الدرة الفاخرة في تحقيق مذاهب الصوفية و المتكلمين و الحكماء المتقدمين
| الدرة الفاخرة فی تحقیق مذاهب الصوفیة و المتكلمین و الحكماء المتقدمین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | لاری، عبدالغفور (شارح)
مدرس موسوی، علی (مترجم و شارح) هیر، نیکلاس (مصحح) آدامز، چارلز (زير نظر) عمادالدوله، بدیع‌الملک بن امامقلی (نویسنده) جامی، عبدالرحمن بن احمد (نویسنده) محقق، مهدی (زير نظر) آرام، احمد (مترجم مقدمه) |
| ناشر | دانشگاه تهران |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1358 ش |
| چاپ | 1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الدرة الفاخرة في تحقيق مذهب الصوفية و المتكلمين و الحكماء المتقدمين، به زبان عربى، نوشته نور‌الدين، عبدالرحمن جامى، صوفى، شاعر و اديب شهير قرن نهم هجرى، اثرى است كه نویسنده در آن به محاكمه ميان متكلمان و متصوفان و فلاسفه مى‌پردازد.
ساختار
كتاب، بدون آنكه داراى باب‌بندى و فصل‌بندى خاصى باشد، يازده مسئله را مطرح مى‌كند كه همه آنها مدت چند قرن محل نزاع ميان متكلمان و فيلسوفان و عرفاء بوده است.
گزارش محتوا
مسائل مطرح شده، به ترتيبى كه در كتاب آمده، به قرار زير است:
- مفهوم وجود خدا و نسبت آن به ذات او، بدين معنا كه آيا وجود حق عين ذات اوست يا زايد بر آن است؟؛
- وحدت خدا و ضرورت اثبات آن؛
- ماهيت صفات خدا و ارتباط آنها با ذات او، بدين معنا كه آيا صفات خدا عين ذات اوست يا زايد بر آن است؟؛
- ماهيت علم خدا و مسئله نسبت دادن علم به خدا، بدان صورت كه معارض با يگانگى يا واجب‌الوجودى او نباشد؛
- علم خدا به جزئيات و مسائلى كه از نسبت دادن اين‌گونه علم به خدا لازم مى‌آيد؛
- ماهيت اراده خدا و اينكه آيا اراده، صفتى متمايز از علم اوست يا چنين نيست؟؛
- ماهيت قدرت خدا و مسئله وابسته به آنكه خدا، فاعل مختار است يا چنين نيست؟؛
- مسئله ازلى بودن عالم يا آغاز داشتن آن و بحث در اينكه آيا عالم قديم مى‌تواند از فاعل مختار نتيجه شود يا نه؟؛
- ماهيت كلام خدا و مسئله قديم بودن يا مخلوق بودن قرآن؛
- افعال اختيارى بندگان و اينكه انجام گرفتن آنها به قدرت خداى تعالى است؛
- صدور عالم از خدا و بحث در مسئله امكان صدور معلول‌هاى مختلف از علّت واحد.
جامى، در مورد هر يك از اين مسائل، نخست، مذاهب متقابل متكلمان و فيلسوفان و سپس مذهب متصوفه را بيان مى‌كند، ولى مذهب صوفيه را تنها به‌صورت مذهب معقولى در مقابل مذاهب كلامى يا فلسفى نمايش نمى‌دهد، بلكه آشكارا آن را به‌صورت مذهب برترى معرفى مى‌كند، خواه بدان باشد كه وى نظرهاى متقابل كلامى و فلسفى را در مورد مسئله واحد با هم سازش مى‌دهد و خواه بدان كه وى از مسائلى كه لزوما از مذاهب مورد قبول متكلمان يا فيلسوفان نتيجه مى‌شود، اجتناب مى‌ورزد؛ مثلاًاين نظر متصوفان كه صفات خدا در خارج عين ذات اوست، ولى در ذهن، زائد بر آن است، نماينده مذهبى ميان دو مذهب متكلمان و فيلسوفان است كه آنان، صفات خدا را زائد بر ذات او مى‌دانند و اينان، صفات را عين ذات مى‌دانند.
موضوع كتاب در حدّ خود، بديع و جالب توجه است، چرا كه در آن پاره‌اى از مسائل فلسفى (يا علوم عقلى) مطرح شده و از نظر حكيم و عارف و صوفى و متكلم مقايسه و بررسى شده است. بر خلاف عصر حاضر كه فلسفه تطبيقى، خود، به‌صورت يك موضوع عمده و اصلى رشته‌هاى مختلف فلسفى شناخته شده، در عصر جامى؛ يعنى حدود 600 سال پيش، به‌صورت تطبيقى مسائلى را مورد بحث قرار دادن و پيرامون آنها به نگارش رساله يا كتاب پرداختن، كارى بسيار بديع و جالب بوده است.
يكى از فوايد مهم كتاب اين است كه مى‌توان تا اندازه زيادى چگونگى تطور مسائل مورد بحث را در عصور مختلف به دست آورد و تلقى هر مشربى را از مسائل مذكور بر اساس اصول اوليه مورد اعتقاد، استنباط كرده و فهميد. اين مطلب از نظر بررسى تاريخى مسائل فلسفى در قرون اخير كه تقريبا هيچ‌گاه به‌طور علمى و كامل مورد تحقيق قرار نگرفته، بسيار بااهميت است.
وضعيت كتاب
بر اين كتاب، شروح متعددى نگاشته شده، از جمله شرح عبدالغفار لارى، «التحريرات الباهرة لمباحث الدرة الفاخرة»، تأليف ابراهيم بن حسن الكورانى، سال 1118ق، «الرسالة القدسية الطاهرة بشرح الدرة الفاخرة»، تأليف ابراهيم بن احمد الكردى الحسين‌آبادى، سال 1106ق، «الفريدة النادرة في شرح الدرة الفاخرة»، تأليف ابوالعصمة، محمد معصوم بن مولانا بابا سمرقندى و «شرح الدرة الفاخرة» از مؤلفى ناشناخته.
شروح مذكور، علاوه بر شرح متن «الدرة الفاخرة»، حاوى حواشى خود جامى بر كتاب نيز مى‌باشند.
نسخه‌شناسى
كتاب، داراى دو متن كوتاه و بلند است؛ متن كوتاه، مشتمل بر بندهاى 1 تا 73 است كه ظاهرا متن اصلى كتاب است كه بنا به درخواست سلطان محمد دوم نگاشته شده، در صورتى كه متن بلند، شامل بندهاى متمّم 72 تا 92 مى‌باشد. نسخه‌هاى هر دو متن، متعدد است.
برخى از نسخ خطى اين اثر عبارتند از:
- نسخه دار الكتب الظاهرية، دمشق، به شماره عمومى 9276؛
- نسخه دار الكتب المصرية، قاهره (عقايد تيمور 393)؛
- نسخه كتاب‌خانه دولتى ميراث فرهنگى پروسى، برلين (اشپرنگر 677).
متن نسخه بلند كتاب، به سال 1328ق، در قاهره به چاپ رسيده است.
در تهيه متن حاضر در برنامه، از 24 نسخه خطى (كه سه نسخه فوق بخشى از آن است)، به اضافه نسخه چاپ قاهره بهره گرفته شده است.
نسخه برنامه، مشتمل بر شرح عبدالغفور لارى، مريد و شاگرد جامى، شرح فارسی كتاب، موسوم به حكمت عماديه، نوشته بديع الملك ميرزا، ملقب به عمادالدوله و مقدمه مصحح انگليسى پروفسور نيكولا هير مى‌باشد. مقدمه نيكولا هير توسط آقاى احمد آرام، به فارسی ترجمه شده و آقاى دكتر سيدعلى موسوى بهبهانى (مصحّح ترجمه و شرح فارسی كتاب) نيز مقدمه‌اى به اثر حاضر افزوده است.
نسخه حاضر در برنامه، به اهتمام نيكولا هير و على موسوى بهبهانى در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 67 صفحه مقدمه، 222 صفحه متن و شرح و 34 صفحه مقدمه انگليسى، در سال 1358ش، توسط انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامى دانشگاه مك گيل كانادا، شعبه تهران، منتشر شده است.
منابع مقاله
- مقدمه نيكولا هير؛
- مقدمه دكتر سيدعلى موسوى بهبهانى.