الإرشاد إلی سبيل الرشاد

    از ویکی‌نور
    الإرشاد إلی سبيل الرشاد
    الإرشاد إلی سبيل الرشاد
    پدیدآورانمنصور بالله، قاسم بن محمد (نويسنده) عزان، محمد يحيي سالم (مترجم)
    ناشردار الحکمة اليمانية
    مکان نشريمن - صنعا
    چاپ1
    زبانعربي
    تعداد جلد1

    الإرشاد إلی سبيل الرشاد، تألیف المنصوربالله قاسم بن محمد بن علی، کتابی است به زبان عربی در یک جلد با موضوع کلام اسلامی. این اثر یک جلد از مجموعه «من مصادر العقائد عند الشيعة الزيدية» است. تلاش نویسنده در این کتاب بر روشن‎سازی جواز یا عدم جواز اختلاف در مسائل شرعی و عمل به آن است. او برای این کار از قواعد فقهی، اصولی، قرآن کریم و روایات معصومین(ع) بهره می‎برد. محمد یحیی سالم عزان تحقیق این کتاب را انجام داده و بر آن تعلیقه نوشته است.

    ساختار

    کتاب دارای مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب در شش فصل می‎باشد.

    گزارش محتوا

    المنصوربالله قاسم در مقدمه پس از حمد خدا و درود بر بندگان برگزیده‎اش، می‎نویسد: از آنجا که در میان امت محمدی(ص)، در استنباط احکام شرعیه اختلاف وجود دارد و حال اینکه خدا و پیامبر و دین ما یکی است، بر شخص عاقل لازم است که به کتاب الهی و سنت پیامبر(ص) نظر کند که آیا کتاب و سنت چنین اختلافی را اجازه داده‎اند تا در این صورت در اختلافمان معذور باشیم یا اجازه نکرده‎اند؟ چاره در این موارد چیست؟ زیرا کم‎کاری در نظر در چنین اموری، مخاطره بلا ملجأ است که ضرورت عقلی و دلیل شرعی (خدای متعال در آیه 36 سوره اسراء فرموده: و لا تقف ما ليس لك به علم) بر قبح آن دلالت دارد.

    نویسنده در این اثر بیان مباحثی را در راستای روشن شدن این مطلب برای طالبین حقیقت، وعده می‎‎دهد و متعهد می‎شود که تمام سعیش را در این امر انجام خواهد داد[۱].

    محقق کتاب، محمد یحیی سالم عزان، درباره محتوای مطالب آن چنین شرح می‎دهد: قاسم المنصوربالله، محتوای مطالب این کتاب را در شش فصل بیان کرده است. او در فصل اول، عدم شرعیت اختلاف میان فرقه‎های مسلمان را تقریر کرده و ادله‎ای بر وجوب اتفاق میان آنان اقامه کرده و پس از آن نظریات علما در این‎باره را ذکر نموده و به نقد آنها پرداخته است و پس از نقد نظریات آنان این مطلب را بیان کرده که مجتهد در راه دستیابی به نظر شرع ممکن است مصیب یا مخطی باشد که البته در صورت دوم، خطایش معفوعنه می‎باشد.

    وی در فصل دوم بر بیان این نکته تأکید دارد که در میان فرقه‎های مسلمان، یکی برحق است و فرقه حق در همه زمان‎ها باید موجود باشد (وجودش ضروری است)؛ این طایفه و فرقه همان است که به قرآن کریم تمسک کرده و ملتزم به تعالیم آن است و هدایت‎شده به هدایت رسول خدا(ص) است؛ این ویژگی‎ها همگی در جماعت اهل‎بیت(ع) جمع شده است. قاسم، شواهدی از قرآن و سنت بر وجوب تمسک به آنان(ع) ارائه می‎کند. او در فصل سوم، وقوع اختلاف بین افراد اهل‎بیت(ع) و برخی اسباب آن را بیان می‎نماید.

    فصل چهارم کتاب، دربردارنده دو مطلب است؛ اولین مطلب، وجوب نظر در صحت ادله است و این که افراد اهل‎بیت(ع) در این امر مانند سایر مردم هستند و هیچ دلیلی بر وجوب تبعیت افراد عترت به‎جز درباره حضرت علی(ع) وارد نشده است. نویسنده در توضیح این مطلب بر وجوب رد اقوال آحاد عترت به کتاب و سنت تأکید می‎کند و برای این کلام به بخشی از نصوص ائمه(ع) که بر این معنی تأکید دارد، استشهاد می‎کند. او در دومین مطلب، کیفیت تعامل با مسائل اختلافی را روشن می‎کند؛ از نظر او مسئله اختلافی دو نوع است: نوعی که در آن اجماعی وجود دارد که بتوان به آن عمل کرد و نوع دوم موردی است که عمل به آن به‎خاطر عدم وجود اجماع ممکن نیست که در این مورد باید حکم به تخییر کرد؛ این در جایی است که در تعیین مشروع از آن (بعد از علم به وجوب آن) اختلاف شودو اگر در تعیین محظور از آن (بعد از اتفاق بر مباح بودن تجنب از جمیع آن) اختلاف شود، وظیفه وقوف است.

    وی در فصل پنجم، اقوال مخالفان عترت را بیان می‎کند و در فصل ششم از عمل به نظریات کسانی که در استدلالاتشان از کلمات ائمه(ع) استفاده نکرده‎اند، منع می‎کند[۲].

    محمد یحیی سالم عزان، سپس صفحاتی را در توثیق نسبت کتاب به این مؤلف اختصاص می‎دهد[۳].

    وضعیت کتاب

    محقق، در تحقیق این کتاب از دو نسخه خطی استفاده کرده است[۴].

    در صفحات 30 و 31، رونوشتی از صفحات نسخه‎های خطی الف و ب این کتاب ارائه شده است. او در انتهای نگارش مقدمه‎اش از علی بن احمد بن محمد مفضل به‎خاطر مراجعه کتاب و ارائه نظریاتی در اصلاح آن تشکر می‎کند[۵] و کارهایی را که روی کتاب انجام داده چنین شرح می‎‎دهد: مقابله بین نسخه‎ها و تصحیح اغلاط و ضبط کلمات مشکل و ثبت موارد اختلاف نسخه، تخریج احادیث (در مواردی که به حدیث دست نیافته است، در حاشیه به این امر تذکر داده است)، ترجمه رجال وارد در کتاب، شرح و ضبط الفاظ لغوی غریب و توضیح و تعلیقه در مواردی که نیاز به چنین امری بوده است، مراجعه به اقوال و ارجاع به اصول آنها، تخریج آیات قرآنی و ضبط صحیح آنها، فهرست‎بندی، پاراگراف‎بندی و مرتب کردن جمله‎ها و سایر موارد ویرایشی مانند افزودن نقطه و فاصله و پرانتز و...، افزودن برخی توضیحات به نص در داخل []، نگارش مقدمه‎ای مفصل بر این کتاب که در آن درباره محتوای مطالب و بیوگرافی نویسنده قلم زده است، افزودن فهارس فنی (شامل آیات، احادیث، اعلام، کتاب‎ها و مکان‎ها) به کتاب[۶].

    پانویس

    1. ر.ک: مقدمه نویسنده، ص35
    2. ر.ک: مقدمه محقق، ص24-25
    3. ر.ک: همان، ص25-27
    4. ر.ک: همان، ص28
    5. ر.ک: همان، ص34
    6. ر.ک: همان، ص32-33

    منابع مقاله

    مقدمه‎های محقق و مؤلف.


    وابسته‌ها