نمایش مبدأ برای الرجال (حر عاملی)

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR36383J1.jpg
| عنوان =الرجال
| عنوان‌های دیگر =
| پدیدآوران = 
[[حر عاملی، محمد بن حسن]] (نویسنده)

[[فاضلی، علی]] (محقق)
| زبان =عربی
| کد کنگره =‏‎‏BP‎‏ ‎‏114‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏4‎‏ر‎‏3‎‏*
| موضوع =
حدیث - علم الرجال
| ناشر = 
مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر
| مکان نشر =قم - ایران
| سال نشر = 1385 ش یا 1427 ق 

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE36383AUTOMATIONCODE
| چاپ =1
| شابک =964-493-131-9
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =36383
| کتابخوان همراه نور =36383
| کد پدیدآور =
| پس از =
| پیش از =
}}
'''الرجال'''، اثر [[محمد بن حسن حر عاملى]] از محدثان بنام قرن يازدهم هجرى به زبان عربى است كه توسط [[على فاضلى]] مورد تحقيق قرار گرفته است.

مؤلف، كتاب را در 1073ق در سن 40 سالگى تأليف كرده است.

بعضى از فهرست‌نگاران به‌غلط اين كتاب را به [[مولى مراد بن محمدصادق كشميرى]] از شاگردان مؤلف منسوب كرده‌اند و منشأ اين اشتباه، كتابت نسخه‌اى از اين كتاب توسط اوست.<ref>[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/580533 طاوسى مسرور، سعيد، ص25]</ref>

==ساختار==
در ابتداى اين كتاب يك جلدى، مقدمه محقق و چند تصوير از نسخه خطى آمده است.

مؤلف در مقدمه كوتاه خود، اين كتاب را چكيده احوال رجال از ممدوحان و مذمومان معرفى كرده و روش خود در تنظيم كتاب را بيان كرده است. ترتيب رجال در اين كتاب بر اساس نام راويان به ترتيب حروف الفبا است و به هر حرفى از حروف الفبا يك باب اختصاص داده شده است. اين بخش از كتاب، حاوى اسامى 1646 راوى است. در انتهاى اين ابواب، 3 باب به عناوين ذيل قرار گرفته است:

#باب كنيه‌ها شامل 176 كنيه؛
#افرادى كه نامشان با ابن شروع مى‌شود شامل 39 نام؛
#باب نسب و القاب شامل 61 لقب.<ref>[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/580533 طاوسى مسرور، سعيد، ص25]</ref>

==گزارش محتوا==
برخى ويژگى‌هاى اين كتاب عبارت است از:

#اصرار مؤلف بر اختصار، از سراسر كتاب مشهود است.
#ذكر ممدوحان، مذمومان و احيانا مجاهيل را شامل مى‌شود و به مهملان اشاره نمى‌كند.
#مؤلف به جهت رعايت اختصار، علائمى را براى منابع در نظر گرفته كه در مقدمه به اين علائم اشاره كرده و در متن كتاب از آن‌ها استفاده مى‌كند؛ علائم اختصارى اين كتاب به دو دسته تقسيم مى‌شوند:
#:الف)- كتب رجال: براى نمونه:
#:صه: [[خلاصة الأقوال]] [[علامه حلى]].
#:ست: [[الفهرست شيخ طوسى]].
#:جغ: [[رجال شيخ طوسى]].
#:د: [[رجال ابن داود]].
#:و...
#:ب)- علائمى كه نشان‌دهنده اصحاب هريك از ائمه(ع) هستند؛ براى نمونه:
#:ضا: اصحاب [[امام رضا(ع)]].
#:رى: اصحاب [[امام حسن عسکری(ع)]].
#:لو: كسانى كه از ائمه(ع) روايت نكرده‌اند.
#:و...
#: گفتنى است كه مؤلف گاهى در كتاب خود از رموزى استفاده كرده كه آن‌ها را در مقدمه معرفى نكرده است. اين رموز عبارت است از: غض: براى [[ابن غضائرى]]، عق: براى عقيقى، ضح: براى [[إيضاح الاشتباه]] و يه: براى [[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه]].
#[[شيخ حر عاملى]] براى كتاب خود خاتمه‌اى نيز تنظيم كرده كه مشتمل بر 4 فايده رجالى است. او اين فوايد را بيشتر بر اساس [[خلاصة الأقوال]] [[علامه حلى]] تنظيم نموده و گاهى نيز به [[فهرست شيخ طوسى]] ارجاع مى‌دهد. اين فوايد به ترتيب عبارت است از:
#: فايده در باب استعمال فراوان «عدة من أصحابنا» در [[الکافی|كتاب كافى]].
#: فايده در باب مشخص نمودن برخى راويان مشترك.
#: فايده در باب برخى طرق [[شیخ طوسی|طوسى]] در [[تهذیب الاحکام|تهذيب]] و [[استبصار]].
#: فايده در باب طرق صدوق در «[[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه]]» كه مفصل‌ترين اين فوايد است.<ref>[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/580533 همان]</ref>
#مؤلف براى تأليف كتابش از منابع شيعى و سنى استفاده كرده است كه منابع شيعى عبارت است از:
#:[[اختيار معرفة الرجال (تحقیق رجایی)|رجال كشى]]، [[رجال نجاشى]]، [[رجال طوسی]] و [[فهرست شيخ طوسى]] و [[خلاصة الأقوال علامه حلى]].
#:ديگر منابعى كه مؤلف از آن‌ها بهره برده است، عبارت است از:
#:[[رجال برقى]]؛ [[كافى كلينى]]؛ [[كمال‌الدين و تمام النعمة]]، [[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه]]، [[ثواب الأعمال و عقاب الأعمال|ثواب الأعمال]] و [[عيون أخبار الرضا]]، از [[شيخ صدوق]]؛ [[ارشاد شيخ مفيد]]؛ [[الاستبصار]] و [[الغيبة]] از [[شيخ طوسى]]؛ [[إعلام الورى]] (ربيع الشيعة) اثر [[امين‌الاسلام طبرسى]]؛ [[احتجاج]] از [[ابومنصور طبرسى]]؛ [[معالم العلماء]] از [[ابن شهرآشوب]]؛ [[بشری المحققین|البشرى]] از [[ابن طاووس حلى]]؛ [[رجال ابن داوود]]؛ [[إيضاح الاشتباه]] از [[علامه حلى]]؛ [[حواشى خلاصة الأقوال]]، [[الرعاية في علم الدراية]] و [[روض الجنان في شرح إرشاد الأذهان]] از [[شهيد ثانى]]؛ [[منهج المقال]].
#: منابع اهل تسنن:
#:[[وفيات الأعيان و أنباء أبناء الزمان|وفيات الأعيان]]؛ [[القاموس المحيط]] و...
#مؤلف در ترجمه جعفر بن سليمان ضبعى مى‌نويسد: «عامه او را توثيق نموده و او را به زهد و تشيع وصف كرده‌اند». دانسته نيست كه مؤلف از كدام‌يك از كتب اهل تسنن استفاده كرده است؛ هرچند ممكن است منبع وى، [[تهذيب الكمال]] باشد.<ref>[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/580533 همان، ص25 و 26]</ref>
#مؤلف غالباً آراى رجاليان قبل از خود را ذكر مى‌كند، بدون آنكه خود اظهار نظر كند. اما در برخى موارد اختلافى، نظر خود را بيان نموده است؛ براى نمونه:
#:- جابر بن يزيد جعفى: تنها نظر خود را بيان كرده و به منابع پيش از خود ارجاع نمى‌دهد. او مى‌نويسد: هرچند روايات در مدح و ذم او وارد شده است، اما مدح ارجح است. رجاليان در باب او اختلاف دارند و اكثرا او را تضعيف نموده‌اند، اما آنچه از احاديث ظاهر مى‌شود ترجيح مدح است و ذم مبنى بر تقيه است.<ref>متن كتاب ص75، ش261</ref>
#:- ابان بن عثمان احمر بجلى: ناووسى بودن وى را رد كرده است.<ref>همان، ص35 و 36، ش7</ref>
#:- حذيقة بن منصور: توثيق وى اقوى است.<ref>همان، ص85، ش337</ref>
#:- ذريح محاربى: مدح وى را مرجح دانسته است.<ref>همان، ص119، ش573</ref>
#:- ابوخديجه سالم بن مكرم: باآنكه وى را برخى از رجاليان تضعيف كرده‌اند، توثيق را خالى از قوت ندانسته است.<ref>همان، ص129، ش628</ref>
#در مواردى براى توثيق (مدح) يا تضعيف (ذم) به روايات و كتب حديث استناد كرده است.<ref>براى نمونه: همان، ص49، ش83؛ ص65، ش192؛ ص105، ش492</ref>؛ مانند استناد به روايتى از [[ثواب الأعمال]] در مدح [[عبدالعظيم حسنى]].<ref>همان، ص152، ش795</ref>
#اگر فردى از راويان داراى كتاب يا اصل باشد بدان اشاره مى‌كند.<ref>براى نمونه: همان ص34، 47، 60، 96 و...</ref>
#ضبط صحيح برخى موارد اختلافى را تذكر داده است؛ مانند: احمد بن زياد الهمدانى: بالمعجمة.<ref>همان، ص50، ش89</ref>يا ابراهیم بن ابى‌الكرّام: مشددا.<ref>همان، ص39، ش18</ref>، عبداللّه بن جريج: ابن جريج، بالضمتين و الجيمين (اين قول را از ابن داوود نقل كرده است).<ref>همان ص156، ش816</ref>
#به اختلاف نسخ اشاره كرده است؛ مانند: حكم بن بشار كه در نسخه‌اى حكم بن يسار ضبط شده است.<ref>همان، ص105، ش488 و 495</ref>
#:حسن بن بشار مدائنى كه مؤلف نام صحيح وى را حسین مى‌داند.<ref>همان، ص87، ش349؛ ص96، ش429</ref>
#در باب اصحاب رسول خدا(ص) معمولا به ذكر اطلاعاتى بسنده كرده و از تصريح به توثيق يا تضعيف خوددارى كرده است، اما در مواردى به ممدوح بودن يا مذموم بودن برخى از آنان تصريح كرده است؛ مانند مذموم بودن انس بن مالك.<ref>همان، ص67، ش207</ref>و زيد بن ثابت.<ref>همان، ص126، ش615</ref>و ممدوح بودن بلال.<ref>همان، ص71، ش242</ref>و ابوذر.<ref>همان، ص80 و 81، ش306</ref>
#در باب فرزندان ائمه اطهار(ع) غالباً به ارشاد شيخ مفيد اعتماد نموده است؛ مانند: احمد بن موسى بن جعفر الكاظم(ع).<ref>همان، ص58، ش135</ref>؛ حسین بن على بن حسین(ع).<ref>همان، ص99 و 100، ش448</ref>؛ زيد بن على بن حسین(ع).<ref>همان، ص126 و 127، ش618</ref>
#در تعداد قابل توجهى از موارد اختلافى، به آراى [[شهيد ثانى]] در تعديل و ترجيح روات اعتماد نموده است (براى نمونه: همان، ص84، ش333؛ ص105، ش490؛ ص111، ش523).
#در كار مؤلف خطاهایى نيز ديده مى‌شود. او فهرست منتجب‌الدين را از منابع خود معرفى كرده و براى آن رمز «م» قرار داده است؛ حال آنكه تنها يك بار از آن در باب سيف بن عميره نقل كرده است. جالب آنجاست كه مطلب منقول از [[فهرست منتجب‌الدين]] در اين كتاب نيست، بلكه در [[معالم العلما]]ى [[ابن شهرآشوب]] است. گفتنى است كه مؤلف كرارا از [[إعلام الورى]] (ربيع الشيعة) طبرسى نقل كرده است، اما به‌اشتباه آن را از [[ابن طاووس]] مى‌داند.<ref>براى نمونه: همان، ص44، ش49؛ ص47، ش70</ref>
#: مؤلف، براى مدح ابوايوب انصارى به باب جنائز كافى ارجاع مى‌دهد، اما در مصدر مدح ابوسعيد خدرى است، نه ابوايوب انصارى.<ref>همان، ص111-112، ش527</ref>..<ref>[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/580533 ر.ک: طاوسى مسرور، سعيد، ص26 و 27]</ref>

== وضعيت كتاب ==
پاورقى‌ها به ارجاع‌نويسى، اختلاف نسخ و رفع ابهامات و اشكالات متن اختصاص يافته است. مصادر تحقيق در پایان كتاب آمده است.

محقق در ابتداى كتاب، ترجمه مؤلف و نمونه‌هایى از اجازات او را آورده و فهرستى از مصادر ترجمه وى ارائه كرده است.<ref>مقدمه محقق، ص7-17</ref>

==پانویس==
<references/>


==منابع مقاله==
#مقدمه و متن كتاب.
#طاوسى مسرور، سعيد، آشنايى با دو كتاب رجال از عصر صفوى، مجله كتاب ماه دين، ارديبهشت 1388، شماره 139، درج در پايگاه مجلات تخصصى نور، به آدرس http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/580533. 




[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
[[رده:حدیث]]
[[رده:علم الحدیث]]
[[رده: مباحث خاص علم الحدیث]]