اقتضاء الصراط المستقيم مخالفة أصحاب الجحيم: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'ی‎د' به 'ی‌د')
    بدون خلاصۀ ویرایش
    (۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۷: خط ۷:
    [[فقی، محمد حامد]] (محقق)
    [[فقی، محمد حامد]] (محقق)


    | زبان =عربي
    | زبان =عربی
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏207‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏7  
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏207‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏7  
    | موضوع =
    | موضوع =
    خط ۱۸: خط ۱۸:
    شرک  
    شرک  


    شيعه - دفاعيه‎ها و رديه‎ها
    شيعه - دفاعيه‌ها و رديه‌ها
    | ناشر =  
    | ناشر =  
    دار الکتب العلمية  
    دار الکتب العلمية  
    خط ۲۷: خط ۲۷:
    | چاپ =1
    | چاپ =1
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =35832
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =29239
    | کتابخوان همراه نور =29239
    | کد پدیدآور =01733
    | کد پدیدآور =01733
    | پس از =
    | پس از =
    خط ۳۳: خط ۳۴:
    }}
    }}


    '''اقتضاء الصراط المستقيم مخالفة أصحاب الجحيم'''، اثر [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن ‎تیمیه]]، کتابی است پیرامون صراط مستقیم و وجوب مخالفت ظاهری و باطنی با کفار که با تحقیق [[فقي، محمد حامد|محمد حامد الفقی]]، چاپ و عرضه شده است.


    [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن ‎تیمیه]] در مقدمه، دلایل‎ خود در باب هدف از تألیف کتاب را مخالفت‎ورزی با برخی از انحرافاتی‎ بر‎شمرده که امت اسلامی بدان‎ مبتلا‎ گشته‎ است‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 برزگر، ابراهیم، ص34]</ref>.
    {{کاربردهای دیگر|الصراط المستقيم (ابهام زدایی)}}
     
     
     
    '''اقتضاء الصراط المستقيم مخالفة أصحاب الجحيم'''، اثر [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن ‎تیمیه]]، کتابی است پیرامون صراط مستقیم و وجوب مخالفت ظاهری و باطنی با کفار که با تحقیق [[فقی، محمد حامد|محمد حامد الفقی]]، چاپ و عرضه شده است.
     
    [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن ‎تیمیه]] در مقدمه، دلایل‎ خود در باب هدف از تألیف کتاب را مخالفت‌ورزی با برخی از انحرافاتی‎ بر‎شمرده که امت اسلامی بدان‎ مبتلا‎ گشته‎ است‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 برزگر، ابراهیم، ص34]</ref>.


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب بدون تبویب و فصل‎بندی، در عناوین متعدد، تنظیم شده است.
    کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب بدون تبویب و فصل‎‌بندی، در عناوین متعدد، تنظیم شده است.


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    در مقدمه محقق، به موضوع کتاب و اهمیت آن اشاره گردیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/1 ر.ک: مقدمه، ص1-‎16]</ref>.
    در مقدمه محقق، به موضوع کتاب و اهمیت آن اشاره گردیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/1 ر.ک: مقدمه، ص1-‎16]</ref>.


    محور کتاب، صراط مستقیم و انحراف‎شناسی از صراط مستقیم است. نویسنده، این انحرافات را به چهار دسته طبقه‎بندی‎ کرده است:
    محور کتاب، صراط مستقیم و انحراف‎شناسی از صراط مستقیم است. نویسنده، این انحرافات را به چهار دسته طبقه‌بندی‎ کرده است:
    # گاه انحراف، کفر است؛
    # گاه انحراف، کفر است؛
    # گاه انحراف‎، فسق‎ است؛
    # گاه انحراف‎، فسق‎ است؛
    # گاه‎ انحراف‎، در شکل‎ «سیئه» ظاهر می‎شود؛
    # گاه‎ انحراف‎، در شکل‎ «سیئه» ظاهر می‌شود؛
    # زمانی انحراف در شکل خطا و لغزش ظاهر می‎شود.
    # زمانی انحراف در شکل خطا و لغزش ظاهر می‌شود.
    هدف وی شناساندن این انحرافات است تا بدین منظور مسلمانان را از انحراف از صراط مستقیم‎ بازدارد و از رفتن آنان به صراط مغضوبین و یا ضالین جلوگیری کند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 ر.ک: برزگر، ابراهیم، ص34]</ref>.
    هدف وی شناساندن این انحرافات است تا بدین منظور مسلمانان را از انحراف از صراط مستقیم‎ بازدارد و از رفتن آنان به صراط مغضوبین و یا ضالین جلوگیری کند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 ر.ک: برزگر، ابراهیم، ص34]</ref>.


    نویسنده قصد‎ دارد انحرافات واقع و حادث و مبتلابه را که موجب انحراف امت عصر خود از صراط مستقیم به صراط مغضوبین و ضالین شده است، شناسایی کند و به امت بشناساند؛ به بیان دیگر‎ قصد‎ دارد که به تبیین شکاف بین صراط مستقیم اسلامی با سبیل متعارف و راه رفته جهان اسلامی، بپردازد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 همان]</ref>.
    نویسنده قصد‎ دارد انحرافات واقع و حادث و مبتلابه را که موجب انحراف امت عصر خود از صراط مستقیم به صراط مغضوبین و ضالین شده است، شناسایی کند و به امت بشناساند؛ به بیان دیگر‎ قصد‎ دارد که به تبیین شکاف بین صراط مستقیم اسلامی با سبیل متعارف و راه رفته جهان اسلامی، بپردازد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 همان]</ref>.


    [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] در مقدمه خود، خداوند را به‎خاطر اینکه‎ اسلام را دین ما مسلمانان قرار داده، شکر می‎گوید؛ خداوندی که به‎ ما‎ امر کرده است که هدایت به صراط‎ مستقیم‎ را‎ از او طلب کنیم؛ خداوندی که محمد‎، عبد‎ و رسولش را با دین قیم و ملت حنیف به‎سوی ما ارسال کرده است‎ و اطاعت‎ و اتباع از شریعت وی را‎ بر‎ ما واجب‎ کرده‎ است‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 همان]</ref>.
    [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] در مقدمه خود، خداوند را به‌خاطر اینکه‎ اسلام را دین ما مسلمانان قرار داده، شکر می‌گوید؛ خداوندی که به‎ ما‎ امر کرده است که هدایت به صراط‎ مستقیم‎ را‎ از او طلب کنیم؛ خداوندی که محمد‎، عبد‎ و رسولش را با دین قیم و ملت حنیف به‌سوی ما ارسال کرده است‎ و اطاعت‎ و اتباع از شریعت وی را‎ بر‎ ما واجب‎ کرده‎ است‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 همان]</ref>.


    وی علاوه بر این عبارت، در جای‎ دیگر‎ از این کتاب، با صراحت بیشتری‎ از این مساوی قرار‎ دادن‎ دین و صراط مستقیم جانب‎داری‎ می‌کند‎: «فهدی الله الناس ببركة نبوة محمد(ص)... ثم إنه سبحانه بعثه بدين الإسلام الذي‎ هو‎ الصراط المستقيم»؛ آن‎هم‎ صراط‎ مستقیمی‎ که دست‎کم‎ روزی‎ ده مرتبه از خداوند‎ می‎خواهیم‎ که ما را به آن هدایت کند و از جانب خداوند مأموریم از آن تبعیت‎ کنیم‎ و از ضد و غیر آن، یعنی راه‎ مغضوبین‎ و راه ضالین‎ احتراز‎ کنیم‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 ر.ک: همان]</ref>.
    وی علاوه بر این عبارت، در جای‎ دیگر‎ از این کتاب، با صراحت بیشتری‎ از این مساوی قرار‎ دادن‎ دین و صراط مستقیم جانب‎داری‎ می‌کند‎: «فهدی الله الناس ببركة نبوة محمد(ص)... ثم إنه سبحانه بعثه بدين الإسلام الذي‎ هو‎ الصراط المستقيم»؛ آن‌هم‎ صراط‎ مستقیمی‎ که دست‎‌کم‎ روزی‎ ده مرتبه از خداوند‎ می‌خواهیم‎ که ما را به آن هدایت کند و از جانب خداوند مأموریم از آن تبعیت‎ کنیم‎ و از ضد و غیر آن، یعنی راه‎ مغضوبین‎ و راه ضالین‎ احتراز‎ کنیم‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 ر.ک: همان]</ref>.


    وی خاطرنشان می‌سازد که غرض وی ضرورت ملازمت عبدبا «صراط مستقیم» و مخالفت وی با انحراف از صراط مستقیم و سبل اصحاب جحیم است. [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] در اینجا به ارتباط تنگاتنگ صراط و اندیشه سیاسی مسلمانان اشاره می‌کند و اینکه در این استعاره، شکاف نظریه و عمل به حداقل خود می‎رسد؛ زیرا هدف‎ از‎ شناسایی صراط‎ مستقیم، عمل و راه پیمودن و تطبیق عملی بندگان خداوند با صراط مستقیم و هدف از انحراف‎شناسی، اجتناب عملی از آن در زندگی است. آنگاه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] نظریه‎ اساسی‎ خود‎ را مطرح می‌کند که بنیان اصلی کتاب وی را تشکیل می‌دهد. وی در این قسمت از کتاب، در واقع به بیان‎ فرضیه‎ اصلی خود می‌پردازد و آن اینکه صراط مستقیم را به دو قسمت تقسیم می‌کند:  
    وی خاطرنشان می‌سازد که غرض وی ضرورت ملازمت عبدبا «صراط مستقیم» و مخالفت وی با انحراف از صراط مستقیم و سبل اصحاب جحیم است. [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] در اینجا به ارتباط تنگاتنگ صراط و اندیشه سیاسی مسلمانان اشاره می‌کند و اینکه در این استعاره، شکاف نظریه و عمل به حداقل خود می‌رسد؛ زیرا هدف‎ از‎ شناسایی صراط‎ مستقیم، عمل و راه پیمودن و تطبیق عملی بندگان خداوند با صراط مستقیم و هدف از انحراف‎شناسی، اجتناب عملی از آن در زندگی است. آنگاه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] نظریه‎ اساسی‎ خود‎ را مطرح می‌کند که بنیان اصلی کتاب وی را تشکیل می‌دهد. وی در این قسمت از کتاب، در واقع به بیان‎ فرضیه‎ اصلی خود می‌پردازد و آن اینکه صراط مستقیم را به دو قسمت تقسیم می‌کند:  
    اول، یک سلسله امور باطنی و معنوی نظیر اعتقادات و گرایش‎های قلبی است؛
    اول، یک سلسله امور باطنی و معنوی نظیر اعتقادات و گرایش‌های قلبی است؛


    دوم، سلسله‌ای‎ از‎ امور ظاهری است که در قالب گفتار و اعمال ظاهر می‎شود و این قسمت دوم نیز خود، گاه قالب عبادی (مانند نماز) و گاه قالب عادتی دارد، مانند نحوه پوشش لباس، سواری‎، آداب‎ ازدواج و غذا خوردن و سفر و جز آن<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/34 ر.ک: همان، ص34-‎35]</ref>.
    دوم، سلسله‌ای‎ از‎ امور ظاهری است که در قالب گفتار و اعمال ظاهر می‌شود و این قسمت دوم نیز خود، گاه قالب عبادی (مانند نماز) و گاه قالب عادتی دارد، مانند نحوه پوشش لباس، سواری‎، آداب‎ ازدواج و غذا خوردن و سفر و جز آن<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/34 ر.ک: همان، ص34-‎35]</ref>.


    آنگاه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] گام بعدی را برمی‌دارد و آن اینکه بین این دو امور باطنی و ظاهری به‎ناچار باید ارتباطی و نسبتی وجود داشته‎ باشد‎؛ زیرا‎ آنچه در قلب جایگزین می‎شود‎، به‎‎مثابه‎ امری باطنی در آن رسوخ می‎یابد و در امور ظاهری گفتاری و رفتاری به‎نوعی منعکس می‎شود و برعکس قوام امور ظاهری عملی نیز‎ به‎‎نوبه‎ خود موجب ایجاد حالات متناسب با آن امور‎ ظاهری‎، در قلب می‎شود. بنابراین وی به ‎نوعی تجانس و هماهنگی ظاهر اعمال و باطن قلبی خود قائل است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/35 ر.ک: همان، ص35-‎36]</ref>.
    آنگاه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] گام بعدی را برمی‌دارد و آن اینکه بین این دو امور باطنی و ظاهری به‌ناچار باید ارتباطی و نسبتی وجود داشته‎ باشد‎؛ زیرا‎ آنچه در قلب جایگزین می‌شود‎، به‎‎مثابه‎ امری باطنی در آن رسوخ می‌یابد و در امور ظاهری گفتاری و رفتاری به‌نوعی منعکس می‌شود و برعکس قوام امور ظاهری عملی نیز‎ به‎‎نوبه‎ خود موجب ایجاد حالات متناسب با آن امور‎ ظاهری‎، در قلب می‌شود. بنابراین وی به ‎نوعی تجانس و هماهنگی ظاهر اعمال و باطن قلبی خود قائل است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/35 ر.ک: همان، ص35-‎36]</ref>.


    [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] در‎ گام‎ منطقی‎ بعدی خود، امور باطنی جزء اول صراط مستقیم را «هدی‎ الباطن» و جزء دوم صراط مستقیم را «هدی الظاهر» نام‎گذاری می‌کند و بعد به بعثت پیامبر(ص) و ارائه دین اسلام‎ و شریعت‎ و منهاج‎ خاص وی که مشتمل بر دو جزء جدایی‌ناپذیر هدی ظاهر و هدی‎ باطن‎ می‎شود، اشاره می‌کند و اینکه حکمت چنین اقتضاء می‌کند که آنچه در اعمال و اقوال (هدی الظاهر) در‎ اسلام‎ و شریعت‎ و منهاج ما آمده است، در تباین مخالفت با سبیل المغضوبين عليهم و الضالين‎ باشد‎<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان، ص36]</ref>.
    [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] در‎ گام‎ منطقی‎ بعدی خود، امور باطنی جزء اول صراط مستقیم را «هدی‎ الباطن» و جزء دوم صراط مستقیم را «هدی الظاهر» نام‌گذاری می‌کند و بعد به بعثت پیامبر(ص) و ارائه دین اسلام‎ و شریعت‎ و منهاج‎ خاص وی که مشتمل بر دو جزء جدایی‌ناپذیر هدی ظاهر و هدی‎ باطن‎ می‌شود، اشاره می‌کند و اینکه حکمت چنین اقتضاء می‌کند که آنچه در اعمال و اقوال (هدی الظاهر) در‎ اسلام‎ و شریعت‎ و منهاج ما آمده است، در تباین مخالفت با سبیل المغضوبين عليهم و الضالين‎ باشد‎<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان، ص36]</ref>.


    از‎ همین رو شارع مقدس به ما امرکرده است که با آن به مخالفت برخیزیم‎. بنابراین‎ دین‎ ما (صراط مستقیم) به ما امر کرده است که با هدی الظاهر صراط غیر مستقیم‎ مخالف‎ باشیم؛ هرچند این حکمت و مصلحت و مفسده مترتب بر آن بر بسیاری از‎ مردم‎ عادی‎ روشن نباشد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان]</ref>.
    از‎ همین رو شارع مقدس به ما امرکرده است که با آن به مخالفت برخیزیم‎. بنابراین‎ دین‎ ما (صراط مستقیم) به ما امر کرده است که با هدی الظاهر صراط غیر مستقیم‎ مخالف‎ باشیم؛ هرچند این حکمت و مصلحت و مفسده مترتب بر آن بر بسیاری از‎ مردم‎ عادی‎ روشن نباشد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان]</ref>.


    در واقع [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] از این لحظه، به بحث محوری خود در‎ کتابش‎ که ملهم از هدی الظاهر و جزء دوم صراط مستقیم باشد، منتقل می‎شود و آن،‎ «نفی‎ تشبه‎ به کفار» است. وی مشابهت ظاهری در اعمال و اقوال ظاهری با کفار را به‎مثابه‎ هدی‎ الظاهر دانسته و به‎شدت با آن مخالفت ورزیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان]</ref>.
    در واقع [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] از این لحظه، به بحث محوری خود در‎ کتابش‎ که ملهم از هدی الظاهر و جزء دوم صراط مستقیم باشد، منتقل می‌شود و آن،‎ «نفی‎ تشبه‎ به کفار» است. وی مشابهت ظاهری در اعمال و اقوال ظاهری با کفار را به‌مثابه‎ هدی‎ الظاهر دانسته و به‌شدت با آن مخالفت ورزیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان]</ref>.


    اما در اینکه‎ چه‎ مفسده‎هایی در مشابهت ظاهری با کفار وجود دارد، وی اموری را ذکر می‌کند:
    اما در اینکه‎ چه‎ مفسده‌هایی در مشابهت ظاهری با کفار وجود دارد، وی اموری را ذکر می‌کند:
    اول‎ اینکه‎ مشارکت در هدایت ظاهری، ریشه در تناسب و هم‎شکلی دو شیء متشابه‎ دارد‎ که خود توافق بر هماهنگی دو امر در اخلاقیات و اعمال دارد و این امر محسوسی است؛ همان ‎گونه‎ که به‎طور مثال کسی که لباس اهل عمل و علما را می‌پوشد‎، نوعی‎ انضمام و تعلق به آنان را در نفس خود‎ احساس‎ می‌کند. کسی که لباس نظامی‎ها را می‌پوشد‎ در‎ درون خود نوعی تخلق به اخلاق آنان و نوعی نزدیکی با آنان احساس را می‌کند‎ و طبع‎ وی به‎ مقتضای آن‎ لباس‎ و منش، دگرگون‎ می‎شود‎، مگر‎ اینکه مانعی از این امر جلوگیری‎ کند‎<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان]</ref>.


    از سوی دیگر مخالفت ورزیدن با هدایت ظاهری کافران نیز موجب تباین‎ و جدایی‎ و انقطاع از عوامل مغضوب شدن و اسباب‎ ضلالت می‎شود و برعکس موجب‎ انعطاف‎ و نرمش با اهل هدایت و رضوان‎ خداوند‎ و موجب موالات و دوستداری مفلحان می‎شود. همچنان‎که هرچه ایمان فرد کامل‎تر شود‎ و شناختش‎ از اسلام بیشتر شود، طبعا‎ گرایش‎ و احساسش‎ به مفارقت و جدایی‎ نسبت به یهود و نصاری چه‎ از‎ نظر ظاهری و یا باطنی، افزایش می‎یابد و همچنین شدت بعد و دوری‌اش از اخلاق موجود برخی‎ از‎ به‎ظاهر مسلمانان بیشتر می‎شود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان، ص36-‎37]</ref>.
    اول‎ اینکه‎ مشارکت در هدایت ظاهری، ریشه در تناسب و هم‌شکلی دو شیء متشابه‎ دارد‎ که خود توافق بر هماهنگی دو امر در اخلاقیات و اعمال دارد و این امر محسوسی است؛ همان ‎گونه‎ که به‌طور مثال کسی که لباس اهل عمل و علما را می‌پوشد‎، نوعی‎ انضمام و تعلق به آنان را در نفس خود‎ احساس‎ می‌کند. کسی که لباس نظامی‌ها را می‌پوشد‎ در‎ درون خود نوعی تخلق به اخلاق آنان و نوعی نزدیکی با آنان احساس را می‌کند‎ و طبع‎ وی به‎ مقتضای آن‎ لباس‎ و منش، دگرگون‎ می‌شود‎، مگر‎ اینکه مانعی از این امر جلوگیری‎ کند‎<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان]</ref>.


    فراتر‎ از‎ این، دلیل‎ و ضرورت‎ دیگر‎ مخالفت با هدایت ظاهری‎ کفار و نظیر آنان در این است که اشتراک و مشابهت در هدی ظاهر با آنان، موجب‎ اختلاط‎ ظاهری این دو می‎شود و تفکیک و تمییز‎ صفوف‎ حق‎ و باطل‎ اصحاب‎ صراط مستقیم و اصحاب‎ مغضوبین‎ و ضالین از یکدیگر دچار اختلال می‎شود؛ تا آنجا که تمییز ظاهری آن دو از بین می‎رود‎ و تشخیص‎ هدایت‎‎یافتگان مشمول رضوان الله از یک‎سو‎ و مغضوبین‎ و ضالین‎ از‎ سوی‎ دیگر‎ دشوار می‎شود. [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] اضافه می‌کند که همه این بحث‎ها تازه در صورتی است که تبعیت ظاهری از آنان در امری مباح باشد. پس اگر متابعت‎ از هدی الظاهر در امر واجبی باشد، موجب کفرشان می‎شود؛ زیرا موافقت با آنها خود شعبه‌ای از کفر و رضایت و موافقت در ضلالت و معاصی آنان است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 ر.ک: همان، ص37]</ref>.
    از سوی دیگر مخالفت ورزیدن با هدایت ظاهری کافران نیز موجب تباین‎ و جدایی‎ و انقطاع از عوامل مغضوب شدن و اسباب‎ ضلالت می‌شود و برعکس موجب‎ انعطاف‎ و نرمش با اهل هدایت و رضوان‎ خداوند‎ و موجب موالات و دوستداری مفلحان می‌شود. همچنان‌که هرچه ایمان فرد کامل‌تر شود‎ و شناختش‎ از اسلام بیشتر شود، طبعا‎ گرایش‎ و احساسش‎ به مفارقت و جدایی‎ نسبت به یهود و نصاری چه‎ از‎ نظر ظاهری و یا باطنی، افزایش می‌یابد و همچنین شدت بعد و دوری‌اش از اخلاق موجود برخی‎ از‎ به‎ظاهر مسلمانان بیشتر می‌شود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان، ص36-‎37]</ref>.
     
    فراتر‎ از‎ این، دلیل‎ و ضرورت‎ دیگر‎ مخالفت با هدایت ظاهری‎ کفار و نظیر آنان در این است که اشتراک و مشابهت در هدی ظاهر با آنان، موجب‎ اختلاط‎ ظاهری این دو می‌شود و تفکیک و تمییز‎ صفوف‎ حق‎ و باطل‎ اصحاب‎ صراط مستقیم و اصحاب‎ مغضوبین‎ و ضالین از یکدیگر دچار اختلال می‌شود؛ تا آنجا که تمییز ظاهری آن دو از بین می‌رود‎ و تشخیص‎ هدایت‎‎یافتگان مشمول رضوان الله از یک‎سو‎ و مغضوبین‎ و ضالین‎ از‎ سوی‎ دیگر‎ دشوار می‌شود. [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] اضافه می‌کند که همه این بحث‎ها تازه در صورتی است که تبعیت ظاهری از آنان در امری مباح باشد. پس اگر متابعت‎ از هدی الظاهر در امر واجبی باشد، موجب کفرشان می‌شود؛ زیرا موافقت با آنها خود شعبه‌ای از کفر و رضایت و موافقت در ضلالت و معاصی آنان است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 ر.ک: همان، ص37]</ref>.


    وی سپس فصلی‎ مستقل‎ را به ذکر دلایلی نقلی از کتاب و سنت و اجماع بر امر مخالفت با کفار و نهی کردن از تشبیه به آنان، اختصاص می‌دهد. ابتدا به ذکر «آیات» مؤید بر نفی‎ تشبیه‎ به کفار می‌پردازد؛ از جمله آیه ١٢٠ بقره: '''وَ لَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَ لاَ النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لاَ نَصِيرٍ'''.
    وی سپس فصلی‎ مستقل‎ را به ذکر دلایلی نقلی از کتاب و سنت و اجماع بر امر مخالفت با کفار و نهی کردن از تشبیه به آنان، اختصاص می‌دهد. ابتدا به ذکر «آیات» مؤید بر نفی‎ تشبیه‎ به کفار می‌پردازد؛ از جمله آیه ١٢٠ بقره: '''وَ لَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَ لاَ النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لاَ نَصِيرٍ'''.
       
       
    وی می‎گوید: دقت شود که چگونه در خبر گفته است «ملتهم» و در نهی گفته «أهواءهم»؛ زیرا این‎ جماعت‎ راضی نمی‎شوند مگر به‎ اتباع‎ مطلق و کامل و توبیخ و مذمت در هر دو صورت، اتباع اهواء آنان در قلیل و در کثیر، صادق است و متابعت در برخی از هواهای آنان، تبعیت در گمراهی آنان است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 ر.ک: همان]</ref>.
    وی می‌گوید: دقت شود که چگونه در خبر گفته است «ملتهم» و در نهی گفته «أهواءهم»؛ زیرا این‎ جماعت‎ راضی نمی‌شوند مگر به‎ اتباع‎ مطلق و کامل و توبیخ و مذمت در هر دو صورت، اتباع اهواء آنان در قلیل و در کثیر، صادق است و متابعت در برخی از هواهای آنان، تبعیت در گمراهی آنان است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 ر.ک: همان]</ref>.


    مؤید‎ دیگر وی در نهی مشابهت با کفار، حکم نسخ قبله از بیت‎المقدس به مکه است تا بدین وسیله با کافران در قبله مخالفت شود و آنان در باطل خود قطع‎ امید‎ کنند و چنین‎ تصوری برایشان ایجاد نشود که ممکن است در بقیه امور نیز از ما تبعیت کنند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 همان]</ref>.
    مؤید‎ دیگر وی در نهی مشابهت با کفار، حکم نسخ قبله از بیت‌المقدس به مکه است تا بدین وسیله با کافران در قبله مخالفت شود و آنان در باطل خود قطع‎ امید‎ کنند و چنین‎ تصوری برایشان ایجاد نشود که ممکن است در بقیه امور نیز از ما تبعیت کنند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 همان]</ref>.


    دیگر‎ مؤید نهی اصطلاحات و تعابیر دوپهلویی است که امکان سوء تعبیر و سوء استفاده‎ کفار‎ را‎ فراهم می‌کند؛ نظیر آیه 104سوره بقره: '''لاَ تَقُولُوا رَاعِنَا'''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 همان]</ref>.
    دیگر‎ مؤید نهی اصطلاحات و تعابیر دوپهلویی است که امکان سوء تعبیر و سوء استفاده‎ کفار‎ را‎ فراهم می‌کند؛ نظیر آیه 104سوره بقره: '''لاَ تَقُولُوا رَاعِنَا'''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 همان]</ref>.


    ==وضعیت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==
    فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‎ها، توضیحات جامع و مفصلی توسط محقق، پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن، ارائه گردیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/79 ر.ک: متن کتاب، پاورقی، ص79]</ref>.
    فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، توضیحات جامع و مفصلی توسط محقق، پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن، ارائه گردیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/79 ر.ک: متن کتاب، پاورقی، ص79]</ref>.


    ==پانویس==
    ==پانویس==
    <references/>
    <references />


    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==
    # مقدمه و متن کتاب.
    # مقدمه و متن کتاب.
    # [[:noormags:1043300|برزگر، ابراهیم، «استعاره صراط در اندیشه سیاسی ابن ‎تیمیه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهش‎های راهبردی سیاست، زمستان 1391]].
    # [[:noormags:1043300|برزگر، ابراهیم، «استعاره صراط در اندیشه سیاسی ابن ‎تیمیه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهش‌های راهبردی سیاست، زمستان 1391]].


    ==وابسته‌ها==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


       
       
    خط ۱۰۵: خط ۱۱۲:
       
       
    [[رده:آثار کلی (مناظرات کلامی، مذاهب کلامی)]]
    [[رده:آثار کلی (مناظرات کلامی، مذاهب کلامی)]]
    [[رده:25 اسفند الی 24 فروردین]]
    [[رده:25 بهمن الی 29 اسفند96]]
    [[رده:25 دی الی 24 بهمن(97)]]

    نسخهٔ ‏۲۰ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۲۱:۵۸

    اقتضاء الصراط المستقيم مخالفة أصحاب الجحيم
    اقتضاء الصراط المستقيم مخالفة أصحاب الجحيم
    پدیدآورانابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (نویسنده) فقی، محمد حامد (محقق)
    ناشردار الکتب العلمية
    مکان نشرلبنان - بيروت
    چاپ1
    موضوعاهل سنت - عقايد

    بدعت و بدعت گذاران

    سلفيه - عقايد

    شرک

    شيعه - دفاعيه‌ها و رديه‌ها
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏207‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏7
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf



    اقتضاء الصراط المستقيم مخالفة أصحاب الجحيم، اثر ابن ‎تیمیه، کتابی است پیرامون صراط مستقیم و وجوب مخالفت ظاهری و باطنی با کفار که با تحقیق محمد حامد الفقی، چاپ و عرضه شده است.

    ابن ‎تیمیه در مقدمه، دلایل‎ خود در باب هدف از تألیف کتاب را مخالفت‌ورزی با برخی از انحرافاتی‎ بر‎شمرده که امت اسلامی بدان‎ مبتلا‎ گشته‎ است‎[۱].

    ساختار

    کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب بدون تبویب و فصل‎‌بندی، در عناوین متعدد، تنظیم شده است.

    گزارش محتوا

    در مقدمه محقق، به موضوع کتاب و اهمیت آن اشاره گردیده است.[۲].

    محور کتاب، صراط مستقیم و انحراف‎شناسی از صراط مستقیم است. نویسنده، این انحرافات را به چهار دسته طبقه‌بندی‎ کرده است:

    1. گاه انحراف، کفر است؛
    2. گاه انحراف‎، فسق‎ است؛
    3. گاه‎ انحراف‎، در شکل‎ «سیئه» ظاهر می‌شود؛
    4. زمانی انحراف در شکل خطا و لغزش ظاهر می‌شود.

    هدف وی شناساندن این انحرافات است تا بدین منظور مسلمانان را از انحراف از صراط مستقیم‎ بازدارد و از رفتن آنان به صراط مغضوبین و یا ضالین جلوگیری کند[۳].

    نویسنده قصد‎ دارد انحرافات واقع و حادث و مبتلابه را که موجب انحراف امت عصر خود از صراط مستقیم به صراط مغضوبین و ضالین شده است، شناسایی کند و به امت بشناساند؛ به بیان دیگر‎ قصد‎ دارد که به تبیین شکاف بین صراط مستقیم اسلامی با سبیل متعارف و راه رفته جهان اسلامی، بپردازد[۴].

    ابن تیمیه در مقدمه خود، خداوند را به‌خاطر اینکه‎ اسلام را دین ما مسلمانان قرار داده، شکر می‌گوید؛ خداوندی که به‎ ما‎ امر کرده است که هدایت به صراط‎ مستقیم‎ را‎ از او طلب کنیم؛ خداوندی که محمد‎، عبد‎ و رسولش را با دین قیم و ملت حنیف به‌سوی ما ارسال کرده است‎ و اطاعت‎ و اتباع از شریعت وی را‎ بر‎ ما واجب‎ کرده‎ است‎[۵].

    وی علاوه بر این عبارت، در جای‎ دیگر‎ از این کتاب، با صراحت بیشتری‎ از این مساوی قرار‎ دادن‎ دین و صراط مستقیم جانب‎داری‎ می‌کند‎: «فهدی الله الناس ببركة نبوة محمد(ص)... ثم إنه سبحانه بعثه بدين الإسلام الذي‎ هو‎ الصراط المستقيم»؛ آن‌هم‎ صراط‎ مستقیمی‎ که دست‎‌کم‎ روزی‎ ده مرتبه از خداوند‎ می‌خواهیم‎ که ما را به آن هدایت کند و از جانب خداوند مأموریم از آن تبعیت‎ کنیم‎ و از ضد و غیر آن، یعنی راه‎ مغضوبین‎ و راه ضالین‎ احتراز‎ کنیم‎[۶].

    وی خاطرنشان می‌سازد که غرض وی ضرورت ملازمت عبدبا «صراط مستقیم» و مخالفت وی با انحراف از صراط مستقیم و سبل اصحاب جحیم است. ابن تیمیه در اینجا به ارتباط تنگاتنگ صراط و اندیشه سیاسی مسلمانان اشاره می‌کند و اینکه در این استعاره، شکاف نظریه و عمل به حداقل خود می‌رسد؛ زیرا هدف‎ از‎ شناسایی صراط‎ مستقیم، عمل و راه پیمودن و تطبیق عملی بندگان خداوند با صراط مستقیم و هدف از انحراف‎شناسی، اجتناب عملی از آن در زندگی است. آنگاه ابن تیمیه نظریه‎ اساسی‎ خود‎ را مطرح می‌کند که بنیان اصلی کتاب وی را تشکیل می‌دهد. وی در این قسمت از کتاب، در واقع به بیان‎ فرضیه‎ اصلی خود می‌پردازد و آن اینکه صراط مستقیم را به دو قسمت تقسیم می‌کند: اول، یک سلسله امور باطنی و معنوی نظیر اعتقادات و گرایش‌های قلبی است؛

    دوم، سلسله‌ای‎ از‎ امور ظاهری است که در قالب گفتار و اعمال ظاهر می‌شود و این قسمت دوم نیز خود، گاه قالب عبادی (مانند نماز) و گاه قالب عادتی دارد، مانند نحوه پوشش لباس، سواری‎، آداب‎ ازدواج و غذا خوردن و سفر و جز آن[۷].

    آنگاه ابن تیمیه گام بعدی را برمی‌دارد و آن اینکه بین این دو امور باطنی و ظاهری به‌ناچار باید ارتباطی و نسبتی وجود داشته‎ باشد‎؛ زیرا‎ آنچه در قلب جایگزین می‌شود‎، به‎‎مثابه‎ امری باطنی در آن رسوخ می‌یابد و در امور ظاهری گفتاری و رفتاری به‌نوعی منعکس می‌شود و برعکس قوام امور ظاهری عملی نیز‎ به‎‎نوبه‎ خود موجب ایجاد حالات متناسب با آن امور‎ ظاهری‎، در قلب می‌شود. بنابراین وی به ‎نوعی تجانس و هماهنگی ظاهر اعمال و باطن قلبی خود قائل است.[۸].

    ابن تیمیه در‎ گام‎ منطقی‎ بعدی خود، امور باطنی جزء اول صراط مستقیم را «هدی‎ الباطن» و جزء دوم صراط مستقیم را «هدی الظاهر» نام‌گذاری می‌کند و بعد به بعثت پیامبر(ص) و ارائه دین اسلام‎ و شریعت‎ و منهاج‎ خاص وی که مشتمل بر دو جزء جدایی‌ناپذیر هدی ظاهر و هدی‎ باطن‎ می‌شود، اشاره می‌کند و اینکه حکمت چنین اقتضاء می‌کند که آنچه در اعمال و اقوال (هدی الظاهر) در‎ اسلام‎ و شریعت‎ و منهاج ما آمده است، در تباین مخالفت با سبیل المغضوبين عليهم و الضالين‎ باشد‎[۹].

    از‎ همین رو شارع مقدس به ما امرکرده است که با آن به مخالفت برخیزیم‎. بنابراین‎ دین‎ ما (صراط مستقیم) به ما امر کرده است که با هدی الظاهر صراط غیر مستقیم‎ مخالف‎ باشیم؛ هرچند این حکمت و مصلحت و مفسده مترتب بر آن بر بسیاری از‎ مردم‎ عادی‎ روشن نباشد[۱۰].

    در واقع ابن تیمیه از این لحظه، به بحث محوری خود در‎ کتابش‎ که ملهم از هدی الظاهر و جزء دوم صراط مستقیم باشد، منتقل می‌شود و آن،‎ «نفی‎ تشبه‎ به کفار» است. وی مشابهت ظاهری در اعمال و اقوال ظاهری با کفار را به‌مثابه‎ هدی‎ الظاهر دانسته و به‌شدت با آن مخالفت ورزیده است.[۱۱].

    اما در اینکه‎ چه‎ مفسده‌هایی در مشابهت ظاهری با کفار وجود دارد، وی اموری را ذکر می‌کند:

    اول‎ اینکه‎ مشارکت در هدایت ظاهری، ریشه در تناسب و هم‌شکلی دو شیء متشابه‎ دارد‎ که خود توافق بر هماهنگی دو امر در اخلاقیات و اعمال دارد و این امر محسوسی است؛ همان ‎گونه‎ که به‌طور مثال کسی که لباس اهل عمل و علما را می‌پوشد‎، نوعی‎ انضمام و تعلق به آنان را در نفس خود‎ احساس‎ می‌کند. کسی که لباس نظامی‌ها را می‌پوشد‎ در‎ درون خود نوعی تخلق به اخلاق آنان و نوعی نزدیکی با آنان احساس را می‌کند‎ و طبع‎ وی به‎ مقتضای آن‎ لباس‎ و منش، دگرگون‎ می‌شود‎، مگر‎ اینکه مانعی از این امر جلوگیری‎ کند‎[۱۲].

    از سوی دیگر مخالفت ورزیدن با هدایت ظاهری کافران نیز موجب تباین‎ و جدایی‎ و انقطاع از عوامل مغضوب شدن و اسباب‎ ضلالت می‌شود و برعکس موجب‎ انعطاف‎ و نرمش با اهل هدایت و رضوان‎ خداوند‎ و موجب موالات و دوستداری مفلحان می‌شود. همچنان‌که هرچه ایمان فرد کامل‌تر شود‎ و شناختش‎ از اسلام بیشتر شود، طبعا‎ گرایش‎ و احساسش‎ به مفارقت و جدایی‎ نسبت به یهود و نصاری چه‎ از‎ نظر ظاهری و یا باطنی، افزایش می‌یابد و همچنین شدت بعد و دوری‌اش از اخلاق موجود برخی‎ از‎ به‎ظاهر مسلمانان بیشتر می‌شود[۱۳].

    فراتر‎ از‎ این، دلیل‎ و ضرورت‎ دیگر‎ مخالفت با هدایت ظاهری‎ کفار و نظیر آنان در این است که اشتراک و مشابهت در هدی ظاهر با آنان، موجب‎ اختلاط‎ ظاهری این دو می‌شود و تفکیک و تمییز‎ صفوف‎ حق‎ و باطل‎ اصحاب‎ صراط مستقیم و اصحاب‎ مغضوبین‎ و ضالین از یکدیگر دچار اختلال می‌شود؛ تا آنجا که تمییز ظاهری آن دو از بین می‌رود‎ و تشخیص‎ هدایت‎‎یافتگان مشمول رضوان الله از یک‎سو‎ و مغضوبین‎ و ضالین‎ از‎ سوی‎ دیگر‎ دشوار می‌شود. ابن تیمیه اضافه می‌کند که همه این بحث‎ها تازه در صورتی است که تبعیت ظاهری از آنان در امری مباح باشد. پس اگر متابعت‎ از هدی الظاهر در امر واجبی باشد، موجب کفرشان می‌شود؛ زیرا موافقت با آنها خود شعبه‌ای از کفر و رضایت و موافقت در ضلالت و معاصی آنان است.[۱۴].

    وی سپس فصلی‎ مستقل‎ را به ذکر دلایلی نقلی از کتاب و سنت و اجماع بر امر مخالفت با کفار و نهی کردن از تشبیه به آنان، اختصاص می‌دهد. ابتدا به ذکر «آیات» مؤید بر نفی‎ تشبیه‎ به کفار می‌پردازد؛ از جمله آیه ١٢٠ بقره: وَ لَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَ لاَ النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لاَ نَصِيرٍ.

    وی می‌گوید: دقت شود که چگونه در خبر گفته است «ملتهم» و در نهی گفته «أهواءهم»؛ زیرا این‎ جماعت‎ راضی نمی‌شوند مگر به‎ اتباع‎ مطلق و کامل و توبیخ و مذمت در هر دو صورت، اتباع اهواء آنان در قلیل و در کثیر، صادق است و متابعت در برخی از هواهای آنان، تبعیت در گمراهی آنان است.[۱۵].

    مؤید‎ دیگر وی در نهی مشابهت با کفار، حکم نسخ قبله از بیت‌المقدس به مکه است تا بدین وسیله با کافران در قبله مخالفت شود و آنان در باطل خود قطع‎ امید‎ کنند و چنین‎ تصوری برایشان ایجاد نشود که ممکن است در بقیه امور نیز از ما تبعیت کنند[۱۶].

    دیگر‎ مؤید نهی اصطلاحات و تعابیر دوپهلویی است که امکان سوء تعبیر و سوء استفاده‎ کفار‎ را‎ فراهم می‌کند؛ نظیر آیه 104سوره بقره: لاَ تَقُولُوا رَاعِنَا[۱۷].

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، توضیحات جامع و مفصلی توسط محقق، پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن، ارائه گردیده است.[۱۸].

    پانویس

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. برزگر، ابراهیم، «استعاره صراط در اندیشه سیاسی ابن ‎تیمیه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهش‌های راهبردی سیاست، زمستان 1391.

    وابسته‌ها