داده‌اند.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

او همچنین به راه‌شناسی مکه و مدینه پرداخته است. منبع عمده او در این آگاهی‌ها، سفرنامه‌های حج همچون رحله ابن جبیر، رحله [[ابن بطوطه، محمد بن عبدالله|ابن بطوطه]] و رحله بتنونی است. آگاهی‌هایی دقیق از خاندان‌های مشهور مکه همچون طبری و نویری و گزارشی از شهرهای طائف و جده و تاریخ و ویژگی‌های این شهرها پایان‌بخش این کتاب هستند.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>


==وضعیت کتاب==
ذیل‌هایی بر این کتاب نگاشته شده‌اند که از جمله آنها «إتمام الكلام علی إفادة الأنام» نوشته خود نویسنده است. او در این ذیل، برخی از آگاهی‌های «إفادة الأنام» را کامل کرده و در پایان هر جزء از کتابش قرار داده است. مصحح در نسخه چاپی، این آگاهی‌ها را در پانوشت‌هایی با اشاره به آن گنجانده است. افزون بر این، محمد نصیف در نسخه‌ای که از این کتاب نگاشته، یادداشت‌هایی را بر آن افزوده است که به دست مصحح در پانوشت کتاب گنجانده شده است.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده است. جلد هفتم کتاب حاوی فهرست‌های مصحح از آیات، حدیث‌ها، نام‌های خاص، مکان‌ها و مصادر کتاب است. مصحح همچنین عکس‌هایی از مکان‌های مهم کعبه و مکه در روزگار حاضر را فراهم آورده و همراه توضیحی مختصر در این جلد گنجانده است.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=86535/token=ccd0ef96d868a71cfaae19884848b5c6211c918a همان]</ref>

==پانویس==
<references/>

==منابع مقاله==
# مقدمه و متن کتاب.
# [http://hajj.ir/99/3626 موسوی علی‌زاده، سید حامد، «إفادة الأنام بذكر أخبار بلد الله الحرام مع تعليقه المسمی بإتمام الكلام، کتابیپربرگ در سیاست، تاریخ، جغرافیا و فرهنگ مکه، نوشته عبدالله بن محمد غازی (م.1365ق)»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، 8 تیرماه 1395].

==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}

[[رده:کتاب‌شناسی]]

[[رده: تاریخ (عمومی)]]

[[رده: تاریخ آسیا]]

[[رده: تاریخ شبه جزیره عربستان‎‏]]

[[رده: تاریخ محلی و گزارش‌های شبه جزیره‎‏]]