ابشیهی، محمد بن احمد

    از ویکی‌نور
    ابشيهي، محمد بن احمد
    نام ابشيهي، محمد بن احمد
    نام‌های دیگر ابشيهي، بهاء‌الدين ابوالفتح محمد بن احمد

    ابشيهي، شهاب‌الدين احمد بن محمد

    ابشيهي، محمد بن احمد

    نام پدر احمد
    متولد / 790ق
    محل تولد أَبشُوَیه مصر
    رحلت / 850ق
    اساتید جلال‎الدین بُلْقینى
    برخی آثار المستطرف في کل فن مستظرف
    کد مؤلف AUTHORCODE02192AUTHORCODE

    بهاءالدین ابوالفتح محمد بن احمدِ خطیب بن منصور بن احمد ابن عیسی مَحلّی اِبشیهی (790-850ق‎ 1338-144م‎)، دانشمند شافعی مذهب قرن نهم مصری است که اثر معروف وی، «المستطرف» نام دارد.

    تولد

    او، دانشمند شافعى مذهب مصری که به زادگاهش أَبشُوَیه (به فتح و کسر همزه‎) از دهکده‎های فَیوم منسوب است‎. ازآنجاکه وی بیشتر در المحلة الکبری مى‎زیست‎، نسبت «محلى‎» نیز به او داده‎اند. در سال ۱۳۸۹/ ۷۹۰ در روستای اِبشویه در استان غربیه نزدیک فیوم به‌دنیا آمد. بیشتر زندگی‌اش در محله الکبری گذشت؛

    در ده‎سالگی قرآن را حفظ کرد و در پى کسب دانش بارها به قاهره رفت و به‎ویژه در درس جلال‎الدین بُلْقینى‎، قاضى القضاة قاهره (د 824ق‎) حضور یافت و گویا در همان احوال با ادیبانى چون ابن فهد، رقیب ابن فارض مناظره داشت‎. در 814ق حج گزارد و پس از مرگ پدر، خطیب شهر خویش گردید. شاید مراد سخاوی از این شهر، المحله باشد نه ابشویه‎[۱].

    آثار

    سخاوی که تنها منبع شرح احوال اوست‎، 3 کتاب به وی نسبت داده است‎:

    1. اطواق الأزهار على صدور الأنهار در باب موعظه‎؛
    2. کتابى در فن ترسل و نامه‎نگاری که گویا هرگز به پایان نرسیده است‎. این دو کتاب از میان رفته‎اند؛
    3. المسطرف في كل فن مستظرف‎. ابشیهى همه شهرت خود را مدیون همین کتاب است‎[۲].

    علاوه بر آثار مذکور‎، نسخه‎ای خطى به نام «تذكرة العارفين و تبصرة المستبصرين‎» در خزاین الکتب دمشق موجود است که بروکلمان در شمار آثار او نهاده است و سرکیس و «دائرة‎المعارف اسلام‎» از او تقلید کرده‎اند[۳].

    گویى در عصر ابشیهى‎، اهل ادب به نگارش کتاب‎های دائرةالمعارف‎گونه و جنگ‎های ادبى اقبال تمام داشته‎اند. جمال‎الدین وطواط (د 718ق‎‎)، علاءالدین بهایى (د 815ق‎)، شمس‎الدین نواجى (د 859ق‎‎) و حتى بعدازآن داوود انطاکى (د 1008ق‎) آثاری به همین شیوه تألیف کرده‎اند؛ اما جُنگ ابشیهى (المستطرف‎) بیش از همه شهرت یافته و نسخه‎های خطى آن در همه کشورهای اسلامى منتشر شده است. بروکلمان به 22 نسخه اشاره کرده است‎، اما اینک دست‎نوشته‎های بیشتری از آن یافت شده است. علاوه بر این‎، برخى به تلخیص کتاب پرداختند: «المستطلف من المستطرف»‎، «المستقطف من المستطرف» و نیز تلخیص آن در الظاهریه‎[۴].

    گویا کتاب «المستطرف» نخستین بار در 1268ق‎ در بولاق به چاپ رسیده و پس‎ازآن بارها انتشار یافته که آخرین چاپ در 1986م در بیروت بوده است‎. شهرت «المستطرف» موجب شد که آن را حتى پیش از آنکه در بولاق به چاپ رسد، به ترکى ترجمه کنند. سپس ژ.را آن را به فرانسه برگرداند[۵].

    ظاهراً دو امر موجب شهرت المستطرف بوده است‎: یکى آنکه ابشیهى موفق شده بود از معانى دینى و اخلاقى و ادبى‎، ترکیبى فراهم آورد که با ذوق مسلمانان سده‎های 9 و 10ق همسازی تمام داشته باشد و هر مسلمان فرهنگ‎دوست‎، همه مفاهیم و معانى موردنیاز خود را در آن بازیابد. دوم آنکه شیوه نگارش ابشیهى از سادگى و روانى خاصى برخوردار است‎. وی- شاید به سبب عدم تبحر کافى- از تکلف سجع‎پردازی و معقدسرایى و مترادف‎سازی در امان ماند و به زبانى که قابل‎فهم همگان بود، نوشت‎، چنانکه گاه نمى‎توانست از مصطلحات و ترکیبات لهجه مصری بپرهیزد و به همین سبب است که سخاوی بر وی خرده مى‎گیرد و مى‎نویسد ازآنجاکه به علم نحو احاطه نداشت‎، اغلاط بسیاری در سخنش راه یافت‎. آنچه در نظر سخاوی عیب است‎، اینک زمینه مناسبى برای بررسى لهجه و ضرب‎المثل‎ها و احیاناً برخى خلقیات مصریان آن روزگار است‎[۶].

    پانویس

    1. آذرنوش، آذرتاش، ج2، ص578
    2. همان
    3. همان
    4. همان
    5. همان
    6. همان

    منابع مقاله

    آذرنوش، آذرتاش، «دائرة‎المعارف بزرگ اسلامی»، ج 2، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‎المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.

    وابسته‌ها

    المستطرف في کل فن مستظرف

    کتب طبی انتزاعی