ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    بدون خلاصۀ ویرایش
    جز (جایگزینی متن - ' به'''' به ' به '''')
    برچسب: واگردانی دستی
     
    (۲۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class="wikiInfo">
    <div class="wikiInfo">
    [[پرونده:NUR00207.jpg|بندانگشتی|ابن شهید ثانی، حسن بن زین الدین]]
    [[پرونده:NUR00207.jpg|بندانگشتی|ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین]]
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    |-
    |-
    ! نام!! data-type="authorName" |ابن شهید ثانی، حسن بن زین الدین
    ! نام!! data-type="authorName" |ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین
    |-
    |-
    |نام‌های دیگر  
    |نام‌های دیگر  
    | data-type="authorOtherNames" | اب‍ن‌ ال‍ش‍ه‍ی‍د ال‍ث‍ان‍ی‌، ح‍س‍ن‌ ب‍ن‌ زی‍ن‌ ال‍دی‍ن‌
    | data-type="authorOtherNames" | اب‍ن ال‍ش‍ه‍ی‍د ال‍ث‍ان‍ی‌، ح‍س‍ن ب‍ن زی‍ن ال‍دی‍ن‌


    اب‍و م‍ن‍ص‍ور ج‍م‍ال‌ ال‍دی‍ن‌ ح‍س‍ن‌ ب‍ن‌ ش‍ه‍ی‍د ث‍ان‍ی‌
    اب‍و م‍ن‍ص‍ور ج‍م‍ال‌ال‍دی‍ن ح‍س‍ن ب‍ن ش‍ه‍ی‍د ث‍ان‍ی‌


    ص‍اح‍ب‌ م‍ع‍ال‍م‌
    ص‍اح‍ب م‍ع‍ال‍م‌


    شیخ حسن عاملی
    شیخ حسن عاملی
    خط ۲۷: خط ۲۷:
    |-
    |-
    |اساتید
    |اساتید
    | data-type="authorTeachers" |شيخ [[شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی|زين‌الدين بن على عاملى]]، شهيد ثانى (متوفاى 966 قمرى)؛ ملا احمد، مقدس اردبيلى؛ ملا عبدالله بن حسین يزدى، صاحب حاشيۀ ملا عبداللّه مشهور در منطق؛ سيد‌‎على بن ابى الحسن، پدر [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارك]]  
    | data-type="authorTeachers" |شیخ [[شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی|زین‌الدین بن على عاملى]]، شهید ثانى (متوفاى 966 قمرى)؛ ملا احمد، مقدس اردبیلى؛ ملا عبدالله بن حسین یزدى، صاحب حاشیۀ ملا عبداللّه مشهور در منطق؛ سید‌ ‎على بن ابى الحسن، پدر [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارک]]  
    |-
    |-
    |برخی آثار
    |برخی آثار
    | data-type="authorWritings" |[[تعليقة علی معالم الأصول (نجفي)]]  
    | data-type="authorWritings" |[[تعليقة علی معالم الأصول (نجفي)|تعلیقة علی معالم الأصول (نجفی)]]  
    |- class="articleCode"
    |- class="articleCode"
    |کد مؤلف
    |کد مؤلف
    خط ۳۶: خط ۳۶:
    |}
    |}
    </div>
    </div>
    {{کاربردهای دیگر|ابن شهید ثانی (ابهام زدایی)}}
    '''جمال‌الدین حسن بن شیخ زین‌الدین شهید ثانى بن على بن احمد عاملى نحاریرى جبعى''' (۹۵۹-۱۰۱۱ق)، معروف به '''صاحب معالم'''، فرزند شهید ثانی، از فقهای شیعه قرن یازدهم قمری، از مشهورترین تألیفات ایشان [[معالم‌الدين و ملاذ المجتهدين|معالم‌الدین و ملاذ المجتهدین]] است.


    '''شيخ جمال‌الدين حسن بن شيخ زين‌الدين شهيد ثانى بن على بن احمد عاملى نحاريرى جبعى'''، معروف به '''صاحب معالم'''، در سال 959 هجرى قمرى در روستاى جبع از منطقۀ جبل عامل لبنان، زادگاه بسيارى از علماى شيعه، چشم به جهان گشود.
    == ولادت ==
    او در ۱۷ رمضان ۹۵۹ ه‍.ق در روستاى جبع از منطقۀ جبل عامل لبنان، زادگاه بسیارى از علماى شیعه، چشم به جهان گشود.


    هفت ساله بود كه پدر بزرگوارش در سال 966 به مقام عظماى شهادت نائل شد و او را با مشكلات زيادى تنها گذاشت.
    هفت ساله بود که پدر بزرگوارش در سال 966 به مقام عظماى شهادت نائل شد و او را با مشکلات زیادى تنها گذاشت.


    ==کسب علم و دانش==
    ==تحصیلات==


    صاحب معالم از ابتداى تحصیل با خواهر زاده‌اش [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارک]] هم درس بود. این دو نفر هر کدام در نماز به دیگرى اقتدا مى‌کرد. در درس اساتید مختلف با هم شرکت می‌کردند، بلکه هر کدام چیزى مى‌نوشت به دیگرى ارائه مى‌کرد تا او نظرش را بیان کند و به اتفاق هم نوشته‌هایشان را تصحیح می‌کردند و تا آخر عمر یار و قرین هم بودند و حتى زمان وفات آنها خیلى به هم نزدیک است.


    صاحب معالم از ابتداى تحصيل با خواهر زاده‌اش [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارك]] هم درس بود. این دو نفر هر كدام در نماز به ديگرى اقتدا مى‌كرد. در درس اساتيد مختلف با هم شركت می‌كردند، بلكه هر كدام چيزى مى‌نوشت به ديگرى ارائه مى‌كرد تا او نظرش را بيان كند و به اتفاق هم نوشته‌هایشان را تصحيح می‌كردند و تا آخر عمر يار و قرين هم بودند و حتى زمان وفات آنها خيلى به هم نزدیک است.
    آنها در جبل عامل نزد ملا عبدالله یزدى، صاحب حاشیۀ ملا عبداللّه، منطق و ریاضیات و فقه و حدیث آموختند و از محضر سید‌ ‎على بن حسین موسوى، پدر [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارک]] استفاده‌هاى شایانى بردند.


    آنها در جبل عامل نزد ملا عبدالله يزدى، صاحب حاشيۀ ملا عبداللّه، منطق و رياضيات و فقه و حديث آموختند و از محضر سيد‌‎على بن حسین موسوى، پدر [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارك]] استفاده‌هاى شايانى بردند.
    آنان قبل از سال 983 هجرى قمرى به عراق هجرت کرده و نزد ملا احمد مقدس اردبیلى (متوفاى 993 قمرى) در نجف اشرف متون اصولى و فقهى نظیر شرح عمیدى و شرح ارشاد را آموختند و در زمرۀ مقربین این عالم بزرگوار شمرده شدند به حدى که استاد بعضى عبارتهاى شرح ارشاد را به آنان مى‌سپرده و مى‌گفته است، «انظرو فی عباراته و أصلحوا منها ما شئتم فإنی أعلم أن بعض عباراته غیر فصیح».<ref>مقدمۀ منتقى الجمان في الأحاديث الصحاح و الحسان ص7 و 8</ref>
     
    آنان قبل از سال 983 هجرى قمرى به عراق هجرت كرده و نزد ملا احمد مقدس اردبيلى (متوفاى 993 قمرى) در نجف اشرف متون اصولى و فقهى نظير شرح عمیدى و شرح ارشاد را آموختند و در زمرۀ مقربين این عالم بزرگوار شمرده شدند به حدى كه استاد بعضى عبارتهاى شرح ارشاد را به آنان مى‌سپرده و مى‌گفته است، «انظرو في عباراته و أصلحوا منها ما شئتم فإني أعلم أن بعض عباراته غير فصيح».<ref>مقدمۀ منتقى الجمان في الأحاديث الصحاح و الحسان ص7 و 8</ref>


    ==فرزندان==
    ==فرزندان==




    شيخ حسن بن شهيد ثانى داراى دو فرزند فاضل و جليل القدر بود به نامهاى شيخ ابوجعفر، پدر شيخ على صاحب درر المنثور و شيخ زين‌الدين كه به فضل و علم مشهور هستند و ساير فضلا و علماى این خاندان از این دو نفر مى‌باشند و به هر دو اجازۀ نقل روايت داده است.<ref>فوائد رضویه ص101</ref>
    شیخ حسن بن شهید ثانى داراى دو فرزند فاضل و جلیل القدر بود به نامهاى شیخ ابوجعفر، پدر شیخ على صاحب درر المنثور و شیخ زین‌الدین که به فضل و علم مشهور هستند و سایر فضلا و علماى این خاندان از این دو نفر مى‌باشند و به هر دو اجازۀ نقل روایت داده است.<ref>فوائد رضویه ص101</ref>


    ==كثرت تأليفات==
    ==کثرت تألیفات==




    اكثر تأليفات شيخ حسن در نجف اشرف نوشته شده است. از خصوصيات نوشته‌هاى این شيخ جليل القدر آن است كه با وجود تعداد زياد آنها، كه حدود 30 تأليف است، متن آنها كامل و تمام نيست، زيرا او مثل علامه و شهيدين در یک زمان مشغول به تأليف و تصنيف کتاب‌هاى متعددى بوده است. در نسخه‌اى از [[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه]] كه با مقابلۀ ايشان تصحيح شده نقش خاتمى وجود دارد كه این طور نوشته شده است: «بمحمد و الآل معتصم حسن بن زين‌الدين عبدهم» و در آنجا از اختلاف اساس فقه و نظام حديث در آن زمان اظهار ناراحتى كرده است.
    اکثر تألیفات شیخ حسن در نجف اشرف نوشته شده است. از خصوصیات نوشته‌هاى این شیخ جلیل القدر آن است که با وجود تعداد زیاد آنها، که حدود 30 تألیف است، متن آنها کامل و تمام نیست، زیرا او مثل علامه و شهیدین در یک زمان مشغول به تألیف و تصنیف کتاب‌هاى متعددى بوده است. در نسخه‌اى از [[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه|من‌ لا‌یحضره‌ الفقیه]] که با مقابلۀ ایشان تصحیح شده نقش خاتمى وجود دارد که این طور نوشته شده است: «بمحمد و الآل معتصم حسن بن زین‌الدین عبدهم» و در آنجا از اختلاف اساس فقه و نظام حدیث در آن زمان اظهار ناراحتى کرده است.


    ==مشرب علمى==
    ==مشرب علمى==




    شيخ حسن در زمان خود از اكابر و بزرگان فقها شمرده مى‌شده و داراى سليقه‌اى معتدل و ديدگاههایى درست و متقن بوده و از نمونه‌هاى محققین و مدققين در فقه است كه با مراجعه به کتاب مناسك حج آن بزرگوار، این خصوصيات بخوبى قابل درك و مشاهده است.
    شیخ حسن در زمان خود از اکابر و بزرگان فقها شمرده مى‌شده و داراى سلیقه‌اى معتدل و دیدگاه‌هایى درست و متقن بوده و از نمونه‌هاى محققین و مدققین در فقه است که با مراجعه به کتاب مناسک حج آن بزرگوار، این خصوصیات بخوبى قابل درک و مشاهده است.


    از نظر عمل به روايات، فقط به روايات صحيح و حسن عمل مى‌كرده و عدالت در راوى را معتبر مى‌دانسته است. در مقابل اخبارى‌ها كه اعتقاد به درستى تمام روايات كتب اربعه داشته‌اند، با ايجاد اصطلاح مشهور اقسام خبر به صحيح، ضعيف، حسن و موثق نظر آنان را رد مى‌كرده است.
    از نظر عمل به روایات، فقط به روایات صحیح و حسن عمل مى‌کرده و عدالت در راوى را معتبر مى‌دانسته است. در مقابل اخبارى‌ها که اعتقاد به درستى تمام روایات کتب اربعه داشته‌اند، با ایجاد اصطلاح مشهور اقسام خبر به صحیح، ضعیف، حسن و موثق نظر آنان را رد مى‌کرده است.


    ==معاصران==
    ==معاصران==




    صاحب معالم، معاصر [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شيخ بهائى]] بوده و شش سال كوچكتر از او بوده و در كرك با هم بوده‌اند.
    صاحب معالم، معاصر [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ بهائى]] بوده و شش سال کوچکتر از او بوده و در کرک با هم بوده‌اند.


    از ديگر معاصران او عبداللطيف بن شيخ على بن احمد جامعى است كه شاگرد او و [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شيخ بهائى]] است. او کتاب‌هائى در رد نظريات صاحب معالم نوشته مثل کتاب «تقليد المیت» و کتاب «الرد على صاحب المعالم في الاجتهاد و التقليد».<ref>[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 4 ص392 و ج 2 ص297</ref>
    از دیگر معاصران او عبداللطیف بن شیخ على بن احمد جامعى است که شاگرد او و [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ بهائى]] است. او کتاب‌هائى در رد نظریات صاحب معالم نوشته مثل کتاب «تقلید المیت» و کتاب «الرد على صاحب المعالم فی الاجتهاد و التقلید».<ref>[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 4 ص392 و ج 2 ص297</ref>


    او در ابتداى کتاب تقليد المیت این گونه گفته است: «بعد وقوفه على رسالة شيخه صاحب المعالم التي ضيق فيها على المكلفين المسالك و أوقعهم في المهالك» تصمیم به نوشتن آن کتاب گرفته است.<ref>[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 4 ص392</ref>
    او در ابتداى کتاب تقلید المیت این گونه گفته است: «بعد وقوفه على رسالة شیخه صاحب المعالم التی ضیق فیها على المکلفین المسالک و أوقعهم فی المهالک» تصمیم به نوشتن آن کتاب گرفته است.<ref>[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 4 ص392</ref>


    نكتۀ قابل ذكر اينكه پدر [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارك]] سيد‌‎على یکبار با خواهر صاحب معالم كه از مادر ديگرى بوده است ازدواج مى‌كند و [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارك]] حاصل این ازدواج است و یکبار با مادر صاحب معالم همسر شهيد ثانى ازدواج مى‌كند كه نور‌الدين سيد‌‎على بن على كه هم نام با خود او است به دنيا مى‌آيد كه در این صورت صاحب معالم هم دايى [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارك]] و هم برادر مادرى سيد‌‎نور‌الدين مى‌باشد كه او نيز برادر پدرى [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارك]] مى‌باشد.
    نکتۀ قابل ذکر اینکه پدر [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارک]] سید‌ ‎على یکبار با خواهر صاحب معالم که از مادر دیگرى بوده است ازدواج مى‌کند و [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارک]] حاصل این ازدواج است و یکبار با مادر صاحب معالم همسر شهید ثانى ازدواج مى‌کند که نور‌الدین سید‌ ‎على بن على که هم نام با خود او است به دنیا مى‌آید که در این صورت صاحب معالم هم دایى [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارک]] و هم برادر مادرى سید‌ ‎نور‌الدین مى‌باشد که او نیز برادر پدرى [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارک]] مى‌باشد.




    خط ۸۴: خط ۸۶:
    ===[[روضات الجنات في أحوال العلماء و السادات|روضات الجنات]]===
    ===[[روضات الجنات في أحوال العلماء و السادات|روضات الجنات]]===


    «الشيخ المحقق المدقق الضابط المتقن، جمال الملّة و الحق و‌الدين، أبو منصور الحسن بن شيخنا الشهيد الثاني زين‌الدين، أمره في العلم و الفقه و التبحر و التحقيق و حسن السليقة و جودة الفهم و جلالة القدر و كثرة المحاسن و الكمالات أشهر من أن يذكر و أبين من أن يسطر».<ref>[[روضات الجنات في أحوال العلماء و السادات|روضات الجنات]] ج 2 ص296</ref>
    «الشیخ المحقق المدقق الضابط المتقن، جمال الملّة و الحق و‌الدین، أبو منصور الحسن بن شیخنا الشهید الثانی زین‌الدین، أمره فی العلم و الفقه و التبحر و التحقیق و حسن السلیقة و جودة الفهم و جلالة القدر و کثرة المحاسن و الکمالات أشهر من أن یذکر و أبین من أن یسطر».<ref>[[روضات الجنات في أحوال العلماء و السادات|روضات الجنات]] ج 2 ص296</ref>


    ===فوائد رضویه===
    ===فوائد رضویه===


    «أبو منصور جمال‌الدين شيخ المشايخ الأجلة و رئيس المذهب و الملة، الواضع الطريق و السنن و الموضح للفروض و السنن يم العلم الذي يفيد و يفيض و جم الفضل الذي لا ينصب و لا يغيض، المحقق الذي لا يراع له و المدقق الذي راق فضله و راع المتفنن في جمیع الفنون و المفتخر به الأدباء و البنون، قام مقام والده في تمهيد قواعد الشرايع و شرح الصدر بتصنيفه الرايق».<ref>فوائد رضویه ص99 و [[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]] ج 1 ص62 به نقل از سيد‌‎على بن میرزا احمد از کتاب سلافة العصر</ref>
    «أبو منصور جمال‌الدین شیخ المشایخ الأجلة و رئیس المذهب و الملة، الواضع الطریق و السنن و الموضح للفروض و السنن یم العلم الذی یفید و یفیض و جم الفضل الذی لا ینصب و لا یغیض، المحقق الذی لا یراع له و المدقق الذی راق فضله و راع المتفنن فی جمیع الفنون و المفتخر به الأدباء و البنون، قام مقام والده فی تمهید قواعد الشرایع و شرح الصدر بتصنیفه الرایق».<ref>فوائد رضویه ص99 و [[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]] ج 1 ص62 به نقل از سيد‌ ‎على بن میرزا احمد از کتاب سلافة العصر</ref>


    ===[[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]]===
    ===[[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]]===


    «كان عالماً فاضلاً عاملاً متبحراً محققاً ثقة فقيهاً وجيهاً نبيهاً محدثاً جامعاً للفنون أديباً شاعراً زاهداً عابداً ورعاً جليل القدر، عظيم الشأن، كثير المحاسن، وحيد دهره، أعرف أهل زمانه بالفقه و الحديث و الرجال، كان حسن الخط، جيد الضبط، عجيب الاستحضار، حافظاً للرجال و الأخبار و الأشعار و شعره حسن كاسمه و الجيد منه كثير و محاسنه أكثر».<ref>[[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]] ج 1 ص57</ref>
    «کان عالماً فاضلاً عاملاً متبحراً محققاً ثقة فقیهاً وجیهاً نبیهاً محدثاً جامعاً للفنون أدیباً شاعراً زاهداً عابداً ورعاً جلیل القدر، عظیم الشأن، کثیر المحاسن، وحید دهره، أعرف أهل زمانه بالفقه و الحدیث و الرجال، کان حسن الخط، جید الضبط، عجیب الاستحضار، حافظاً للرجال و الأخبار و الأشعار و شعره حسن کاسمه و الجید منه کثیر و محاسنه أکثر».<ref>[[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]] ج 1 ص57</ref>


    در الفوائد الرضویة و [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] به نقل از درر المنثور تأليف شيخ على بن محمد بن حسن زين‌الدين، نوۀ صاحب معالم چنين آمده: «شيخ حسن در زهد و تقوى به مرتبۀ اقصى و در ورع و عبادت به منتهى رسيده بود و قوت بيش از یکماه را نگه نمى‌داشت تا با فقرا مساوى باشد و از شباهت به اغنيا دور باشد».<ref>الفوائد الرضویة ص101 و [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 5 ص92</ref>
    در الفوائد الرضویة و [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعیان الشیعة]] به نقل از درر المنثور تألیف شیخ على بن محمد بن حسن زین‌الدین، نوۀ صاحب معالم چنین آمده: «شیخ حسن در زهد و تقوى به مرتبۀ اقصى و در ورع و عبادت به منتهى رسیده بود و قوت بیش از یکماه را نگه نمى‌داشت تا با فقرا مساوى باشد و از شباهت به اغنیا دور باشد».<ref>الفوائد الرضویة ص101 و [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 5 ص92</ref>


    ===[[رياض العلماء و حياض الفضلاء|رياض العلماء]]===
    ===[[رياض العلماء و حياض الفضلاء|ریاض العلماء]]===


    «الفقيه الجليل و المحدث الأصولي الكامل النبيل، المعروف بصاحب المعالم، ذو النفس الطاهرة و الفضل الجامع و المكارم الباهرة، هو مصداق قوله صلى‌الله‌عليه‌وآله الولد سرّ أبيه، بل هو أعلم، و مظهر المثل السائر و من يشابه أبه فما ظلم. كان رضى‌اللّه‌عنه علامة عصره و فهامة دهره و هو و أبيه و جدّه الأعلى و جدّه الأدنى و ابنه و سبطه قدس اللّه أرواحهم كلهم من أعاظم العلماء».<ref>[[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 5 ص93 به نقل از [[رياض العلماء و حياض الفضلاء|رياض العلماء]]</ref>
    «الفقیه الجلیل و المحدث الأصولی الکامل النبیل، المعروف بصاحب المعالم، ذو النفس الطاهرة و الفضل الجامع و المکارم الباهرة، هو مصداق قوله صلى‌الله‌علیه‌وآله الولد سرّ أبیه، بل هو أعلم، و مظهر المثل السائر و من یشابه أبه فما ظلم. کان رضى‌اللّه‌عنه علامة عصره و فهامة دهره و هو و أبیه و جدّه الأعلى و جدّه الأدنى و ابنه و سبطه قدس اللّه أرواحهم کلهم من أعاظم العلماء».<ref>[[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 5 ص93 به نقل از [[رياض العلماء و حياض الفضلاء|رياض العلماء]]</ref>


    ===لؤلؤ البحرين===
    ===لؤلؤ البحرین===


    «أما صاحب المدارک و خاله المحقق المدقق الشيخ حسن، فضلهما أشهر من أن ينكر و لا سيما الشيخ حسن فإنّه كان فاضلاً محققاً و كان ينكر كثرة التصنيف مع عدم تحريره و يبذل جهده في تحقيق ما ألفه و تحريره و هو حق حقيق بالاتباع».<ref>[[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 5 ص93 به نقل از لؤلؤ البحرين</ref>
    «أما صاحب المدارک و خاله المحقق المدقق الشیخ حسن، فضلهما أشهر من أن ینکر و لا سیما الشیخ حسن فإنّه کان فاضلاً محققاً و کان ینکر کثرة التصنیف مع عدم تحریره و یبذل جهده فی تحقیق ما ألفه و تحریره و هو حق حقیق بالاتباع».<ref>[[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 5 ص93 به نقل از لؤلؤ البحرين</ref>


    ===رجال بحر العلوم===
    ===رجال بحر العلوم===


    «علم التحقيق و التدقيق الجامع بين الرأي الوثيق و اللفظ الرشيق أوحد زمانه علماً و عملاً و فضلاً و أدباً و أرفعهم ذكراً و شاناً و حسباً و نسباً، حقق الفقه و الحديث و الأصول و الرجال أحسن تحقيق بيان...».<ref>[[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 5 ص93 به نقل از رجال بحر العلوم</ref>
    «علم التحقیق و التدقیق الجامع بین الرأی الوثیق و اللفظ الرشیق أوحد زمانه علماً و عملاً و فضلاً و أدباً و أرفعهم ذکراً و شاناً و حسباً و نسباً، حقق الفقه و الحدیث و الأصول و الرجال أحسن تحقیق بیان...».<ref>[[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 5 ص93 به نقل از رجال بحر العلوم</ref>




    ==اساتيد==
    ==اساتید==


    # سيد‌‎على بن حسین صائع حسینى عاملى حزينى
    # سید‌ ‎على بن حسین صائع حسینى عاملى حزینى
    # شيخ عز‌الدين، حسین بن شيخ عبدالصمد جبعى عاملى حائرى، پدر [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شيخ بهایى]] (متوفاى 984 قمرى)
    # شیخ عز‌الدین، حسین بن شیخ عبدالصمد جبعى عاملى حائرى، پدر [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ بهایى]] (متوفاى 984 قمرى)
    # شيخ [[شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی|زين‌الدين بن على عاملى]]، شهيد ثانى (متوفاى 966 قمرى)
    # شیخ [[شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی|زین‌الدین بن على عاملى]]، شهید ثانى (متوفاى 966 قمرى)
    # ملا احمد، مقدس اردبيلى
    # ملا احمد، مقدس اردبیلى
    # ملا عبدالله بن حسین يزدى، صاحب حاشيۀ ملا عبداللّه مشهور در منطق
    # ملا عبدالله بن حسین یزدى، صاحب حاشیۀ ملا عبداللّه مشهور در منطق
    # سيد‌‎على بن ابى الحسن، پدر [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارك]]  
    # سید‌ ‎على بن ابى الحسن، پدر [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارک]]  
    # سيد‌‎نور‌الدين، على بن فخر‌الدين هاشمى عاملى
    # سید‌ ‎نور‌الدین، على بن فخر‌الدین هاشمى عاملى
    # شيخ احمد بن حسن نباطى عاملى
    # شیخ احمد بن حسن نباطى عاملى


    ==شاگردان==
    ==شاگردان==


    # سيد‌‎نجم‌الدين بن محمدحسینى موسوى سكیکى
    # سید‌ ‎نجم‌الدین بن محمدحسینى موسوى سکیکى
    # سيد‌‎على بن نجم‌الدين بن محمدحسینى عاملى
    # سید‌ ‎على بن نجم‌الدین بن محمدحسینى عاملى
    # شيخ احمد بن على بن سيف‌الدين عاملى
    # شیخ احمد بن على بن سیف‌الدین عاملى
    # سيد‌‎حسين بن على حسینى عاملى جبعى
    # سید‌ ‎حسین بن على حسینى عاملى جبعى
    # شيخ زين‌العابدين بن محمد بن احمد عاملى نباطى
    # شیخ زین‌العابدین بن محمد بن احمد عاملى نباطى
    # شيخ نجم‌الدين طومال (يا طمان) بن احمد عاملى منادى
    # شیخ نجم‌الدین طومال (یا طمان) بن احمد عاملى منادى
    # سيد‌‎اسماعيل بن على عاملى
    # سید‌ ‎اسماعیل بن على عاملى
    # سيد‌‎بدر‌الدين بن محمد عاملى كركى
    # سید‌ ‎بدر‌الدین بن محمد عاملى کرکى
    # شيخ حسن بن عبدالنبى عاملى نباطى
    # شیخ حسن بن عبدالنبى عاملى نباطى
    # شيخ حسن بن على عاملى
    # شیخ حسن بن على عاملى
    # شيخ عبدالسلام بن محمد حر عاملى، صاحب وسائل
    # شیخ عبدالسلام بن محمد حر عاملى، صاحب وسائل
    # عبداللطيف بن على بن احمد عاملى
    # عبداللطیف بن على بن احمد عاملى
    # شيخ على بن معالى عاملى
    # شیخ على بن معالى عاملى
    # سيد‌‎محمد بن نجم‌الدين بن محمدحسینى عاملى
    # سید‌ ‎محمد بن نجم‌الدین بن محمدحسینى عاملى
    # شيخ حسن بن حسن ظهرى
    # شیخ حسن بن حسن ظهرى




    ==تأليفات==
    ==تألیفات==


    # معالم‌الدين و ملاذ المجتهدين في الفقه
    # معالم‌الدین و ملاذ المجتهدین فی الفقه
    # حاشيه بر خلاصة الأقوال
    # حاشیه بر خلاصة الأقوال
    # حاشيه بر شرح لمعه
    # حاشیه بر شرح لمعه
    # حاشيه بر مطول
    # حاشیه بر مطول
    # حاشيه بر استبصار
    # حاشیه بر استبصار
    # حاشيه بر تهذيب
    # حاشیه بر تهذیب
    # حاشيه بر معالم العلماء
    # حاشیه بر معالم العلماء
    # شرح ألفيۀ شهيد
    # شرح ألفیۀ شهید
    # حاشيه بر [[تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة|وسائل الشيعة]]  
    # حاشیه بر [[تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة|وسائل الشیعة]]  
    # منتقى الجمال في الأحاديث الصحاح و الحسان
    # منتقى الجمال فی الأحادیث الصحاح و الحسان
    # حاشيه بر مختلف علامه
    # حاشیه بر مختلف علامه
    # ديوان اشعار
    # دیوان اشعار
    # التحرير الطاوسي لکتاب الاختيار من کتاب أبيعمر الكشي
    # التحریر الطاوسی لکتاب الاختیار من کتاب أبیعمر الکشی
    # النفخة القدسية لإيقاظ البريّة
    # النفخة القدسیة لإیقاظ البریّة
    # الفوائد الرجاليّة
    # الفوائد الرجالیّة
    # مشكوة القول السديد في الاجتهاد و التقليد
    # مشکوة القول السدید فی الاجتهاد و التقلید
    # کتاب الإجازات
    # کتاب الإجازات
    # الفصول الأنيقة
    # الفصول الأنیقة
    # الفسطاس المستقيم للعالم في كشف الحجاب عن مقدمة المعالم
    # الفسطاس المستقیم للعالم فی کشف الحجاب عن مقدمة المعالم
    # جوابات المسائل المدنيات الأولى
    # جوابات المسائل المدنیات الأولى
    # جوابات المسائل المدنيات الثانية
    # جوابات المسائل المدنیات الثانیة
    # جوابات المسائل المدنيات الثالثة
    # جوابات المسائل المدنیات الثالثة
    # معاهدة التنبيه في شرح [[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه]]  
    # معاهدة التنبیه فی شرح [[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه|من‌ لا‌یحضره‌ الفقیه]]  
    # معالم الأصول
    # معالم الأصول
    # کتاب في المنع عن تقليد المیت
    # کتاب فی المنع عن تقلید المیت
    # الاثنا عشرية في الصلاة و الطهارة
    # الاثنا عشریة فی الصلاة و الطهارة
    # شرح بر تذهيب الأكمام
    # شرح بر تذهیب الأکمام
    # ترتيب مشيخۀ [[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه]]  
    # ترتیب مشیخۀ [[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه|من‌ لا‌یحضره‌ الفقیه]]  
    # شرح اعتقادات صدوق
    # شرح اعتقادات صدوق


    خط ۱۷۴: خط ۱۷۶:
    ==وفات==
    ==وفات==


    [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارك]]، يار ديرين صاحب معالم در سال 1009 هجرى قمرى در زادگاهش دار فانى را وداع گفت و هنوز دو سال نگذشته بود كه صاحب معالم نيز در محرم سال 1011 هجرى قمرى در همان مكان به لقاء حق شتافت و بدن مطهر او را در نزدیکى مرقد [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارك]] به خاک سپردند.
    [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارک]]، یار دیرین صاحب معالم در سال 1009 هجرى قمرى در زادگاهش دار فانى را وداع گفت و هنوز دو سال نگذشته بود که صاحب معالم نیز در محرم سال 1011 هجرى قمرى در همان مکان به لقاء حق شتافت و بدن مطهر او را در نزدیکى مرقد [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارک]] به خاک سپردند.


    ==پانویس==
    ==پانویس==
    خط ۱۸۶: خط ۱۸۸:


    [[تعلیقة علی معالم الأصول (موسوی قزوینی، علی)]]  
    [[تعلیقة علی معالم الأصول (موسوی قزوینی، علی)]]  
    [[تلخيص المرام في فقه حج بيت‌الله الحرام]]


    [[هداية المسترشدين في شرح أصول معالم‌الدين]]  
    [[هداية المسترشدين في شرح أصول معالم‌الدين]]  
    خط ۲۰۵: خط ۲۰۹:
    [[تفصیل الفصول]]  
    [[تفصیل الفصول]]  


    [[توضیحات و تعلیقات علی کتاب معالم‌الدین]]  
    [[توضیحات و تعلیقات علی كتاب معالم‌الدين]]  


    [[تعليقة علی معالم الأصول (نجفي)]]  
    [[تعليقة علی معالم الأصول (نجفي)]]  
    خط ۲۱۱: خط ۲۱۵:
    [[اوامر و نواهی از کتاب معالم‌الدین و ملاذ المجتهدین]]  
    [[اوامر و نواهی از کتاب معالم‌الدین و ملاذ المجتهدین]]  


    [[شرح معالم الدین فی الاصول (معالم‌الدین و ملاذ المجتهدین)]]  
    [[شرح معالم‌الدین فی الاصول (معالم‌الدین و ملاذ المجتهدین)]]  


    [[منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان]]  
    [[منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان]]  


    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:قدیم تیرماه]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۳۱

    ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین
    نام ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین
    نام‌های دیگر اب‍ن ال‍ش‍ه‍ی‍د ال‍ث‍ان‍ی‌، ح‍س‍ن ب‍ن زی‍ن ال‍دی‍ن‌

    اب‍و م‍ن‍ص‍ور ج‍م‍ال‌ال‍دی‍ن ح‍س‍ن ب‍ن ش‍ه‍ی‍د ث‍ان‍ی‌

    ص‍اح‍ب م‍ع‍ال‍م‌

    شیخ حسن عاملی

    نام پدر زین‌الدین
    متولد 959 هجرى قمرى
    محل تولد روستاى جبع از منطقۀ جبل عامل لبنان
    رحلت 1011 ق
    اساتید شیخ زین‌الدین بن على عاملى، شهید ثانى (متوفاى 966 قمرى)؛ ملا احمد، مقدس اردبیلى؛ ملا عبدالله بن حسین یزدى، صاحب حاشیۀ ملا عبداللّه مشهور در منطق؛ سید‌ ‎على بن ابى الحسن، پدر صاحب مدارک
    برخی آثار تعلیقة علی معالم الأصول (نجفی)
    کد مؤلف AUTHORCODE00207AUTHORCODE

    جمال‌الدین حسن بن شیخ زین‌الدین شهید ثانى بن على بن احمد عاملى نحاریرى جبعى (۹۵۹-۱۰۱۱ق)، معروف به صاحب معالم، فرزند شهید ثانی، از فقهای شیعه قرن یازدهم قمری، از مشهورترین تألیفات ایشان معالم‌الدین و ملاذ المجتهدین است.

    ولادت

    او در ۱۷ رمضان ۹۵۹ ه‍.ق در روستاى جبع از منطقۀ جبل عامل لبنان، زادگاه بسیارى از علماى شیعه، چشم به جهان گشود.

    هفت ساله بود که پدر بزرگوارش در سال 966 به مقام عظماى شهادت نائل شد و او را با مشکلات زیادى تنها گذاشت.

    تحصیلات

    صاحب معالم از ابتداى تحصیل با خواهر زاده‌اش صاحب مدارک هم درس بود. این دو نفر هر کدام در نماز به دیگرى اقتدا مى‌کرد. در درس اساتید مختلف با هم شرکت می‌کردند، بلکه هر کدام چیزى مى‌نوشت به دیگرى ارائه مى‌کرد تا او نظرش را بیان کند و به اتفاق هم نوشته‌هایشان را تصحیح می‌کردند و تا آخر عمر یار و قرین هم بودند و حتى زمان وفات آنها خیلى به هم نزدیک است.

    آنها در جبل عامل نزد ملا عبدالله یزدى، صاحب حاشیۀ ملا عبداللّه، منطق و ریاضیات و فقه و حدیث آموختند و از محضر سید‌ ‎على بن حسین موسوى، پدر صاحب مدارک استفاده‌هاى شایانى بردند.

    آنان قبل از سال 983 هجرى قمرى به عراق هجرت کرده و نزد ملا احمد مقدس اردبیلى (متوفاى 993 قمرى) در نجف اشرف متون اصولى و فقهى نظیر شرح عمیدى و شرح ارشاد را آموختند و در زمرۀ مقربین این عالم بزرگوار شمرده شدند به حدى که استاد بعضى عبارتهاى شرح ارشاد را به آنان مى‌سپرده و مى‌گفته است، «انظرو فی عباراته و أصلحوا منها ما شئتم فإنی أعلم أن بعض عباراته غیر فصیح».[۱]

    فرزندان

    شیخ حسن بن شهید ثانى داراى دو فرزند فاضل و جلیل القدر بود به نامهاى شیخ ابوجعفر، پدر شیخ على صاحب درر المنثور و شیخ زین‌الدین که به فضل و علم مشهور هستند و سایر فضلا و علماى این خاندان از این دو نفر مى‌باشند و به هر دو اجازۀ نقل روایت داده است.[۲]

    کثرت تألیفات

    اکثر تألیفات شیخ حسن در نجف اشرف نوشته شده است. از خصوصیات نوشته‌هاى این شیخ جلیل القدر آن است که با وجود تعداد زیاد آنها، که حدود 30 تألیف است، متن آنها کامل و تمام نیست، زیرا او مثل علامه و شهیدین در یک زمان مشغول به تألیف و تصنیف کتاب‌هاى متعددى بوده است. در نسخه‌اى از من‌ لا‌یحضره‌ الفقیه که با مقابلۀ ایشان تصحیح شده نقش خاتمى وجود دارد که این طور نوشته شده است: «بمحمد و الآل معتصم حسن بن زین‌الدین عبدهم» و در آنجا از اختلاف اساس فقه و نظام حدیث در آن زمان اظهار ناراحتى کرده است.

    مشرب علمى

    شیخ حسن در زمان خود از اکابر و بزرگان فقها شمرده مى‌شده و داراى سلیقه‌اى معتدل و دیدگاه‌هایى درست و متقن بوده و از نمونه‌هاى محققین و مدققین در فقه است که با مراجعه به کتاب مناسک حج آن بزرگوار، این خصوصیات بخوبى قابل درک و مشاهده است.

    از نظر عمل به روایات، فقط به روایات صحیح و حسن عمل مى‌کرده و عدالت در راوى را معتبر مى‌دانسته است. در مقابل اخبارى‌ها که اعتقاد به درستى تمام روایات کتب اربعه داشته‌اند، با ایجاد اصطلاح مشهور اقسام خبر به صحیح، ضعیف، حسن و موثق نظر آنان را رد مى‌کرده است.

    معاصران

    صاحب معالم، معاصر شیخ بهائى بوده و شش سال کوچکتر از او بوده و در کرک با هم بوده‌اند.

    از دیگر معاصران او عبداللطیف بن شیخ على بن احمد جامعى است که شاگرد او و شیخ بهائى است. او کتاب‌هائى در رد نظریات صاحب معالم نوشته مثل کتاب «تقلید المیت» و کتاب «الرد على صاحب المعالم فی الاجتهاد و التقلید».[۳]

    او در ابتداى کتاب تقلید المیت این گونه گفته است: «بعد وقوفه على رسالة شیخه صاحب المعالم التی ضیق فیها على المکلفین المسالک و أوقعهم فی المهالک» تصمیم به نوشتن آن کتاب گرفته است.[۴]

    نکتۀ قابل ذکر اینکه پدر صاحب مدارک سید‌ ‎على یکبار با خواهر صاحب معالم که از مادر دیگرى بوده است ازدواج مى‌کند و صاحب مدارک حاصل این ازدواج است و یکبار با مادر صاحب معالم همسر شهید ثانى ازدواج مى‌کند که نور‌الدین سید‌ ‎على بن على که هم نام با خود او است به دنیا مى‌آید که در این صورت صاحب معالم هم دایى صاحب مدارک و هم برادر مادرى سید‌ ‎نور‌الدین مى‌باشد که او نیز برادر پدرى صاحب مدارک مى‌باشد.


    گفتار بزرگان

    روضات الجنات

    «الشیخ المحقق المدقق الضابط المتقن، جمال الملّة و الحق و‌الدین، أبو منصور الحسن بن شیخنا الشهید الثانی زین‌الدین، أمره فی العلم و الفقه و التبحر و التحقیق و حسن السلیقة و جودة الفهم و جلالة القدر و کثرة المحاسن و الکمالات أشهر من أن یذکر و أبین من أن یسطر».[۵]

    فوائد رضویه

    «أبو منصور جمال‌الدین شیخ المشایخ الأجلة و رئیس المذهب و الملة، الواضع الطریق و السنن و الموضح للفروض و السنن یم العلم الذی یفید و یفیض و جم الفضل الذی لا ینصب و لا یغیض، المحقق الذی لا یراع له و المدقق الذی راق فضله و راع المتفنن فی جمیع الفنون و المفتخر به الأدباء و البنون، قام مقام والده فی تمهید قواعد الشرایع و شرح الصدر بتصنیفه الرایق».[۶]

    أمل الآمل

    «کان عالماً فاضلاً عاملاً متبحراً محققاً ثقة فقیهاً وجیهاً نبیهاً محدثاً جامعاً للفنون أدیباً شاعراً زاهداً عابداً ورعاً جلیل القدر، عظیم الشأن، کثیر المحاسن، وحید دهره، أعرف أهل زمانه بالفقه و الحدیث و الرجال، کان حسن الخط، جید الضبط، عجیب الاستحضار، حافظاً للرجال و الأخبار و الأشعار و شعره حسن کاسمه و الجید منه کثیر و محاسنه أکثر».[۷]

    در الفوائد الرضویة و أعیان الشیعة به نقل از درر المنثور تألیف شیخ على بن محمد بن حسن زین‌الدین، نوۀ صاحب معالم چنین آمده: «شیخ حسن در زهد و تقوى به مرتبۀ اقصى و در ورع و عبادت به منتهى رسیده بود و قوت بیش از یکماه را نگه نمى‌داشت تا با فقرا مساوى باشد و از شباهت به اغنیا دور باشد».[۸]

    ریاض العلماء

    «الفقیه الجلیل و المحدث الأصولی الکامل النبیل، المعروف بصاحب المعالم، ذو النفس الطاهرة و الفضل الجامع و المکارم الباهرة، هو مصداق قوله صلى‌الله‌علیه‌وآله الولد سرّ أبیه، بل هو أعلم، و مظهر المثل السائر و من یشابه أبه فما ظلم. کان رضى‌اللّه‌عنه علامة عصره و فهامة دهره و هو و أبیه و جدّه الأعلى و جدّه الأدنى و ابنه و سبطه قدس اللّه أرواحهم کلهم من أعاظم العلماء».[۹]

    لؤلؤ البحرین

    «أما صاحب المدارک و خاله المحقق المدقق الشیخ حسن، فضلهما أشهر من أن ینکر و لا سیما الشیخ حسن فإنّه کان فاضلاً محققاً و کان ینکر کثرة التصنیف مع عدم تحریره و یبذل جهده فی تحقیق ما ألفه و تحریره و هو حق حقیق بالاتباع».[۱۰]

    رجال بحر العلوم

    «علم التحقیق و التدقیق الجامع بین الرأی الوثیق و اللفظ الرشیق أوحد زمانه علماً و عملاً و فضلاً و أدباً و أرفعهم ذکراً و شاناً و حسباً و نسباً، حقق الفقه و الحدیث و الأصول و الرجال أحسن تحقیق بیان...».[۱۱]


    اساتید

    1. سید‌ ‎على بن حسین صائع حسینى عاملى حزینى
    2. شیخ عز‌الدین، حسین بن شیخ عبدالصمد جبعى عاملى حائرى، پدر شیخ بهایى (متوفاى 984 قمرى)
    3. شیخ زین‌الدین بن على عاملى، شهید ثانى (متوفاى 966 قمرى)
    4. ملا احمد، مقدس اردبیلى
    5. ملا عبدالله بن حسین یزدى، صاحب حاشیۀ ملا عبداللّه مشهور در منطق
    6. سید‌ ‎على بن ابى الحسن، پدر صاحب مدارک
    7. سید‌ ‎نور‌الدین، على بن فخر‌الدین هاشمى عاملى
    8. شیخ احمد بن حسن نباطى عاملى

    شاگردان

    1. سید‌ ‎نجم‌الدین بن محمدحسینى موسوى سکیکى
    2. سید‌ ‎على بن نجم‌الدین بن محمدحسینى عاملى
    3. شیخ احمد بن على بن سیف‌الدین عاملى
    4. سید‌ ‎حسین بن على حسینى عاملى جبعى
    5. شیخ زین‌العابدین بن محمد بن احمد عاملى نباطى
    6. شیخ نجم‌الدین طومال (یا طمان) بن احمد عاملى منادى
    7. سید‌ ‎اسماعیل بن على عاملى
    8. سید‌ ‎بدر‌الدین بن محمد عاملى کرکى
    9. شیخ حسن بن عبدالنبى عاملى نباطى
    10. شیخ حسن بن على عاملى
    11. شیخ عبدالسلام بن محمد حر عاملى، صاحب وسائل
    12. عبداللطیف بن على بن احمد عاملى
    13. شیخ على بن معالى عاملى
    14. سید‌ ‎محمد بن نجم‌الدین بن محمدحسینى عاملى
    15. شیخ حسن بن حسن ظهرى


    تألیفات

    1. معالم‌الدین و ملاذ المجتهدین فی الفقه
    2. حاشیه بر خلاصة الأقوال
    3. حاشیه بر شرح لمعه
    4. حاشیه بر مطول
    5. حاشیه بر استبصار
    6. حاشیه بر تهذیب
    7. حاشیه بر معالم العلماء
    8. شرح ألفیۀ شهید
    9. حاشیه بر وسائل الشیعة
    10. منتقى الجمال فی الأحادیث الصحاح و الحسان
    11. حاشیه بر مختلف علامه
    12. دیوان اشعار
    13. التحریر الطاوسی لکتاب الاختیار من کتاب أبیعمر الکشی
    14. النفخة القدسیة لإیقاظ البریّة
    15. الفوائد الرجالیّة
    16. مشکوة القول السدید فی الاجتهاد و التقلید
    17. کتاب الإجازات
    18. الفصول الأنیقة
    19. الفسطاس المستقیم للعالم فی کشف الحجاب عن مقدمة المعالم
    20. جوابات المسائل المدنیات الأولى
    21. جوابات المسائل المدنیات الثانیة
    22. جوابات المسائل المدنیات الثالثة
    23. معاهدة التنبیه فی شرح من‌ لا‌یحضره‌ الفقیه
    24. معالم الأصول
    25. کتاب فی المنع عن تقلید المیت
    26. الاثنا عشریة فی الصلاة و الطهارة
    27. شرح بر تذهیب الأکمام
    28. ترتیب مشیخۀ من‌ لا‌یحضره‌ الفقیه
    29. شرح اعتقادات صدوق


    وفات

    صاحب مدارک، یار دیرین صاحب معالم در سال 1009 هجرى قمرى در زادگاهش دار فانى را وداع گفت و هنوز دو سال نگذشته بود که صاحب معالم نیز در محرم سال 1011 هجرى قمرى در همان مکان به لقاء حق شتافت و بدن مطهر او را در نزدیکى مرقد صاحب مدارک به خاک سپردند.

    پانویس

    1. مقدمۀ منتقى الجمان في الأحاديث الصحاح و الحسان ص7 و 8
    2. فوائد رضویه ص101
    3. الذريعة ج 4 ص392 و ج 2 ص297
    4. الذريعة ج 4 ص392
    5. روضات الجنات ج 2 ص296
    6. فوائد رضویه ص99 و أمل الآمل ج 1 ص62 به نقل از سيد‌ ‎على بن میرزا احمد از کتاب سلافة العصر
    7. أمل الآمل ج 1 ص57
    8. الفوائد الرضویة ص101 و أعيان الشيعة ج 5 ص92
    9. أعيان الشيعة ج 5 ص93 به نقل از رياض العلماء
    10. أعيان الشيعة ج 5 ص93 به نقل از لؤلؤ البحرين
    11. أعيان الشيعة ج 5 ص93 به نقل از رجال بحر العلوم

    وابسته‌ها