التوحيد، بحوث في مراتبه و معطياته
التوحيد، بحوث في مراتبه و معطياته، تقریرات دروس سید کمال حیدری (متولد 1335ش)، پیرامون توحید و مسائل مربوط به آن است که توسط جوادعلی کسار، نگاشته شده است.
| التوحيد، بحوث في مراتبه و معطياته | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حیدری، سید کمال (نويسنده) توفیق، خالد (محرر) |
| ناشر | دار فراقد |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1427ق |
| چاپ | پنجم |
| شابک | 964-96354-4-0 |
| موضوع | توحید، خدا، اثبات، خداشناسی، |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ح9ت9 BP 217 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در دو جلد، در چندین مبحث، تنظیم شده است.
نویسنده در ابتدای هر مبحث، چارچوبی کلی از مطالب را ارائه داده و در انتها، خلاصه‌ای از مطالب را ذکر کرده است.
گزارش محتوا
در مقدمه، ضمن اشاره به اهمیت کسب معرفت و مقدمه بودن آن در رسیدن به کمال و یقین و عبادت خداوند[۱] و ذکر روایاتی از معصومین(ع) در بیان جایگاه ویژه معرفت توحیدی[۲]، به توضیح و تشریح دیدگاه اهل‌بیت(ع) پیرامون موضوع توحید پرداخته شده[۳] و هدف کتاب، تبیین دیدگاه اهل‌بیت(ع)، نسبت به مسأله توحید، دانسته شده[۴] و سپس، توضیحاتی پیرامون کتاب، ارائه گردیده است[۵].
جلد اول، در دو قسم، به توحید ذاتی و صفاتی اختصاص یافته است. در قسم اول، به‌عنوان مباحث مقدماتی، در ضمن سه بحث، به بررسی اقسام توحید ذاتی و آثار مراتب بر آن، پرداخته شده است:
مبحث نخست خود از دو بخش اصلی تشکیل شده است. در بخش اول، ابتدا به بحث از فطرت توحیدی انسان پرداخته شده[۶] و سپس، ضمن اشاره به ارتباط کمال انسانی با معرفت توحیدی[۷]، به بیان فضیلت معرفت توحیدی پرداخته شده[۸] و پس‌ازآن، دلایل نقلی برای مراتب سه‌گانه توحید (ذاتی، صفاتی و افعالی)، موردبحث و بررسی قرار گرفته[۹] و در پایان، ضمن توضیح اساس معرفت توحیدی[۱۰] و معنای وحدت[۱۱]، وحدت عددی و وحدت حقه حقیقی[۱۲] و دیدگاه قرآن به توحید ذاتی[۱۳]، ارتباط میان مراتب سه‌گانه توحید توضیح داده شده[۱۴] و سپس، به تحلیل حدیث «واقعه الجمل» پرداخته شده است[۱۵].
در مبحث دوم، با استفاده از استدلالات قرآنی و روایی، به تشریح و توضیح توحید واحدی پرداخته شده است. نامتناهی بودن خداوند؛ اثبات ازلیت و ابدیت آن؛ مبدأ اول و آخر و ظاهر و باطن بودن و نفی تثلیث، نتایج این مبحث می‌باشد[۱۶].
در مبحث سوم، بحث پیرامون توحید احدی می‌باشد. نویسنده توحید احدی را به نفی ترکیب از حق و اثبات بساطت آن معنا نموده و سپس به مباحث زیر، پرداخته است: دلیل عقلی بر توحید احدی؛ دلیل نقلی (بعد قرآنی و روایی) و آثار و نتایج بحث که عبارتند از: اثبات توحید صفاتی و افعالی، اثبات عدم محدودیت و نامتناهی بودن خداوند و محال بودن معرفت و شناخت کنه خداوند[۱۷].
قسم دوم، در شش مبحث زیر، به مباحث مربوط به توحید صفاتی، پرداخته شده است:
در مبحث نخست، نظریات مطرح شده در جهان اسلام، پیرامون صفات خداوند، موردبحث قرار گرفته است. مهم‌ترین موضوعات این بحث، عبارتند از: فرق میان صفت و اسم؛ صفات ثبوتیه و سلبیه؛ تعداد صفات؛ صفات ذاتیه و فعلیه؛ صفات ذاتیه و خبریه؛ معتزله و نظریه نیابت ذات؛ کرامیه و حدوث صفات؛ اشاعره و نظریه مغایرت؛ امامیه و نظریه عینیت صفات با ذات و حقیقت ذات و تعدد مفاهیم[۱۸].
مبحث دوم، بحثی روش‌شناسانه پیرامون رویکردهای مطرح شده در معرفت و شناخت صفات خداوند بوده و در این زمینه، به بررسی سه رویکرد موجود در این زمینه، پرداخته شده است که عبارتند از: مشبهه، معطله و امکان معرفت[۱۹].
مبحث سوم تا ششم، به بحث پیرامون صفات خداوند اختصاص یافته است که به ترتیب عبارتند از حیات؛ علم؛ قدرت سمع و بصر. از جمله موضوعات مطرح شده در این مباحث، عبارتند از: علم خداوند به ذات خود؛ علم خداوند به اشیاء قبل از ایجاد آنها؛ علم خداوند به اشیاء هنگام ایجاد آنها؛ بداء در قرآن و سنت؛ کیفیت تحقق سمع و بصر و...[۲۰].
در خاتمه این جلد، ارتباط توحید با زندگی عمومی انسان، مورد بررسی قرار گرفته و به موضوعات زیر، پرداخته شده است: نقش و حدود معرفت؛ توحید و اهل‌بیت(ع)؛ توحید و سلطه تشریعی پیامبر(ص)؛ توحید و نفی شرک؛ توحید و تنظیم اصول؛ توحید و مدلولات اجتماعی و...[۲۱].
نویسنده در ابتدای جلد دوم در ضمن تمهید می‌گوید: برای توحید سه بستر جهت بحث وجود دارد: توحید در ذات، توحید در صفات و توحید در افعال. از همین جهت است که برای توحید سه مراتب متصور می‌شود. توحید ذاتی، توحید صفاتی و توحید افعالی. مباحث توحید ذاتی و صفاتی در جلد اول به پایان رسید و در جلد دوم با بحث از توحید افعالی آغاز می‌شود[۲۲].
در این جلد، ابتدا در مقدمه‌ای کوتاه، چهارچوب کلی بحث تبیین و سپس در نه مبحث به شرح زیر، مطالب پی گرفته شده است:
مبحث اول، درباره توحید در خالقیت بوده و پس از مقدمات عمومی پیرامون تعریف و تبیین معانی لغوی و اصطلاحی این واژه، دربردارنده رویکردهای فکری و نظری مسلمانان درباره امور طبیعی و اختیاری مطرح شده در این زمینه است و اختیار یا مجبور بودن انسان در افعال خویش را توضیح داده است. این رویکردها عبارتند از نظریه جبر، اختیار و امربین‌الامرین[۲۳].
در مبحث دوم، به موضوع قضا و قدر و اشکلات مطرح شده پیرامون نظریه تعطیل شدن فعل انسان و عدم اختیار در انجام کارها، موردبحث و بررسی قرار گرفته است. از جمله موضوعات مهم مطرح شده در این مبحث، بررسی عقاید و نظریات متفکران معاصر مسلمان (اعم از شیعی و سنی) پیرامون موضوع قضا و قدر می‌باشد. در این زمینه، نظریه متفکرانی همچون عبده، کواکبی، ابن بادیس، کاشف الغطا، صدر، مغنیه و مطهری موردبحث و بررسی قرار گرفته است[۲۴].
بحث سوم، به موضوع نظام احسن و مشکل وجود شرور در آن، اختصاص یافته است. نویسنده در این مبحث ابتدا استدلالات عقلی و نقلی بر وجود نظام احسن اقامه نموده و سپس، مسأله شرور و نظرات مطرح شده پیرامون آن را بررسی نموده است[۲۵].
در سایر مباحث کتاب، به ترتیب به موضوعات زیر پرداخته شده است: توحید ربوبی؛ عرش و کرسی؛ اسماءالحسنی؛ مظهر اسم اعظم بودن پیامبر(ص) و ائمه(ع)؛ صفات سلبیه و رؤیت.
وضعیت کتاب
فهارس هر جلد، در انتهای همان جلد آمده است که عبارتند از: فهرست آیات؛ احادیث؛ ابیات؛ اصطلاحات؛ اعلام؛ مصادر و موضوعات.
در پاورقی‌ها که مفصل و با دقت نوشته شده، علاوه بر ذکر منابع[۲۶]، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است[۲۷].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ج1، ص6
- ↑ همان، ص7
- ↑ همان، ص9
- ↑ همان، ص16
- ↑ همان، ص26- 36
- ↑ متن کتاب، ج1، ص40
- ↑ همان، ص41
- ↑ همان، ص43
- ↑ همان، ص48
- ↑ همان، ص50
- ↑ همان، ص51
- ↑ همان
- ↑ همان، ص53
- ↑ همان، ص59
- ↑ همان
- ↑ همان، ص63- 86
- ↑ همان، ص87- 104
- ↑ همان، ص110- 158
- ↑ همان، ص161- 187
- ↑ همان، ص193- 432
- ↑ همان، ص439- 463
- ↑ تمهید، ج2، ص7
- ↑ متن کتاب، ج2، ص11- 135
- ↑ همان، ص145- 250
- ↑ همان، ص256- 297
- ↑ ر.ک: پاورقی، ج2، ص169
- ↑ همان، ص171- 173
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.