الأوسط في السنن و الإجماع و الإختلاف: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'می‎د' به 'می‌د')
    برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
    جز (جایگزینی متن - 'ه‎ا' به 'ه‌ا')
    خط ۳۹: خط ۳۹:


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    کتاب یازده جلد دارد که در شش مجلد ذکر شده است. در جلد اول، پس از تقریظ شیخ حماد بن حماد انصاری، محقق مقدمه مفصلی بر کتاب نوشته که ترجمه‎ای از نویسنده هم در آن ارائه شده است. سپس محتوای مطالب کتاب را در آن جلد و مجلدات بعدی، شاهدیم.
    کتاب یازده جلد دارد که در شش مجلد ذکر شده است. در جلد اول، پس از تقریظ شیخ حماد بن حماد انصاری، محقق مقدمه مفصلی بر کتاب نوشته که ترجمه‌ای از نویسنده هم در آن ارائه شده است. سپس محتوای مطالب کتاب را در آن جلد و مجلدات بعدی، شاهدیم.


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    حماد بن حماد انصاری رئیس وقت بخش تحقیقات تحصیلات تکمیلی در دانشگاه اسلامی مدینه، در تقریظی که بر کتاب نوشته کار محقق کتاب ابوحماد صغیر احمد را ستوده و مختصری درباره آن توضیح داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39830/1/7 ر.ک: تقریظ کتاب، ج1، ص7-8]</ref>
    حماد بن حماد انصاری رئیس وقت بخش تحقیقات تحصیلات تکمیلی در دانشگاه اسلامی مدینه، در تقریظی که بر کتاب نوشته کار محقق کتاب ابوحماد صغیر احمد را ستوده و مختصری درباره آن توضیح داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39830/1/7 ر.ک: تقریظ کتاب، ج1، ص7-8]</ref>


    ابوحماد صغیر احمد، در مقدمه کتاب پس از حمد الهی و درود بر پیامبر اکرم(ص) و خاندان و تابعان آن حضرت می‎نویسد: الاوسط في السنن و الإجماع و الإختلاف اثر صاحب خلافیات، [[ابن منذر، محمد بن ابراهيم|ابوبکر محمد بن ابراهیم بن منذر نیشابوری]] متوفی 318 هجری، ملقب به شیخ الحرم که فقیه دورانش در مکه بود، نیازی به تعریف و شناساندن این کتاب برای خوانندگان ندارد؛ تمام کتاب‎های فقهی و به‎ویژه کتاب‎های خلاف نزد بحث‎کنندگان در تطور حیات اجتماعی در ادوار مختلف اسلامی از مصادر ارزشمند به‎حساب می‎آیند. محقق می‎نویسد: «و اننا لنجد فی هذا الکتاب من الفوائد و المواد ما لا نجده فی ای مصدر آخر یعنی بهذا الموضوع»؛ یعنی این کتاب حاوی فواید و مباحثی است که دیگر کتاب‎هایی که درباره این موضوع بحث کرده‎اند خالی از این موارد هستند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39830/1/9 ر.ک: مقدمه کتاب، ج1، ص9]</ref>
    ابوحماد صغیر احمد، در مقدمه کتاب پس از حمد الهی و درود بر پیامبر اکرم(ص) و خاندان و تابعان آن حضرت می‎نویسد: الاوسط في السنن و الإجماع و الإختلاف اثر صاحب خلافیات، [[ابن منذر، محمد بن ابراهيم|ابوبکر محمد بن ابراهیم بن منذر نیشابوری]] متوفی 318 هجری، ملقب به شیخ الحرم که فقیه دورانش در مکه بود، نیازی به تعریف و شناساندن این کتاب برای خوانندگان ندارد؛ تمام کتاب‎های فقهی و به‎ویژه کتاب‎های خلاف نزد بحث‎کنندگان در تطور حیات اجتماعی در ادوار مختلف اسلامی از مصادر ارزشمند به‎حساب می‎آیند. محقق می‎نویسد: «و اننا لنجد فی هذا الکتاب من الفوائد و المواد ما لا نجده فی ای مصدر آخر یعنی بهذا الموضوع»؛ یعنی این کتاب حاوی فواید و مباحثی است که دیگر کتاب‎هایی که درباره این موضوع بحث کرده‌اند خالی از این موارد هستند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39830/1/9 ر.ک: مقدمه کتاب، ج1، ص9]</ref>


    بدون شک این اثر، وسیع‎ترین کتاب در موضوع خودش است و میان اصول شریعت از آیات قرآنی و احادیث صحیحه و آثار ثابت مسند جمع کرده، همچنین اجماع علما و اختلافاتشان در عصر صحابه تا اتباع تابعین و پس از آنان تا دوران خودش یعنی آغاز قرن چهارم هجری را جمع کرده است. بااین‎حال این اثر خلاصه کتاب دیگری است که نویسنده نوشته و این کتاب را به‎عنوان خلاصه آن ارائه کرده است و ظاهراً تفصیل آن کتاب خیلی بیشتر از این اثر بوده است؛ زیرا نویسنده در موارد متعددی در این اثر به آن کتاب مفصل ارجاع می‌دهد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39830/1/9 ر.ک: همان]</ref>
    بدون شک این اثر، وسیع‎ترین کتاب در موضوع خودش است و میان اصول شریعت از آیات قرآنی و احادیث صحیحه و آثار ثابت مسند جمع کرده، همچنین اجماع علما و اختلافاتشان در عصر صحابه تا اتباع تابعین و پس از آنان تا دوران خودش یعنی آغاز قرن چهارم هجری را جمع کرده است. بااین‎حال این اثر خلاصه کتاب دیگری است که نویسنده نوشته و این کتاب را به‎عنوان خلاصه آن ارائه کرده است و ظاهراً تفصیل آن کتاب خیلی بیشتر از این اثر بوده است؛ زیرا نویسنده در موارد متعددی در این اثر به آن کتاب مفصل ارجاع می‌دهد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39830/1/9 ر.ک: همان]</ref>


    [[ابن منذر، محمد بن ابراهيم|ابن منذر]] عنایت شدیدی به حدیث و طرق روایت آن داشته است؛ وی بابی از ابواب فقه و مسئله‎ای از مسائل آن را ذکر نکره مگر این‎که حدیث و طرق آن را هم در آن ذکر کرده و به آن استدلال کرده است و اگر در جایی حدیث صحیح یا اساساً حدیثی یافت نشده او به‎صراحت ذکر می‌کند که حدیث صحیح و روایتی در این باب وجود ندارد. شیوه وی در احادیث این است که حدیث صحیح را بر تمامی آرای معارضش مقدم می‌دارد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39830/1/57 ر.ک: همان، ص57]</ref> وی در این کتاب عادت جالبی در اشاره به حدیث یا اثر دارد؛ هرجا که حدیث صحیح و ثابتی در مسئله وجود داشته باشد می‎گوید: ثبت عن النبی(ص) یا صح عنه انه فعل کذا یا قال کذا و همچنین در آثار مانند این‎که می‎گوید ثبت عن علی[ع] انه فعل کذا یا قال کذا؛ و اگر حدیث ضعیفی در مسئله باشد که در نزد وی ثابت نشده باشد یا این‎که سندش متصل نباشد می‎گوید: روینا عن النبی(ص) یا یروی عنه یا مثلاً یروی عن [[امام على(ع)|علی]][ع] و سپس حدیث یا اثر را به‎صورت مسند ذکر می‌کند. البته این شیوه او در این کتاب است و در دیگر کتاب‎هایش شیوه‎های دیگری در ذکر حدیث دارد مثلاً در «اختلاف العلماء» فقط حدیث را به‎صورت مسند ذکر کرده و به اثر اشاره می‎نماید یا مثلاً در «الاشراف»، اشاره به حدیث یا اثر با همان شیوه اکتفا می‎نماید.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39830/1/57 ر.ک: همان]</ref>
    [[ابن منذر، محمد بن ابراهيم|ابن منذر]] عنایت شدیدی به حدیث و طرق روایت آن داشته است؛ وی بابی از ابواب فقه و مسئله‌ای از مسائل آن را ذکر نکره مگر این‎که حدیث و طرق آن را هم در آن ذکر کرده و به آن استدلال کرده است و اگر در جایی حدیث صحیح یا اساساً حدیثی یافت نشده او به‎صراحت ذکر می‌کند که حدیث صحیح و روایتی در این باب وجود ندارد. شیوه وی در احادیث این است که حدیث صحیح را بر تمامی آرای معارضش مقدم می‌دارد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39830/1/57 ر.ک: همان، ص57]</ref> وی در این کتاب عادت جالبی در اشاره به حدیث یا اثر دارد؛ هرجا که حدیث صحیح و ثابتی در مسئله وجود داشته باشد می‎گوید: ثبت عن النبی(ص) یا صح عنه انه فعل کذا یا قال کذا و همچنین در آثار مانند این‎که می‎گوید ثبت عن علی[ع] انه فعل کذا یا قال کذا؛ و اگر حدیث ضعیفی در مسئله باشد که در نزد وی ثابت نشده باشد یا این‎که سندش متصل نباشد می‎گوید: روینا عن النبی(ص) یا یروی عنه یا مثلاً یروی عن [[امام على(ع)|علی]][ع] و سپس حدیث یا اثر را به‎صورت مسند ذکر می‌کند. البته این شیوه او در این کتاب است و در دیگر کتاب‎هایش شیوه‎های دیگری در ذکر حدیث دارد مثلاً در «اختلاف العلماء» فقط حدیث را به‎صورت مسند ذکر کرده و به اثر اشاره می‎نماید یا مثلاً در «الاشراف»، اشاره به حدیث یا اثر با همان شیوه اکتفا می‎نماید.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39830/1/57 ر.ک: همان]</ref>


    ==وضعیت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==

    نسخهٔ ‏۲۱ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۲۳:۴۴

    ‏الأوسط في السنن و الإجماع و الإختلاف
    الأوسط في السنن و الإجماع و الإختلاف
    پدیدآورانابن منذر، محمد بن ابراهيم (نويسنده) حنیف، محمد (محقق)
    ناشردار طيبه
    مکان نشرعربستان - رياض
    سال نشرمجلد1: 1985م , 1405ق ,

    مجلد2: 1985م , 1405ق ,

    مجلد3: 1985م , 1405ق ,

    مجلد4: 1985م , 1405ق ,

    مجلد5: 1985م , 1405ق ,

    مجلد11: 1985م , 1405ق ,
    زبانعربی
    تعداد جلد11
    کد کنگره
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    الأوسط في السنن و الإجماع و الإختلاف، اثر محمد بن ابراهیم بن منذر (متوفی 318ق)، کتابی است یازده‎جلدی در شش مجلد به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی و فقه. نویسنده در این اثر با استدلال به روایات اسلامی به بیان مباحث فقهی پرداخته است. این مجموعه به تحقیق دکتر ابوحماد صغیر احمد بن محمد حنیف رسیده است.

    ساختار

    کتاب یازده جلد دارد که در شش مجلد ذکر شده است. در جلد اول، پس از تقریظ شیخ حماد بن حماد انصاری، محقق مقدمه مفصلی بر کتاب نوشته که ترجمه‌ای از نویسنده هم در آن ارائه شده است. سپس محتوای مطالب کتاب را در آن جلد و مجلدات بعدی، شاهدیم.

    گزارش محتوا

    حماد بن حماد انصاری رئیس وقت بخش تحقیقات تحصیلات تکمیلی در دانشگاه اسلامی مدینه، در تقریظی که بر کتاب نوشته کار محقق کتاب ابوحماد صغیر احمد را ستوده و مختصری درباره آن توضیح داده است.[۱]

    ابوحماد صغیر احمد، در مقدمه کتاب پس از حمد الهی و درود بر پیامبر اکرم(ص) و خاندان و تابعان آن حضرت می‎نویسد: الاوسط في السنن و الإجماع و الإختلاف اثر صاحب خلافیات، ابوبکر محمد بن ابراهیم بن منذر نیشابوری متوفی 318 هجری، ملقب به شیخ الحرم که فقیه دورانش در مکه بود، نیازی به تعریف و شناساندن این کتاب برای خوانندگان ندارد؛ تمام کتاب‎های فقهی و به‎ویژه کتاب‎های خلاف نزد بحث‎کنندگان در تطور حیات اجتماعی در ادوار مختلف اسلامی از مصادر ارزشمند به‎حساب می‎آیند. محقق می‎نویسد: «و اننا لنجد فی هذا الکتاب من الفوائد و المواد ما لا نجده فی ای مصدر آخر یعنی بهذا الموضوع»؛ یعنی این کتاب حاوی فواید و مباحثی است که دیگر کتاب‎هایی که درباره این موضوع بحث کرده‌اند خالی از این موارد هستند.[۲]

    بدون شک این اثر، وسیع‎ترین کتاب در موضوع خودش است و میان اصول شریعت از آیات قرآنی و احادیث صحیحه و آثار ثابت مسند جمع کرده، همچنین اجماع علما و اختلافاتشان در عصر صحابه تا اتباع تابعین و پس از آنان تا دوران خودش یعنی آغاز قرن چهارم هجری را جمع کرده است. بااین‎حال این اثر خلاصه کتاب دیگری است که نویسنده نوشته و این کتاب را به‎عنوان خلاصه آن ارائه کرده است و ظاهراً تفصیل آن کتاب خیلی بیشتر از این اثر بوده است؛ زیرا نویسنده در موارد متعددی در این اثر به آن کتاب مفصل ارجاع می‌دهد.[۳]

    ابن منذر عنایت شدیدی به حدیث و طرق روایت آن داشته است؛ وی بابی از ابواب فقه و مسئله‌ای از مسائل آن را ذکر نکره مگر این‎که حدیث و طرق آن را هم در آن ذکر کرده و به آن استدلال کرده است و اگر در جایی حدیث صحیح یا اساساً حدیثی یافت نشده او به‎صراحت ذکر می‌کند که حدیث صحیح و روایتی در این باب وجود ندارد. شیوه وی در احادیث این است که حدیث صحیح را بر تمامی آرای معارضش مقدم می‌دارد.[۴] وی در این کتاب عادت جالبی در اشاره به حدیث یا اثر دارد؛ هرجا که حدیث صحیح و ثابتی در مسئله وجود داشته باشد می‎گوید: ثبت عن النبی(ص) یا صح عنه انه فعل کذا یا قال کذا و همچنین در آثار مانند این‎که می‎گوید ثبت عن علی[ع] انه فعل کذا یا قال کذا؛ و اگر حدیث ضعیفی در مسئله باشد که در نزد وی ثابت نشده باشد یا این‎که سندش متصل نباشد می‎گوید: روینا عن النبی(ص) یا یروی عنه یا مثلاً یروی عن علی[ع] و سپس حدیث یا اثر را به‎صورت مسند ذکر می‌کند. البته این شیوه او در این کتاب است و در دیگر کتاب‎هایش شیوه‎های دیگری در ذکر حدیث دارد مثلاً در «اختلاف العلماء» فقط حدیث را به‎صورت مسند ذکر کرده و به اثر اشاره می‎نماید یا مثلاً در «الاشراف»، اشاره به حدیث یا اثر با همان شیوه اکتفا می‎نماید.[۵]

    وضعیت کتاب

    در استخراج این اثر به تنها نسخه موجود آن در کتابخانه «ایاصوفیای ترکیه» به شماره 1034 استناد شده است. در صفحه دوم ورقه اول این کتاب نوشته شده: «المجلد الاول من کتاب الاوسط و الاجماع و الاختلاف تألیف ابی بکر محمد بن ابراهیم بن المنذر النیسابوری» همچنین در نسخه خطی نوشته شده: این نسخه خطی که به خط احمد شیخ‎زاده، معین اوقاف حرمین، نوشته شده سلطان غازی محمود خان وقف کرده است.[۶]

    فهارس فنی کتاب شامل فهرست‎های موضوعات، آیات قرآنی، احادیث مسنده، آثار مسنده، فقها، احادیث و آثار ضعیفه، رجال احادیث و آثاری که درباره آن‎ها بحث شده، اعلام غیر رجال اسناد و فقها، شیوخ ابن منذر، اماکن و بلدان و قبایل، کلمات غریبه، ابیات وارده در میان متن، کتاب‎های وارده در متن و منابع و مآخذ، در انتهای هر جلد از کتاب ذکر شده است. در جلد سوم پس از ذکر این موارد، نمونه‎هایی از صفحات جلد و صفحات اول و آخر نسخه خطی کتابخانه‎های ایاصوفیا، دارالکتب مصر و کتابخانه طلعت ذکر شده است.

    تحقیق مجموع مجلدات اثر به دست دکتر ابوحماد صغیر احمد بن محمد حنیف انجام شده است. محقق اثر پیش‎ترها بخش کتاب الحدود این اثر را به‎عنوان رساله کارشناسی ارشدش تحقیق کرده بوده و اجزای دیگر یعنی کتاب‎های قصاص و دیات و معاقل و قسامه و مرتد را برای رساله دکترایش مورد تحقیق قرار داده است. وی سپس تکمیل این اثر را که برخی از علما آن را از کتاب‎های فقهی می‎شمارند و برخی دیگر از کتاب‎های حدیثی «چون هر دو ماده را داراست» در دستور کار خودش قرار می‌دهد تا خدمتی در راستای احیای میراث اسلامی انجام داده باشد.[۷]

    ابوحماد صغیر احمد در مقدمه جلد اول از استادش شیخ حماد انصاری به خاطر معرفی این کتاب به او و راهنمایی که در اثر برای وی داشته است و همچنین دکتر عبدالحمید غفاری که مشرف و داور رساله دکتری وی بوده است تشکر می‌کند.[۸]

    باوجوداینکه از تألیف این اثر بیش از ده قرن می‎گذرد لکن کمتر به خدمت گرفته شده از طرف دیگر بسیاری از علمای جدید و قدیم آن را مصدر اساسی در نقل مذاهب و دیدگاه‎های خود می‌دانند لذا محقق درصدد تحقیق آن قیام کرده تا خوانندگان و مباحثه گران از آن بهره‎مند گردند. از جمله کارهای محقق برای این اثر می‎توان به موارد ذیل اشاره کرد:

    1. تثبیت نصوص حدیثی و فقهی؛
    2. تثبیت اختلاف کلمات میان کتاب و نصوص حدیثی و فقهی در حاشیه آن؛
    3. تثبیت اختلاف کلمات میان این کتاب و کتاب اختلاف العلمای نویسنده؛
    4. تبیین مواضع آیات در سوره‎های قرآن کریم؛
    5. تخریج احادیث مسنده و غیر مسنده با مراعات موارد زیر:
      1. سعی در موافقت کامل تخریج با سند و متن؛
      2. اگر تخریج موافق با تمام سند یا متن نبوده در سند ذکر شده که مثلاً اخرجه فلان من طریق فلان یا در متن گفته شده نحوه او بغیر هذا اللفظ؛
      3. ترتیب در تخریج سند حدیث رعایت شده است؛
      4. اگر حدیثی نزد بخاری و مسلم یا یکی از آنان بوده تنها به تخریج آن دو یا یکی از آن کتاب دو اکتفا شده و اگر نزد کتاب دیگری غیرازاین دو کتاب بوده، سنن و مسانید برای آن ذکر شده است.
    6. تخریج آثار مسنده؛
    7. تخریج اقوال صحابه و پس از آنان از میان کتاب‎های آثار و خلاف؛
    8. تخریج اقوال ائمه اربعه اهل سنت از میان کتاب‎هایشان که برای بیان مذاهبشان نگاشته شده است؛
    9. شرح کلمات غریبه در متن؛
    10. معرفی بلدان و قبایل و اماکن؛
    11. ترجمه فقهایی که ابن منذر آرای خاص آنان را در مسائل خلافی ذکر کرده است در آخر صفحه زیر یک خط خاص در جایی که برای اولین مرتبه نامشان آورده شده است؛
    12. ترجمه اعلامی که راویان فقها یا قاریان یا ناقدان حدیث هستند؛
    13. وضع شماره‎های خاص برای کتاب‎ها مثلاً کتاب الطهاره به شماره 2، آداب المیاه 3، آداب الوضوء 4،...؛
    14. وضع شماره‎های مسلسل برای مسائل اجماعی و اختلافی از اول کتاب الطهاره تا آخرین مسئله کتاب با قرار دادن حرف «م» در ابتدای هر شماره؛
    15. وضع ارقام تسلسلی احادیث و آثار مسنده به ترتیب فوق با قرار دادن حرف «ح» قبل از هر شماره در هنگام ذکر حدیث و حرف «ث» قبل از شماره هنگام ذکر اثر، به جهت تمییز میان آن‎ها؛
    16. شماره‎بندی ابوابی که در کتاب طهارت ذکر شده، سپس ارقام دیگری برای ابواب کتاب المیاه و...؛
    17. اشاره به شماره صفحات نسخه خطی برای نشان دادن ابتدا و انتهای هر صفحه؛
    18. وضع فهارس فنی که در سطرهای بالایی به آن‎ها اشاره شد.[۹]

    برخی از کلمات رمزی کتاب از این قرار است: کلمات ثنا، نا، أنبا، و أنا به‎جای حدثنا و اخبرنا و انبأنا. «ح» قبل از عدد برای اشاره به حدیث. «ث» قبل از شماره برای اشاره به اثر. «م» قبل از شماره برای اشاره به مسئله اجماعی یا اختلافی. «الاصل» اشاره به نسخه کتابخانه ایاصوفیای ترکیه. «اختلاف» اشاره به نسخه کتاب اختلاف العلمای دارالکتب المصریه. «طلعت» اشاره به نسخه دارالکتب المصریه از «الاختلاف». «الف» اشاره به لوح اولی از ورقه نسخه خطی. «ب» اشاره به لوح دوم از نسخه خطی. و اسامی مختصر کتاب‎ها و مؤلفین به شکل ذیل: بق: بیهقی در السنن الکبری. ت: ترمذی در الجامع. جه: ابن ماجه در سننش. حم: احمد بن حنبل در مسندش. خ: بخاری در الصحیح. د: ابوداود در سننش. شب: ابن ابی شیبه در المصنف. ط: طبقات. طف: طبری در تفسیرش و....[۱۰]

    پانویس

    منبع مقاله

    مقدمه جلد اول کتاب.

    وابسته‌ها