ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'ابى جمهور' به 'ابی‌جمهور')
    جز (جایگزینی متن - 'راهي' به 'راهی')
    (۴۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    <div class="wikiInfo">
    [[پرونده:NUR00029.jpg|بندانگشتی|ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین]]
    [[پرونده:NUR00029.jpg|بندانگشتی|ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین]]
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    |-
    |-
    ! نام!! data-type='authorName'|ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین
    ! نام!! data-type="authorName" |ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین
    |-
    |-
    |نام‌های دیگر  
    |نام‌های دیگر  
    |data-type='authorOtherNames'| احسائی، ابن‌ابی‌جمهور
    | data-type="authorOtherNames" | احسائی، ابن‌ابی‌جمهور
    |-
    |-
    |نام پدر  
    |نام پدر  
    |data-type='authorfatherName'|
    | data-type="authorfatherName" |شيخ على
    |-
    |-
    |متولد  
    |متولد  
    |data-type='authorbirthDate'|
    | data-type="authorbirthDate" |840ق
    |-
    |-
    |محل تولد
    |محل تولد
    |data-type='authorBirthPlace'|
    | data-type="authorBirthPlace" |احساء
    |-
    |-
    |رحلت  
    |رحلت  
    |data-type='authorDeathDate'|904 هـ.ق
    | data-type="authorDeathDate" |904ق
    |-
    |-
    |اساتید
    |اساتید
    |data-type='authorTeachers'|
    | data-type="authorTeachers" |شيخ زين‌الدين على احسائى، پدر بزرگوارش، سيد‌‎شمس‌الدين محمد موسوى احسائى، شيخ حسن بن عبدالكريم فتال
     
    |-
    |-
    |برخی آثار
    |برخی آثار
    |data-type='authorWritings'|[[الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه]]  
    | data-type="authorWritings" |[[الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه]]
     
    [[عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث‌الدينية]]
    [[عوالی اللیالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه (خطی)]]
     
    [[کاشفة الحال عن أحوال الاستدلال]]
     
    [[کشف البراهين في شرح رساله زاد المسافرين]]  


    [[مجلي مرآه المنجي في الکلام و الحکمتين و التصوف]]  
    [[کاشفة الحال عن أحوال الاستدلال]]


    [[دو مجموعه خطي از آثار کلامي، فلسفي، فقهي]]  
    [[كشف البراهین في شرح رسالة زاد المسافرين]]
    |-class='articleCode'
    |- class="articleCode"
    |کد مؤلف
    |کد مؤلف
    |data-type='authorCode'|AUTHORCODE29AUTHORCODE
    | data-type="authorCode" |AUTHORCODE00029AUTHORCODE
    |}
    |}
    </div>
    </div>


    '''ابوجعفر، محمد بن على بن ابراهیم''' (متولد 835 یا 840- وفات 904ق)، معروف به '''ابن ابی‌جمهور احسائى''' فقیه، محدث، متکلم، صوفی مشرب امامی


    ==ولادت==
    ==ولادت==
    در سال 840 هجرى در شهر احساء به دنيا آمد.


     
    پدرش شيخ على و جد بزرگ وى ابراهیم، از علماى بزرگ احساء بودند. علما در وصف آنها جز مدح و ستايش هيچ ندارند.
    ابوجعفر، محمد بن على بن ابراهيم معروف به [[ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین|ابن ابی‌جمهور احسائى]] در سال 840 هجرى در شهر احساء به دنيا آمد.
     
    پدرش شيخ على و جد بزرگ وى ابراهيم، از علماى بزرگ احساء بودند. علما در وصف آنها جز مدح و ستايش هيچ ندارند.


    ==تحصيلات==
    ==تحصيلات==
    خط ۵۴: خط ۴۹:
    ابن ابی‌جمهور، در سال‌هاى نخستين زندگى، از محضر پدر بزرگوار خود و برخى ديگر از علماى ديار احساء علوم مقدماتى را فراگرفت و در اندك زمانى سرآمد همه هم‌درس‌هاى خود شد.
    ابن ابی‌جمهور، در سال‌هاى نخستين زندگى، از محضر پدر بزرگوار خود و برخى ديگر از علماى ديار احساء علوم مقدماتى را فراگرفت و در اندك زمانى سرآمد همه هم‌درس‌هاى خود شد.


    او كه قدمهاى اوليه تحصيل علم را به سرعت برداشته بود، با هجرت به عراق و اقامت در نجف اشرف، مهد علم و اجتهاد، حركت خود به سوى قله‌هاى رفيع پيشرفت را با يارى گرفتن از حضرت اميرالمؤمنين علی‌ عليه‌السلام سريع‌تر كرد.
    او كه قدمهاى اولیه تحصيل علم را به سرعت برداشته بود، با هجرت به عراق و اقامت در نجف اشرف، مهد علم و اجتهاد، حركت خود به سوى قله‌هاى رفيع پيشرفت را با يارى گرفتن از حضرت امیرالمؤمنين علی عليه‌السلام سريع‌تر كرد.


    در اين ايام از محضر بزرگانى چون شيخ عبدالكريم فتال نيشابورى استفاده‌ها برد و كوله‌بار خود را مملو از اندوخته‌هاى ارزشمند نمود.
    در این ايام از محضر بزرگانى چون شيخ عبدالكريم فتال نيشابورى استفاده‌ها برد و كوله‌بار خود را مملو از اندوخته‌هاى ارزشمند نمود.


    ==سفرها==
    ==سفرها==




    دانشمندان الهى، كه فلسفه زندگيشان خدمت به دين و دانش است، وطنى به گستردگى جهان دارند، چرا كه زندگى در هر كجا را مفيدتر براى دين و خدمت به علم و دانش بدانند به همانجا هجرت مى‌كنند.
    دانشمندان الهى، كه فلسفه زندگیشان خدمت به دين و دانش است، وطنى به گستردگى جهان دارند، چرا كه زندگى در هر كجا را مفيدتر برای دين و خدمت به علم و دانش بدانند به همانجا هجرت مى‌كنند.


    يكى از اين دانشمندان راستين ابن ابی‌جمهور است. او پس از گذراندن مراحل مقدماتى به عراق سفر كرد تا گنجهاى دانش و معرفت را از ديار نجف به دست آورده و با آب زلال ولايت، خود را سيراب سازد.
    یکى از این دانشمندان راستين ابن ابی‌جمهور است. او پس از گذراندن مراحل مقدماتى به عراق سفر كرد تا گنجهاى دانش و معرفت را از ديار نجف به دست آورده و با آب زلال ولايت، خود را سيراب سازد.


    ابن ابی‌جمهور پس از سال‌ها تحصيل در محضر بزرگان، عازم سفر حج شد. بعد از مراجعت و اقامتى كوتاه در احساء به زيارت كربلا رفت و دوباره به نجف بازگشت.
    ابن ابی‌جمهور پس از سال‌ها تحصيل در محضر بزرگان، عازم سفر حج شد. بعد از مراجعت و اقامتى كوتاه در احساء به زيارت كربلا رفت و دوباره به نجف بازگشت.


    شيخِ احساء كه حوزه علميه نجف را مملو از عالمان گرانقدر مى‌ديد، به قصد زيارت ثامن الحجج و افاضه علوم آل محمد صلوات‌الله‌عليهم اجمعين بسوى مشهد مقدس روانه شد. در طول مسير فرصت را غنيمت شمرده و کتاب «زاد المسافرين» را در اصول دين تأليف كرد.
    شيخِ احساء كه حوزه علمیه نجف را مملو از عالمان گرانقدر مى‌ديد، به قصد زيارت ثامن الحجج و افاضه علوم آل محمد صلوات‌الله‌عليهم اجمعين بسوى مشهد مقدس روانه شد. در طول مسير فرصت را غنيمت شمرده و کتاب «زاد المسافرين» را در اصول دين تأليف كرد.


    پس از ورود به مشهد مقدس «سيد محسن رضوى»، كه از فضلاى بزرگوار مشهد بود به استقبال او رفته و او را در خانه خود ميهمان كرده و از همان زمان زانوى شاگردى در پيشگاه استاد به زمين زد.
    پس از ورود به مشهد مقدس «سيد‌‎محسن رضوى»، كه از فضلاى بزرگوار مشهد بود به استقبال او رفته و او را در خانه خود میهمان كرده و از همان زمان زانوى شاگردى در پيشگاه استاد به زمین زد.


    ورود ابن ابی‌جمهور به مشهد مقدس در سال 878 هجرى بوده است.
    ورود ابن ابی‌جمهور به مشهد مقدس در سال 878 هجرى بوده است.
    خط ۷۶: خط ۷۱:




    از جمله وقايع مهم، در ايام اقامت وى در مشهد رضوى، مناظره معروف اوست با يكى از علماى بزرگ اهل سنت كه از هرات افغانستان به قصد مناظره، خود را به محضر ابن ابی‌جمهور رسانده بود.
    از جمله وقايع مهم، در ايام اقامت وى در مشهد رضوى، مناظره معروف اوست با یکى از علماى بزرگ اهل سنت كه از هرات افغانستان به قصد مناظره، خود را به محضر ابن ابی‌جمهور رسانده بود.


    اين مناظره در سه جلسه و با حضور جمع زيادى از اهل سنت و شيعيان انجام شد و سرانجام عالم سنى با اعتراف به شكست خود، تسليم شد.
    اين مناظره در سه جلسه و با حضور جمع زيادى از اهل سنت و شیعیان انجام شد و سرانجام عالم سنى با اعتراف به شكست خود، تسليم شد.


    از آنجا كه روش مناظره و مطالب آن بسيار ارزشمند بود از شيخ درخواست شد آنها را جاودانه كند، شيخ نيز مباحث مطرح شده در آن مناظرات را در کتابى به نام «مناظرة بين الغروي و الهروي» گرد آورد كه تا كنون بارها تجديد چاپ شده و بسيار مورد استقبال قرار گرفته است.
    از آنجا كه روش مناظره و مطالب آن بسيار ارزشمند بود از شيخ درخواست شد آنها را جاودانه كند، شيخ نيز مباحث مطرح شده در آن مناظرات را در کتابى به نام «مناظرة بين الغروی و الهروی» گرد آورد كه تا كنون بارها تجديد چاپ شده و بسيار مورد استقبال قرار گرفته است.


    ابن ابی‌جمهور پس از 15 سال مجاورت امام رضا عليه‌السلام در سال 893 هجرى براى دومين بار بسوى خانه خدا شتافت. در راه بازگشت از حج نيز، نزديك به دو سال در جوار مولا اميرالمؤمنين‌ عليه‌السلام بود و در اواخر سال 895 هجرى عازم مشهد الرضا عليه‌السلام گشته و تا پايان عمر شريف خود در آنجا باقى ماند.
    ابن ابی‌جمهور پس از 15 سال مجاورت امام رضا عليه‌السلام در سال 893 هجرى برای دومین بار بسوى خانه خدا شتافت. در راه بازگشت از حج نيز، نزدیک به دو سال در جوار مولا امیرالمؤمنين عليه‌السلام بود و در اواخر سال 895 هجرى عازم مشهد الرضا عليه‌السلام گشته و تا پایان عمر شريف خود در آنجا باقى ماند.


    ==اساتيد==
    ==اساتيد==
    خط ۸۹: خط ۸۴:
    اساتيد و مشايخ روايت ابن ابی‌جمهور عبارتند از:
    اساتيد و مشايخ روايت ابن ابی‌جمهور عبارتند از:


    1 - شيخ زين‌الدين على احسائى، پدر بزرگوارش
    #شيخ زين‌الدين على احسائى، پدر بزرگوارش
     
    #سيد‌‎شمس‌الدين محمد موسوى احسائى
    2 - سيد شمس‌الدين محمد موسوى احسائى
    #شيخ حسن بن عبدالكريم فتال
     
    #شيخ على بن هلال جزائرى و...
    3 - شيخ حسن بن عبدالكريم فتال
     
    4 - شيخ على بن هلال جزائرى و...


    ==شاگردان==
    ==شاگردان==


    از جمله شاگردان ابن ابی‌جمهور هستند:
    از جمله شاگردان ابن ابی‌جمهور هستند:


    1 - سيد محسن رضوى
    # سيد‌‎محسن رضوى
     
    # شيخ ربيعة جزائرى
    2 - شيخ ربيعة جزائرى
    # سيد‌‎شرف‌الدين طالقانى
     
    # شيخ محمد صالح غروى حلى
    3 - سيد شرف‌الدين طالقانى
    # شيخ على كركى، [[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق ثانى]]  
     
    4 - شيخ محمد صالح غروى حلى
     
    5 - شيخ على كركى، [[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق ثانى]]  


    ==تأليفات==
    ==تأليفات==
    خط ۱۱۷: خط ۱۰۴:
    مراتب علم و فضل هر عالم ربانى از راه شناخت تأليفات او قابل درك است. ابن ابی‌جمهور حدود 38 تأليف گرانبها به يادگار گذاشته از جمله:
    مراتب علم و فضل هر عالم ربانى از راه شناخت تأليفات او قابل درك است. ابن ابی‌جمهور حدود 38 تأليف گرانبها به يادگار گذاشته از جمله:


    1 - [[عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث‌ الدينية|عوالي اللآلي]] العزيزية (کتاب حاضر در برنامه)
    # [[عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث‌الدينية|عوالي اللآلي]] العزيزية (کتاب حاضر در برنامه)
     
    # أسرار الحج
    2 - أسرار الحج
    # الأنوار المشهدية
     
    # بداية النهایة
    3 - الأنوار المشهدية
    # التحفة الحسينية (شرح الفيه [[شهيد اول]])
     
    # دُرر اللآلي العمادية (در احاديث فقهى)
    4 - بداية النهاية
    # زاد المسافرين (در اصول دين)
     
    # الأقطاب الفقهية
    5 - التحفة الحسينية (شرح الفيه [[شهيد اول]])
    # معين الفكر (در شرح باب حادى‌عشر)
     
    # کتاب المقتل
    6 - دُرر اللآلي العمادية (در احاديث فقهى)
    # مناظرة بين الغروی و الهروی
     
    7 - زاد المسافرين (در اصول دين)
     
    8 - الأقطاب الفقهية
     
    9 - معين الفكر (در شرح باب حادى‌عشر)
     
    10 - کتاب المقتل
     
    11 - مناظرة بين الغروي و الهروي


    ==اعتبار مؤلف و كتب==
    ==اعتبار مؤلف و كتب==
    خط ۱۴۶: خط ۱۲۳:
    عده‌اى نيز کتاب‌هاى او را قابل اعتماد ندانسته‌اند.
    عده‌اى نيز کتاب‌هاى او را قابل اعتماد ندانسته‌اند.


    گروهى ديگر علاوه بر كتب، شخصيت مؤلف را نيز زير سؤال برده و او را چهره‌اى غير شيعى علوى دانسته‌اند و نسبت‌هايى نظير تصوف و غلو به او داده‌اند.
    گروهى ديگر علاوه بر كتب، شخصيت مؤلف را نيز زير سؤال برده و او را چهره‌اى غير شيعى علوى دانسته‌اند و نسبت‌هایى نظير تصوف و غلو به او داده‌اند.


    ==جواب==
    ==جواب==


    در اينجا به صورت خلاصه مى‌گویيم:


    در اينجا به صورت خلاصه مى‌گوييم:
    ايراداتى كه به ايشان گرفته‌اند، از جمله غالى، صوفى، عارف، فيلسوف، اَخبارى، بى‌دقت در ضبط و سهل‌انگار در نقل روايت، همه بى‌پايه و اساس است؛ چرا كه اگر كسى سخنى از صوفيه نقل كرده دليل بر انحراف و صوفى بودنش نمى‌شود و فاصله بين عرفان و تصوف بر محققین پوشيده نيست.


    ايراداتى كه به ايشان گرفته‌اند، از جمله غالى، صوفى، عارف، فيلسوف، اَخبارى، بى‌دقت در ضبط و سهل‌انگار در نقل روايت، همه بى‌پايه و اساس است؛ چرا كه اگر كسى سخنى از صوفيه نقل كرده دليل بر انحراف و صوفى بودنش نمى‌شود و فاصله بين عرفان و تصوف بر محققين پوشيده نيست.
    استاد فلسفه و عرفان بودن نيز دليل ضعف او نمى‌شود و مانند صدها عالم عارف و فيلسوف در تاريخ تشيع در قلب تمام شیعیان جاى دارد.


    استاد فلسفه و عرفان بودن نيز دليل ضعف او نمى‌شود و مانند صدها عالم عارف و فيلسوف در تاريخ تشيع در قلب تمام شيعيان جاى دارد.
    ادعاى اخبارى بودن او نيز مخالف چيزى است كه از كتب او به دست مى‌آيد؛ چرا كه اولاً رویه او حد وسطى است بين اصولى و اخبارى.


    ادعاى اخبارى بودن او نيز مخالف چيزى است كه از كتب او به دست مى‌آيد؛ چرا كه اولاً رويه او حد وسطى است بين اصولى و اخبارى.
    ثانياً بر فرض كه او اخبارى باشد، روايات او بر حجيت خود باقى است زيرا ملاك در حجيت روايت اطمینان به صدور آن است.


    ثانياً بر فرض كه او اخبارى باشد، روايات او بر حجيت خود باقى است زيرا ملاك در حجيت روايت اطمينان به صدور آن است.
    همچنين اخبارى‌ها طيف عظيمى از علماى شيعه را تشكيل مى‌دهند مانند: [[شيخ صدوق]] و [[کلینی، محمد بن یعقوب|كلينى]] و بسيارى ديگر از علما و هيچ عيبى بر آنها نيست بلكه مقتضاى تطور زمان ايجاد چنين ديدگاههایى بوده و دقت در ضبط و نقل روايت هم از سراسر کتاب این بزرگوار نمايان است.
     
    همچنين اخبارى‌ها طيف عظيمى از علماى شيعه را تشكيل مى‌دهند مانند: [[شيخ صدوق]] و [[کلینی، محمد بن یعقوب|كلينى]] و بسيارى ديگر از علما و هيچ عيبى بر آنها نيست بلكه مقتضاى تطور زمان ايجاد چنين ديدگاههايى بوده و دقت در ضبط و نقل روايت هم از سراسر کتاب اين بزرگوار نمايان است.


    اما اشكالات بر کتاب ايشان، مانند اينكه رواياتش مرسله است يا مطالب عرفانى دارد و يا روايات عامه را نقل كرده نيز مردود است زيرا:
    اما اشكالات بر کتاب ايشان، مانند اينكه رواياتش مرسله است يا مطالب عرفانى دارد و يا روايات عامه را نقل كرده نيز مردود است زيرا:


    اولا: ابن ابی‌جمهور در ابتداى کتاب مشيخه‌اى دارد و سند روايات خود را مفصلا توضيح داده همچنانكه [[شيخ صدوق]] در آخر [[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه]] انجام داده است.
    اولا: ابن ابی‌جمهور در ابتداى کتاب مشيخه‌اى دارد و سند روايات خود را مفصلا توضيح داده همچنانكه [[شيخ صدوق]] در آخر [[من لا‌يحضره الفقيه]] انجام داده است.


    ثانيا: نقل بعضى روايات شيعه از طرق عامه براى نشان دادن اين است كه اين روايات را علاوه بر شيعه، عامه هم نقل كرده‌اند.
    ثانيا: نقل بعضى روايات شيعه از طرق عامه برای نشان دادن این است كه این روايات را علاوه بر شيعه، عامه هم نقل كرده‌اند.


    ==وفات==
    ==وفات==


    ابن ابی‌جمهور پس از حدود 70 سال تلاش در راه احياى سنت آل رسول صلى‌الله‌عليهم در دهه اول قرن دهم هجرى بسوى معبود شتافت و جهان اسلام را عزادار كرد.
    ابن ابی‌جمهور پس از حدود 70 سال تلاش در راه احياى سنت آل رسول صلى‌الله‌عليهم در دهه اول قرن دهم هجرى بسوى معبود شتافت و جهان اسلام را عزادار كرد.


    از محل قبر شريف آن بزرگوار اطلاعى در دست نيست، چنان كه تاريخ دقيق وفات آن عالم ربانى نيز ثبت نشده است.
    سال دقیق وفات ابن ابی جمهور روشن نیست‌، امّا از قراین چنین بر می‌آید که شیخ تا ذیقعده سال ۹۰۴/ ژوئن ۱۴۹۹ زنده بوده است‌، زیرا در این تاریخ به درخواست دوستان و شاگردان خود شرحی به نام مُعین الفکر بر کتاب باب حادی عشر نوشته است‌. 


    از محل قبر شريف آن بزرگوار اطلاعى در دست نيست،


    == وابسته‌ها ==
    ==منابع مقاله==
    # [http://lib.eshia.ir/23022/2/790 دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن ابی الجمهور»، ج۲، ص۷۹۰].
    #[http://wiki.ahlolbait.com/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A3%D8%A8%D9%89_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%89 پایگاه دانشنامه اسلامی]
     
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
    {{وابسته‌ها}}


    [[الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه]]  
    [[الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه]]  


    [[عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث‌ الدينية]]  
    [[عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث‌الدينية]]  


    [[کاشفة الحال عن أحوال الاستدلال]]  
    [[کاشفة الحال عن أحوال الاستدلال]]  


    [[کشف البراهين في شرح رساله زاد المسافرين]]  
    [[كشف البراهین في شرح رسالة زاد المسافرين]]  


    [[مجلي مرآه المنجي في الکلام و الحکمتين و التصوف]]  
    [[مجلي مرآة المنجي في الكلام و الحكمتين و التصوف]]  


    [[دو مجموعه خطي از آثار کلامي، فلسفي، فقهي]]  
    [[دو مجموعه خطي از آثار کلامی، فلسفي، فقهي]]  


    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:25 اردیبهشت الی 24 خرداد]]

    نسخهٔ ‏۷ اکتبر ۲۰۱۹، ساعت ۲۲:۳۰

    ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین
    نام ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین
    نام‌های دیگر احسائی، ابن‌ابی‌جمهور
    نام پدر شيخ على
    متولد 840ق
    محل تولد احساء
    رحلت 904ق
    اساتید شيخ زين‌الدين على احسائى، پدر بزرگوارش، سيد‌‎شمس‌الدين محمد موسوى احسائى، شيخ حسن بن عبدالكريم فتال
    برخی آثار الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه

    عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث‌الدينية

    کاشفة الحال عن أحوال الاستدلال

    كشف البراهین في شرح رسالة زاد المسافرين

    کد مؤلف AUTHORCODE00029AUTHORCODE

    ابوجعفر، محمد بن على بن ابراهیم (متولد 835 یا 840- وفات 904ق)، معروف به ابن ابی‌جمهور احسائى فقیه، محدث، متکلم، صوفی مشرب امامی

    ولادت

    در سال 840 هجرى در شهر احساء به دنيا آمد.

    پدرش شيخ على و جد بزرگ وى ابراهیم، از علماى بزرگ احساء بودند. علما در وصف آنها جز مدح و ستايش هيچ ندارند.

    تحصيلات

    ابن ابی‌جمهور، در سال‌هاى نخستين زندگى، از محضر پدر بزرگوار خود و برخى ديگر از علماى ديار احساء علوم مقدماتى را فراگرفت و در اندك زمانى سرآمد همه هم‌درس‌هاى خود شد.

    او كه قدمهاى اولیه تحصيل علم را به سرعت برداشته بود، با هجرت به عراق و اقامت در نجف اشرف، مهد علم و اجتهاد، حركت خود به سوى قله‌هاى رفيع پيشرفت را با يارى گرفتن از حضرت امیرالمؤمنين علی عليه‌السلام سريع‌تر كرد.

    در این ايام از محضر بزرگانى چون شيخ عبدالكريم فتال نيشابورى استفاده‌ها برد و كوله‌بار خود را مملو از اندوخته‌هاى ارزشمند نمود.

    سفرها

    دانشمندان الهى، كه فلسفه زندگیشان خدمت به دين و دانش است، وطنى به گستردگى جهان دارند، چرا كه زندگى در هر كجا را مفيدتر برای دين و خدمت به علم و دانش بدانند به همانجا هجرت مى‌كنند.

    یکى از این دانشمندان راستين ابن ابی‌جمهور است. او پس از گذراندن مراحل مقدماتى به عراق سفر كرد تا گنجهاى دانش و معرفت را از ديار نجف به دست آورده و با آب زلال ولايت، خود را سيراب سازد.

    ابن ابی‌جمهور پس از سال‌ها تحصيل در محضر بزرگان، عازم سفر حج شد. بعد از مراجعت و اقامتى كوتاه در احساء به زيارت كربلا رفت و دوباره به نجف بازگشت.

    شيخِ احساء كه حوزه علمیه نجف را مملو از عالمان گرانقدر مى‌ديد، به قصد زيارت ثامن الحجج و افاضه علوم آل محمد صلوات‌الله‌عليهم اجمعين بسوى مشهد مقدس روانه شد. در طول مسير فرصت را غنيمت شمرده و کتاب «زاد المسافرين» را در اصول دين تأليف كرد.

    پس از ورود به مشهد مقدس «سيد‌‎محسن رضوى»، كه از فضلاى بزرگوار مشهد بود به استقبال او رفته و او را در خانه خود میهمان كرده و از همان زمان زانوى شاگردى در پيشگاه استاد به زمین زد.

    ورود ابن ابی‌جمهور به مشهد مقدس در سال 878 هجرى بوده است.

    مناظره تاريخى

    از جمله وقايع مهم، در ايام اقامت وى در مشهد رضوى، مناظره معروف اوست با یکى از علماى بزرگ اهل سنت كه از هرات افغانستان به قصد مناظره، خود را به محضر ابن ابی‌جمهور رسانده بود.

    اين مناظره در سه جلسه و با حضور جمع زيادى از اهل سنت و شیعیان انجام شد و سرانجام عالم سنى با اعتراف به شكست خود، تسليم شد.

    از آنجا كه روش مناظره و مطالب آن بسيار ارزشمند بود از شيخ درخواست شد آنها را جاودانه كند، شيخ نيز مباحث مطرح شده در آن مناظرات را در کتابى به نام «مناظرة بين الغروی و الهروی» گرد آورد كه تا كنون بارها تجديد چاپ شده و بسيار مورد استقبال قرار گرفته است.

    ابن ابی‌جمهور پس از 15 سال مجاورت امام رضا عليه‌السلام در سال 893 هجرى برای دومین بار بسوى خانه خدا شتافت. در راه بازگشت از حج نيز، نزدیک به دو سال در جوار مولا امیرالمؤمنين عليه‌السلام بود و در اواخر سال 895 هجرى عازم مشهد الرضا عليه‌السلام گشته و تا پایان عمر شريف خود در آنجا باقى ماند.

    اساتيد

    اساتيد و مشايخ روايت ابن ابی‌جمهور عبارتند از:

    1. شيخ زين‌الدين على احسائى، پدر بزرگوارش
    2. سيد‌‎شمس‌الدين محمد موسوى احسائى
    3. شيخ حسن بن عبدالكريم فتال
    4. شيخ على بن هلال جزائرى و...

    شاگردان

    از جمله شاگردان ابن ابی‌جمهور هستند:

    1. سيد‌‎محسن رضوى
    2. شيخ ربيعة جزائرى
    3. سيد‌‎شرف‌الدين طالقانى
    4. شيخ محمد صالح غروى حلى
    5. شيخ على كركى، محقق ثانى

    تأليفات

    مراتب علم و فضل هر عالم ربانى از راه شناخت تأليفات او قابل درك است. ابن ابی‌جمهور حدود 38 تأليف گرانبها به يادگار گذاشته از جمله:

    1. عوالي اللآلي العزيزية (کتاب حاضر در برنامه)
    2. أسرار الحج
    3. الأنوار المشهدية
    4. بداية النهایة
    5. التحفة الحسينية (شرح الفيه شهيد اول)
    6. دُرر اللآلي العمادية (در احاديث فقهى)
    7. زاد المسافرين (در اصول دين)
    8. الأقطاب الفقهية
    9. معين الفكر (در شرح باب حادى‌عشر)
    10. کتاب المقتل
    11. مناظرة بين الغروی و الهروی

    اعتبار مؤلف و كتب

    ابن ابی‌جمهور از جمله شخصيت‌هاى جنجال برانگيز در طول تاريخ است. عده‌اى او را عالم، فاضل، فقيه، متكلم، محدث، عارف، حكيم و جامع بين معقول و منقول مى‌دانند.

    عده‌اى نيز کتاب‌هاى او را قابل اعتماد ندانسته‌اند.

    گروهى ديگر علاوه بر كتب، شخصيت مؤلف را نيز زير سؤال برده و او را چهره‌اى غير شيعى علوى دانسته‌اند و نسبت‌هایى نظير تصوف و غلو به او داده‌اند.

    جواب

    در اينجا به صورت خلاصه مى‌گویيم:

    ايراداتى كه به ايشان گرفته‌اند، از جمله غالى، صوفى، عارف، فيلسوف، اَخبارى، بى‌دقت در ضبط و سهل‌انگار در نقل روايت، همه بى‌پايه و اساس است؛ چرا كه اگر كسى سخنى از صوفيه نقل كرده دليل بر انحراف و صوفى بودنش نمى‌شود و فاصله بين عرفان و تصوف بر محققین پوشيده نيست.

    استاد فلسفه و عرفان بودن نيز دليل ضعف او نمى‌شود و مانند صدها عالم عارف و فيلسوف در تاريخ تشيع در قلب تمام شیعیان جاى دارد.

    ادعاى اخبارى بودن او نيز مخالف چيزى است كه از كتب او به دست مى‌آيد؛ چرا كه اولاً رویه او حد وسطى است بين اصولى و اخبارى.

    ثانياً بر فرض كه او اخبارى باشد، روايات او بر حجيت خود باقى است زيرا ملاك در حجيت روايت اطمینان به صدور آن است.

    همچنين اخبارى‌ها طيف عظيمى از علماى شيعه را تشكيل مى‌دهند مانند: شيخ صدوق و كلينى و بسيارى ديگر از علما و هيچ عيبى بر آنها نيست بلكه مقتضاى تطور زمان ايجاد چنين ديدگاههایى بوده و دقت در ضبط و نقل روايت هم از سراسر کتاب این بزرگوار نمايان است.

    اما اشكالات بر کتاب ايشان، مانند اينكه رواياتش مرسله است يا مطالب عرفانى دارد و يا روايات عامه را نقل كرده نيز مردود است زيرا:

    اولا: ابن ابی‌جمهور در ابتداى کتاب مشيخه‌اى دارد و سند روايات خود را مفصلا توضيح داده همچنانكه شيخ صدوق در آخر من لا‌يحضره الفقيه انجام داده است.

    ثانيا: نقل بعضى روايات شيعه از طرق عامه برای نشان دادن این است كه این روايات را علاوه بر شيعه، عامه هم نقل كرده‌اند.

    وفات

    ابن ابی‌جمهور پس از حدود 70 سال تلاش در راه احياى سنت آل رسول صلى‌الله‌عليهم در دهه اول قرن دهم هجرى بسوى معبود شتافت و جهان اسلام را عزادار كرد.

    سال دقیق وفات ابن ابی جمهور روشن نیست‌، امّا از قراین چنین بر می‌آید که شیخ تا ذیقعده سال ۹۰۴/ ژوئن ۱۴۹۹ زنده بوده است‌، زیرا در این تاریخ به درخواست دوستان و شاگردان خود شرحی به نام مُعین الفکر بر کتاب باب حادی عشر نوشته است‌. 

    از محل قبر شريف آن بزرگوار اطلاعى در دست نيست،

    منابع مقاله

    1. دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن ابی الجمهور»، ج۲، ص۷۹۰.
    2. پایگاه دانشنامه اسلامی

     

    وابسته‌ها