الأغراض الطبية و المباحث العلائية: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'سيد‌' به 'سيد‌ ')
    خط ۳۵: خط ۳۵:


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    كتاب مشتمل بر دو جلد و چهار بخش است. سه بخش كتاب در جلد اول و بخش چهارم در جلد دوم آمده است. هر یک از بخش‌هاى كتاب نيز به ابواب مختلف تقسيم مى‌شود.==گزارش محتوا==
    كتاب مشتمل بر دو جلد و چهار بخش است. سه بخش كتاب در جلد اول و بخش چهارم در جلد دوم آمده است. هر یک از بخش‌هاى كتاب نيز به ابواب مختلف تقسيم مى‌شود.
     
     
    ==گزارش محتوا==
    كتاب الاغراض تنها خلاصه ساده و گسترده ذخيره خوارزمشاهى نيست، بلكه كتابى نوين است كه مؤلف دانشمند و بزرگوار آن پس از چندين دهه كار، در وقت كمال و پایان عمر نگاشته است. وى كتاب مادر يعنى ذخيره را به‌هم ريخته، برخى از باب‌ها و مطلب‌ها را از نو درهم آميخته، خلاصه و تكميل كرده، گاهى سخن‌هایى ديگر آورده و برخى از مشكلات را حل كرده، در بحث تصرف نموده، و خلاصه طرحى نو در انداخته است.
    كتاب الاغراض تنها خلاصه ساده و گسترده ذخيره خوارزمشاهى نيست، بلكه كتابى نوين است كه مؤلف دانشمند و بزرگوار آن پس از چندين دهه كار، در وقت كمال و پایان عمر نگاشته است. وى كتاب مادر يعنى ذخيره را به‌هم ريخته، برخى از باب‌ها و مطلب‌ها را از نو درهم آميخته، خلاصه و تكميل كرده، گاهى سخن‌هایى ديگر آورده و برخى از مشكلات را حل كرده، در بحث تصرف نموده، و خلاصه طرحى نو در انداخته است.



    نسخهٔ ‏۲۱ مهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۳۴

    الأغراض الطبیة و المباحث العلائیة
    الأغراض الطبية و المباحث العلائية
    پدیدآورانجرجانی، اسماعیل بن حسن (نویسنده)
    ناشردانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ
    مکان نشرتهران - ایران
    سال نشر1384 ش
    چاپ1
    شابک964-03-9386-4
    موضوعپزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14

    پزشکی ایرانی

    پزشکی سنتی - متون قدیمی تا قرن 14

    نثر فارسی - قرن 6ق.
    زبانفارسی
    تعداد جلد2
    کد کنگره
    ‏R‎‏ ‎‏128‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ج‎‏4‎‏الف‎‏6

    الاغراض الطبّيه و المباحث العلائيه تأليف سيد‌ ‎اسماعيل جرجانى بزرگ‌ترين پزشک قرن ششم هجرى (متوفى 531ق) به زبان فارسی است. جرجانى در دوران حكومت علاء‌الدوله آتسز خوارزمشاه و به درخواست وى كه كتاب خفى علائى را كم‌حجم و ذخيره خوارزمشاهى را مبسوط مى‌دانستند، اين كتاب را نگاشت.

    ساختار

    كتاب مشتمل بر دو جلد و چهار بخش است. سه بخش كتاب در جلد اول و بخش چهارم در جلد دوم آمده است. هر یک از بخش‌هاى كتاب نيز به ابواب مختلف تقسيم مى‌شود.


    گزارش محتوا

    كتاب الاغراض تنها خلاصه ساده و گسترده ذخيره خوارزمشاهى نيست، بلكه كتابى نوين است كه مؤلف دانشمند و بزرگوار آن پس از چندين دهه كار، در وقت كمال و پایان عمر نگاشته است. وى كتاب مادر يعنى ذخيره را به‌هم ريخته، برخى از باب‌ها و مطلب‌ها را از نو درهم آميخته، خلاصه و تكميل كرده، گاهى سخن‌هایى ديگر آورده و برخى از مشكلات را حل كرده، در بحث تصرف نموده، و خلاصه طرحى نو در انداخته است.

    الاغراض الطبيه یکى از منابع اصيل واژگان و تركيب كلمات زبان فارسی، چه پزشکى و چه غيرپزشکى است. اين كتاب گرانقدر به حد خود، همان ارجمندى ذخيره خوارزمشاهى را دارد، و بر هر فارسی زبان دانش‌پژوهى است كه از اين خرمن گل، برگ‌هایى برگيرد و از شكوفائى آن، بهره معنوى گيرد. آنان كه به ژرفناى اين كتاب بنگرند، رگه‌هائى از كلمات مولوى و سعدى و حافظ را در آن مى‌يابند. بر همت والاى ادب دوستان پارسى است كه از فوائد ادبى و دستورى آن بهره‌مند شوند و به ديگران بهره رسانند.

    الاغراض الطبيه، گذشته از آن‌كه نمايانگر ژرفناى پزشکى كهن ایران و مشرق زمين است و از اين جهت جويندگان اين رشته را بسيار به كار آيد، هنوز نيز قسمت‌هایى از آن كاربرد مفيد دارد و بر هر پزشک ایران دوست و فرهيخته‌اى است كه آن را بخواند و از آن كسب فيض نمايد.

    علاوه بر اين، كتاب الاغراض الطبّيه همانند اثر ديگر مؤلف يعنى ذخيره خوارزمشاهى منبعى از اقوال و سخنان پزشکان بزرگ قبل از مؤلف و نيز نوآورى‌ها و تجربيات ارزنده او به شمار مى‌رود كه خواننده كتاب با اندك تورقى صدق اين مدعا را تأييد خواهد نمود.

    خلاصه مطالب كتاب به شرح زير است:

    بخش اول:

    قسمت علمى كتاب در پانزده گفتار تدوين شده است و اساس مطالب آن چنين است: تعريف، موضوع، و منفعت طب، اركان (زمين، آب، هوا و آتش)، انواع مزاج‌ها و مزاج معتدل، اخلاط (خون، بلغم، صفرا و سودا).

    تشريح اندام‌هاى مختلف فيزيولوژى، انواع قوت‌ها، قوت حيوانى، نفسانى و كارهاى آنها، تندرستى و بيمارى، سبب و عرض، اساس بيمارى‌هاى مزاجى و اندام‌هاى مركب، تشخيص بيمارى‌ها، نبض و حالت‌هاى مختلف آن.

    بخش دوم:

    در یک گفتار كه شانزده باب است به نگهداشت بهداشت (حفظ الصحة) اختصاص دارد كه در آن مباحث زير، مورد بحث قرار گرفته است:

    تدبير هوا، فصل‌هاى‌مختلف سال، شهر و خانه و مسكن، انواع غذاها و نوشيدنى‌ها، خواب و بيدارى، حركت و سكون، استفراغ و دفع مضار بدن، خون‌گيرى و حجامت، جماع، اعراض نفسانى، بهداشت پيران و مسافران.

    بخش سوم:

    ويژه داروشناسى و داروسازى است كه در آن داروهاى ساده (مفرده) و تركيب‌هاى داروئى (قرابادين) مورد بحث قرار گرفته است. داروهاى مفرده عبارتند از داروهاى غذايى، داروهاى با منشأ حيوانى و داروهاى مطلق نباتى و معدنى.

    كتاب قرابادين شامل داروهاى تركيبى اساسى زير است: سكن‌گبين‌ها، سركه‌ها، شراب ميوه‌ها، داروهاى ليسيدنى (لعوق‌ها)، قرص‌ها، گردهاى داروئى (سفوف)، ضمادها و داروهاى ماليدنى، گوارش‌ها، انواع مختلف معجون‌ها؛ داروهاى خيساندنى، داروهاى دهان و حلق و حنجره و مانند آن.

    بخش چهارم:

    نيمى از كتاب الاغراض را تشكيل مى‌دهد و مربوط به بيمارى‌هاى سر تا پا و درمان آنهاست. اين بخش از بيست‌وشش گفتار تشكيل شده كه هر یک از آنها، باب‌ها و مدخل‌هاى گوناگون و روشن‌گرى را دربر مى‌گيرد.

    وضعيت كتاب

    كتاب به كوشش دكتر حسن تاج‌بخش بر اساس پنج نسخه خطى تصحيح و منتشر شده است.محقق در مقدمه‌اى مفصل كه بر اين كتاب نگاشته به زندگى و آثار سيد‌ ‎اسماعيل جرجانى، كتاب الاغراض الطبيه و شيوه تصحيح آن اشاره مى‌نمايد.

    همچنين درپایان جلد دوم فرهنگ‌نامه‌اى تدوين شده، تا مطالعه كتاب الاغراض الطبيه آسان‌تر شود. در اين فرهنگ نامهاى لاتين و انگليسى گياهان دارويى با مراجعه به مدارک و منابع معتبر و اصلى ضبط شده و برای ساير داروها و همچنين واژگان پزشکى اصلى كتاب معادل‌هاى انگليسى ارائه شده است.

    پاورقى‌هاى كتاب بيشتر پيرامون اختلاف نسخ است و برخى از پاورقى‌ها هم مقايسه‌اى بين الاغراض الطبيه و ذخيره خوارزمشاهى است.

    منابع مقاله

    مقدمه و متن كتاب